تحقیق دين و سازمان روحانيت در ايران (docx) 10 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 10 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
دين و سازمان روحانيت در ايران
در زمان به قدرت رسيدن رضاشاه اكثريت مردم ايران و به خصوص ساكنان مناطق
مركزي ايران را شيعيان تشكيل مي داند و تشيع مذهب رسمي ايران بود .
مذهب شيعه
شيعه در لغت به معني ياران و پيروان است ، اصل آن از مشايعت به معني مطاوعت است
و هرقومي كه اجتماع بر امري كنند و از فردي پيروي نمايند ، گفته مي شود كه شيعه اوهستند.
ابن منظور در " لسان العرب " مي گويد : هر گومي كه اجتماع بر موضوعي كنند آنها را شيعه
مي گويند و اين اسم بيشتر بر كساني كه دوستدار علي عليه السلام و خاندان او هستند ، اطلاق
مي شود .»
انديشه امامت مهم ترين موضوعي است كه شيعه را از ديگر فرق اسلامي متمايز مي-
كند شيعيان معتقدند امامت امّت تنها داراي صبغه هاي سياسي – اجتماعي نبوده و ابعاد مذهبي
نيز دارد و لذا بايستي از طريق نص انتخاب شود . براين اساس خليفه و امام بعد از پيامبر
حضرت علي (ع) مي باشد و سه خليفه اول مقامشان را غصب كرده اند .به نظر شيعيان امامت
در مرحله پايين تر از نبوت و در سلسله مراتب رابطه انسان با خالق هستي قرار داشته و امام
واسطه فيض الهي است.اهل سنت حكومت و شرايط آن را جزء مسائل اعتقادي به بحث
نگذاشته چون معتقند كه «خلافت پيامبر يك امر دنيوي است و ربطي به امور ديني ندارد .» در
مقابل شيعيان امامت را جزء اصول (منتهي اصول مذهب) قرار داده و بدين ترتيب تعيين امام
را ناشي از اراده خداوند مي دانند.»
همان دلايلي كه ارسال رسل را موجب مي شود ، تداوم آن را در قالب امام تعيين مي-
كند پس براي كمال يافتن دين و تمام شدن نعمت الهي بر بندگان ، لازم است شخصي پس از
پيامبر امر تبيين و توضيح احكام الهي را بر عهده دار گردد . بنابراين همه شرايطي كه براي
پيامبر ضروري است براي امام نيز ضروري مي باشد . پس امام بايستي معصوم وعالم به علم
لدني باشد .همين مسأله ضرورت تعيين امام به نص را آشكار مي كند.
در دوران خلافت بني اوميه و بني عباس بر اثر سخت گيري هاي و فشارهايي كه بر
علويان وارد مي شد ، بسياري از آنان عراق وعربستان را به قصد ايران ترك كردند . سكونت
اين گروه در نقاط مختلف ايران سبب شكل گيري مناطق شيعه نشين گرديد و حتي به تأسيس
مراكزعلمي در قم و اصفهان منجر شد .سفر امام رضا (ع) و نهايتاً شهادت ايشان توسط مأمون
سبب گرديد كه مضبح ايشان محل تجمع شيعيان گردد .
به دنبال قدرت رسيدن صفويان 790ق/1501م و اعلام شيعه به عنوان مذهب رسمي ،
اين مذهب در ايران گسترش بيشتر يافت و اكثر ساكنين ايران به اين مذهب گرويدند .
1-1-5) رهبري شيعيان در دوران غيبت
بر اساس احاديث شيعه در زمان عدم دسترسي به امام و به خصوص در دوران غيبت
شيعيان وظيفه دارند به عالمان شيعه رجوع كنند .به عنوان مثال امام حسن عسگري عليه -
السلام در اين مورد فرمودند :
« فاما من كان من الفقها صائناً لنفسه،حافظاً لدينه ،مخالفاًعلي هواه، مطيعاً لامر مولاه فللعوام ان يقلدوه ؛ يعني هر كس از فقها كه خويشتن دار، نگهبان دين خود ،مخالف هواي نفس و پيرو امر ولي خود باشد ؛ بر عامه مردم است كه از او تقليد كنند .»
