تحقیق روانشناسی تحقيق ، تربيت كردن (برقراري نظم ، انضباط و مقررات) (docx) 50 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 50 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
موضوع :
تحقيق ، تربيت كردن (برقراري نظم ، انضباط و مقررات)
مقدمه
اصولا آدمي با نظم وانضباط به آرامش مي رسد و وقتي از مسئله فردي خارج شد وبه جمع گرديد، لزوما مقررات نيز به آن اضافه مي شود و زندگي اجتماعي (ازخانواده گرفته تا كل جامعه) شكل مي گيرد. تربيت (Discipline) تعليم و آموزش كنترل رفتار در رابطه با خود وديگران است. به عبارت ديگر تربيت ، آئين نامه رانندگي در مسير زندگي است. تربيت روش اصلاح اشتباه است نه تنبيه ، پاسخ دادن به چگونه هاست نه چراها، آمادگي پذيرش مسئوليت است. نه شانه خالي كردن ازآن نظم وانضباط است نه هرج و مرج. رعايت حق و حقوق خود وديگران نه برنده و بازنده شدن ، دادن جرات و جسارت در ابراز خود است ونه سربه زير شدن، روش صحيح احقاق حق است نه پذيرش ظلم و زور، حفظ حرمت خود و ديگران است نه آقايي و سروري يا بندگي و بردگي، انسان ها را به يك چشم نگاه كردن نه بالا يا پست، نشان دادن به راهاست نه اطاعت و فرمانبرداري، روش حل مسئله است نه حذف صورت مسئله ودريك كلام تربيت آئين نامه رانندگي در مسير زندگي است. تصور كنيد شما براي اولين بار در اداره اي استخدام شده ايد اولين مسئله آشنايي شما با چارچوب سازماني، سمت ها و محدوده وظايف خود و ديگران است. بدون شك در ماههاي اول دچار اشكالاتي خواهيد شد و مدتي طول خواهد كشيد تا با شرايط جديد خو بگيريد و احساس راحتي كنيد. حال تصور كنيد اگر وظايف و چهارجوب و خط و مرزهاي شما وديگران مشخص نباشد وهر روز ممكن است تغيير كند چه احساسي خواهيد داشت؟ بدون شك شبها كابوس خواهيد ديد و با اضطراب و نگراني هر روز منتظر روز بعد خواهيد بود. اگر اشتباهي از شما سر بزند به شما چندبار تذكر داده خواهد شد و در صورت تكرار آن اخراج خواهيد شد، اگر احساس كنيد برخي از مقررات منصفانه و عادلانه نيستند معترض خواهيد شد و در صورت عدم دريافت پاسخ قانع كننده استعفا خواهيد داد يا بدليل اجبارتان تن به كار خواهيد داد ولي به نحوي از كار خواهيد زد وبه اصطلاح تلافي خواهيد كرد. ممكن است حس كنجكاوي شما را وادار كند كه برخي از مقررات وضع شده را بشكند. ممكن است با همكاران خود گاهي تداخل و درگيري پيدا كنيد و صدها مسئله ديگر. هرچقدر چهارچوب و مقررات آن اداره شفاف و واضح، با ثبات و يكنواخت و عادلانه تر باشد شما وساير كارمندان راضي تر و راحت تر خواهيد بود و آن اداره نيز در مسير اهداف خود موفق تر خواهد بود. حكايت خانواده (وبه زباني جامعه) حكايت همان اداره است و تربيت نيز مجموعه قوانين حاكم برآن است.
اصول كلي تربيت صحيح
اساسنامه تربيتي صحيح برچند ركن استوار و شامل چندين ماده ، دستورالعمل و تبصره است. مسئله مهم در رابطه با تنظيم اين اساسنامه اين است كه نبايستي مواد دستورالعمل ها و تبصره ها مغاير و نفي كننده اركان آن باشند.