به اين ترتيب بعد ازغيبت امام زمان،عصر مرجعيت فقيهان شيعه فرارسيد وتمام مرجعيت ديني
و قضايي امامان به فقها منتقل گرديد . براساس تعاليم شيعه ، جامعه شيعه به دو بخش تقسيم
مي شود : مقلدين و مجتهدين . باور شيعيان به اصول اعتقادي بايد بر اساس منطق و عقل
باشد و تقليد بردار نيست اما در مورد احكام دين شخص يا بايد مجتهد باشد كه خود احكام ديني
را بر اساس استدلال استخراج كند يا از يك مجتهد پيروي كند .برمقلد واجب است كه يك مجتهد
را انتخاب كرده و از دستورات او تبعيت نمايد . مجتهد در عمل از اقتدار و نفوذ بالايي
برخوردار است . به مجتهدي كه مقلدين فراوان داشته باشد مرجع تقليد گفته مي شود . بر
خلاف اصل تسنن كه باب اجتهاد را مسدود كرده و به چهار فقيه قناعت كردند ، در
شيعه باب اجتهاد مفتوح است . از آنجايي كه احكام مذهبي ،مسايل سياسي را نيز در بر مي-
گيرد ، كاركرد مجتهد بُعد اجتماعي سياسي مهمي پيدا مي كند . مرجع تقليد ناگزير از ارائه
رهنمود در مسايل سياسي است . نكته مهم اين است كه نهاد سلطنت هيچ گونه سنخيتي با نظام
باورهاي شيعه ندارد و هيچ گاه از مشروعيت كامل برخوردار نخواهد بود . پادشاه خود يك
مقلّد است كه به لحاظ نظري ناگزير است دولت را به بازوي اجرايي اقتدارعلماء تبديل سازد.
2-1-5) سازمان مذهبي شيعه
مهمترين سازمان مذهبي شيعه " حوزه هاي علميه " است . حوزه هاي علميه سازماني
است كه نوجوانان و جوانان مشتاق به فرا گرفتن علوم ديني به آنجا رفته و خود را براي
پاسداري و نشر تعاليم دين مهيا مي سازند ؛ به اين دانشجويان اصطلاحاً "طلبه " گفته مي شود.
طلبه ها در حوزه هاي علميه ،تحصيلات را در سه دوره تحصيلي دنبال مي كنند : دوره نخست
را "مقدمات " دوره دوم را "سطح " و دوره سوم "خارج " مي نامند . در دوره مقدمات
با ادبيات عرب آشنا مي شوند . در " سطح " فقه و منطق را آموزش مي بينند . در دوره خارج
نيز به بررسي انتقادي و همراه با بحث و جدل ابواب مختلف فقه در محضر يكي از اساتيد و
مجتهدين مي پردازند . طلبه ها براساس توانايي هاي خود يا به جمع مدرسين حوزه
پيوسته و به تربيت شاگرد مشغول مي شوند و يا در مقام امام جماعت به تبليغ و نشر احكام
و تعاليم ديني پرداخته ، يا اينكه به صورت خطيب و ذاكر در منبرها دستورات مذهبي را تبيين
مي كنند.
3-1-5) منابع مالي روحانيون شيعه
يكي از عمده ترين منابع مالي را اوقاف و نذورات تشكيل مي دهد . واقف زمين ، زمين
اموال و يا وسايل خود را درجهت خاصي كه خودش تعيين مي كند وقف مي كند . براين اساس
تا مادامي كه عين موقوفه موجود است بايستي درآن جهت خاص صرف شود .توليت و مصرف
اوقاف در جهت آن معمولاً بر عهده علماء بوده است . بسياري از خيرين در آمد املاك خود را
وقف حوزه هاي علميه مي كردند. بعضا ً پادشاهان و يا خوانين اموال و املاك موقوفه را
متصرف مي شدند ، اما اين مسأله سبب نمي شد كه امور مالي مربوط به حوزه هاي علميه
متوقف شود زيرا مراجع تقليد از منبع مالي ديگري نيز استفاده مي كردند . بر اساس احكام
شرع و با استناد به آيه خمس ، هر شيعه اي كه در پايان سال پول در آمدي بيش از مؤونه
زندگي اش داشته باشد بايد "يك پنجم " آن را به مرجع تقليد خود بپردازد . مرجع تقليد
موظف است اين پول را در مصارف تعيين شده از سوي شارع برساند . بخشي از اين پول
سهم امام زمان (عج) است كه اكنون به دليل غيبتش در اختيار مرجع تقليد است تا به مصارف
خير برساند . شيخ طوسي در اين مورد چنين فرموده :
« اما در زمان غيبت " امامان " اجازه دارده اند به شيعيان خود كه در حقوق آنان تصرف نمايند . حقوقي كه مربوط به خمش و غير خمس است.»
4-1-5) تشكيلات حكومتي روحانيون
با وجود سازمان غيررسمي روحانيت كه از نفوذ راي مراجع تقليد استواربود ،تشكيلات
حكومتي روحانيون نيز در دوران قاجار وجود داشت . در اين تشكيلات شيخ الاسلام ها براي
نظارت بر محاكم شرع و امام جمعه هاي شهرهاي مهم از سوي دولت منصوب مي شدند . شاه
در اين انتصابات تمايلات عمومي را ملحوظ مي داشت و امام جمعه ها عموماً با استقلال انجام
وظيفه مي كردند و قبول اين منصب موجب نمي گشت كه در دستگاه دولت جذب شوند .
سرهنگ گاسپار درويل كه دراوايل سلطنت فتحعليشاه به ايران آمده است دراين باره مي گويد:
«روحانيون درايران درجات و مقامات مختلفي دارند.درراس آنها شيخ- الاسلام كه پيشواي مذهبي كليه مسلمانان شعيه مي باشد قرار دارد . رهبر مذهبي را در استان ها بيوك آقاها يا آقاهاي بزرگ برعهده دارند نامبردگان در شهرهايي كه مركزيت حكومت است ، مستقر مي شوند ... قضاوت مي كنند. »
5-1-5) اصوليون و اخباريون
درتاريخ فقه شيعه هميشه دو نحله و روش فقهي وجود داشته است .يكي روش حديثي و
ديگري روش اجتهادي . عالمان روش اول را محدثين و صاحبان شيوه دوم را مجتهدين يا
اصوليون مي گويند . بزرگاني از تشيع مانند كليني ، شيخ صدوق ، شيخ حرعاملي ، علامه
مجلسي و فيض كاشاني در نحله اول بوده اند و ابوعقيل عماني ، ابن جنيد اسكافي ، شيخ مفيد ،
شيخ طوسي و علامه حلّي روش دوم را برگزيده اند . هيچ گاه اين دو قشر از عالمان خود را
در مقابل يكديگر نديدند ،بلكه خود را مكمل يكديگر مي دانستند؛ گرچه ممكن است در بعضي از
اصول با يكديگر مخالفت داشته اند . اما در اوايل قرن يازدهم هجري مكتب اخباري به وجود
آمد و در مقابل مكتب اصولي قرار گرفت .
1-5-1-5) ويژگيهاي مكتب اصول
پذيرش صلاحيت عقل :اصوليون شعيه عقل را يكي از منابع چهارگانه استنباط احكام
شرعي مي دانند . به اين ترتيب صلاحيت عقل در تشخيص و استنباط احكام شرعي مورد
تأييد آنها مي باشد .آنها عقل را پيامبر دروني مي دانند و تدبر ،تفكر و تعقل را جز لاينفك دين
مي شمارند .براين اساس عقل در مسايلي كه حكم قطعي و يقيني دارد، در درك مفاسد و مصالح
نافذ است . اصوليون همچنين معتقدند كه از كتاب خدا (قرآن) نيز مي توان استفاده نمود . در
حالي كه اخباريون فهم قرآن را منحصر در معصومين كرده و فقط آنها را قايل به فهم معاني
قرآن مي دانستند .
اعتقاد به اجتهاد :اجتهاد از ويژگيهاي فقهاي اصولي است.پذيرش آن ناشي از پذيرش
صلاحيت عقل است . اجتهاد نوعي توانايي علمي ست كه شخص مي تواند احكام فرعي را از
احكام اصلي شرع استنباط كند . اين اصل توانمندي هاي فراواني را به فقهاي شيعه براي
رويارويي با مسايل مهم جديد معاصر اعطا كرده است . اخباريون با اجتهاد مخالف بوده و آن
را مغاير با شرع تشخيص مي داند . آنها معتقد بودند كه همه انسان ها مقلّد معصومين هستند و
بايستي مستقيماً به احاديث مراجعه كنند و در صورتي كه علم به احكام شرعي حادث نشد تكليف
توقف است.
تبعيت احكام از مصلحت ومفسده: از ديدگاه فقهاي اصولي احكام شرعي براساس
مصالح و مفاسد واقعي و نفس الامري بيان شده اند و هيچ حكمي را نمي توان يافت كه در جعل
آن ، مصلحت يا مفسده اي ملاحظه نشده باشد . با اين مبنا كه احكام شرعي تابع مصالح
واقعي است و نيز با اعتقاد به توان عقل در ادراك حسن و قبح افعال ، عقل قدرت درك ملاكات
احكام را در بسياري از امور اجتماعي پيدا مي كند . مصلحت عموماً در فقه و در ارتباط با
احكام سياسي ولي فقيه كاربرد پيدا مي كند .
استفاده از اصول عمليه: اخباريون در مواردي كه حكمي را دراحاديث نمي يابند به
توقف قايل مي شوند ولي اصوليون در اين موارد اصول عمليه را به كار مي برند . اين اصول
كه در ابواب مختلف فقهي كاربرد دارند ، عبارت از اصل برائت ، اصل احتياط ، اصل تخيير
و اصل استصحاب .
توجه به ويژگي هاي مكتب اصولي نشان مي دهد كه اين مكتب از پتانسيل بالايي براي
ورود در مسايل اجتماعي و تطبيق و انعطاف پذيري با مسايل روز برخوردار است . در حالي
كه مكتب اخباري اين گونه نيست . براساس كوشش هاي وحيد بهبهاني و شاگردانش و پس از
آنها ميرزاي قمي ، شيخ انصاري ، آخوند خراساني و محمد حسين ناييني مكتب اصولي به
مكتب مسلط حوزه هاي علميه تبديل شد .
منابع مآخذ
ابوالحمد ،عبدالحميد ، مباني علم سياست ،ج اول ، تهران ، انتشارات توس ،1376.
ابوالقاسمي ،محمدرضا ، اردوش حسين ، تركيه دريك نگاه ،تهران ،انتشارات المهدي 1378.
آريا ، كورش ، رضاخان و قضيه كشف حجاب ، ابرار18|10|81
آريا ، قاسم ، قضيه رضاشاه و كشف حجاب ، نافه ، شماره هفتم ،42-44.
الگار ، حامد، دين و دولت در ايران، نقش علما در دوره قاجار ، ترجمه ي ابولقاسم سري تهران، انتشارات توس ،1356.
اميني ، داوود ، چالشهاي روحانيت با رژيم رضاشاه(بررسي علل چالشهاي سنت گرايي با نوگرايي) تهران ، سپاس، 1382.
اميني ،عليرضا ، تحولات سياسي و اجتماعي ايران در دوران پهلوي، تهران، صداي معاصر، 1381.
آزاد ارمكي ، تقي ، مدرنيته ايراني؛ روشنفكران و پارادايم فكري عقب ماندگي در ايران تهران، انتشارات اجتماع، 1380.
مصطفي ، ازكيا ، جامعه شناسي توسعه (تهران : انتشارات كلمه ،1377)
رضا ، اكبري نوري ، انديشه سياسي عبدالرحيم نجارزاده تبريزي ( طالبوف ) ، فصلنامه تخصصي علوم سياسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرج ، سال نخست، پيش شماره دوم، تابستان 1383.
هربرت اسپنسر ، مدرنيته : مفاهيم انتقادي جامعه سنتي و جامعه مدرن ، ترجمه ي منصور انصاري تهران ، انتشارات نقش جهان ،1381.
آصف ، محمد حسن ، مباني ايدئولوژيك حكومت در دوران پهلوي ، تهران ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ،1384.
الهامي ، داود، موضع تشيّع در برابر تصّوف در طول تاريخ ، قم ، انتشارات مكتب اسلام ، 1378.
اولوغ ، ايگدمير و ديگران ، آتاتورك ، ترجمه ي حميد ناظمي ، تهران ، مؤسسه فرهنگي
منطقه اي 1348.
رابرت اولسن ، قيام شيخ سعيد پيران - كردستان 1925، ترجمه ي ابراهيم يونسي ( تهران : انتشارات نگاه ،1377)
بابر، نوئل ، فرمانروايان شاخ زرين از سليمان قانوني تا آتاتورك ، تر جمه ي ،عبدالرضاهوشنگ مهدوي ، تهران، سپاس ،1369.
بصيرت منش ، حميد ، علما و رژيم رضاخان ، تهران ، عروج ، 1376.
بهار، ملك الشعرا ( محمد تقي ) ، تاريخ مختصر احزاب سياسي در ايران ( انقراض قاجاريه ) ،جلد اول ،تهران، چاپخانه سپهر، 1357.
محسن ، بهشتي سرشت ، نقش علما در سياست ، تهران ، پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي ،1380.
بهنام ، جمشيد ، ايرانيان و انديشه تجدد ، تهران ، انتشارات پژوهش فرزان روز، 1383.
بيات ، كاوه ، شورش كردهاي تركيه و تأثير آن بر روابط خارجي ايران ، تهران ، نشر تاريخ ايران ، 1374.
تهاجم به روحانيت و حوزه هاي علميه در تاريخ معاصر ، جلد اول ، قدر ولايت ، تهران ،1379.
پروند ، شادان ، سبحاني ، زهرا ، زمينه شناخت جامعه و فرهنگ تركيه ، تهران ، مركز مطالعات و تحقيقات فرهنگي بين اللملي ،1373.
پهلوي ، محمدرضا ، پاسخ به تاريخ ، ترجمه ي حسين ابوترابيان ، تهران ، زرياب ،1379.
پيران ، پرويز ، برنامه ريزي توسعه برون زا ، اطلاعات سياسي ، اقتصادي ، شماره 25، ديماه 1367 .
جمعي از نويسندگان ،سلسله پهلوي و نيروهاي مذهبي به روايت تاريخ كمبريج ، ترجمه ي عباس مخبر ، تهران ، 1361.
جعفري هرندي ، محمد ، فقها و حكومت پژوهشي در فقه سياسي شعيه ، تهران ، روزنه ،1378.