اركان تربيت
قواعد و مقررات بايستي بر پايه اركان اصلي زير تنظيم و تدوين شوند:
سلامت و ايمني كودك : اولين و مهمترين مسئله اي كه بايستي در رابطه با مسائل تربيتي درنظر داشت. رعايت و حفظ سلامتي (فيزيكي و رواني) كودك است ما چنين حقي را نداريم كه بخواهيم كودكي كه در مرز خيس كردن است، خود را كنترل كند ويا بدليل سهل انگاري ويا رفتار نامناسب، شخصيت و حرمت نفس او را زير سوال ببريم.
شفاف و واضح بودن مقررات : قوانين و خواسته ها بايستي كاملا واضح و شفاف باشند نه از ديد شما بلكه از ديد كودك. كودكان اصولا دركي از خوب و بد بودن كار و عملي ندارند تا چه برسد به اينكه ما كلي گويي كرده واز تعابير با تفسيرهاي گوناگون نيز استفاده كنيم. لذا به جاي وضع (خشونت ممنوع) بايستي دقيقا گفته شود كه «زدن ، هل دادن ، نيشگون گرفتن و مو كشيدن ممنوع» ، «وقتي مي خواي بياي تو اطاق من و بابا اول در بزن» (چهار ، پنج سالگي به بعد)
ثبات و يكنواختي : اگر مي خواهيد روش تربيتي تان موفقيت آميز باشد. بايستي در اجراي آنها مصمم و با هم (پدر و مادر) توافق داشته باشند و آنها را تغيير ندهيد. دراين رابطه بايستي دو تبصره را درنظر داشت:
الف) اصلاح قوانين برحسب سن كودك : از ويژگي هاي كودكان اين است كه تغييرات تكاملي بسيار سريعو چشم گيري دارند و قوانين بايستي برحسب مرحله تكاملي كودك تنظيم و تعديل شود.
ب) انعطاف پذيري : حتي در قوانين خشك جزايي مدني نيز راههاي تسامح و تساهل نيز گنجانده شده است تا چه برسد به بسياري از مقررات تربيتي كه اساسا صحت و دقت بسياري از آنها زير سوالاست.
لذا در موارديكه قاعده گذاشته شده چندان مهم و حياتي نيست ، كمي تسامح به خرج دهيد. براي مثال كتك كاري و خشونت قابل چشم پوشي نيست ولي اگر كودك دراثر خستگي ناشي از بازي كردن با دوستش بخواب رفته است او را بيدار نكنيد كه مسواك بزند يا لباس خواب بپوشد. در مسائل تربيتي بهتر است تصميم گيرنده و مسئول يكي از والدين باشد و يا اينكه هردو در تمامي زمينه ها از قبل تفاهم كرده و نظرات و رفتار كاملا يكساني داشته باشند.
عاقلانه و منصفانه بودن مقررات : قبل ازهر چيز بايستي با ويژگيهاي طبيعي فيزيكي ، رواني ادراكي كودك در سنين مختلف به طور كامل آشنا شويم. همچنين بايستي مطمئن شويم آنچه كه ما به عنوان ارزش ها درنظر مي گيريم آيا واقعا درست، اخلاقي و انساني هستند يا نه و آنگاه بر پايه آنها چهارچوب مقررات و آداب را تدوين كنيم واز كودكان انتظار داشته باشيم تا ازآنها پيروي كنند. براي مثال مگر به اينكه سلام از سلامتي مي آيد و آرزوي صحت و سلامتي براي طرف مقابل است. پس چرا بايد (نه اينكه بهتر است) كوچكتر به بزرگتر سلام بدهد (درحاليكه بزرگان دين همواره در سلام دادن پيشگام بودند.) ازاين نمونه بيشمارند.
تشويق و تاديب : يكي از روش هاي موثر در تقويت يك رفتار خوب يا تضعيف يك رفتار نامناسب به ترتيب تشويق و تاديب (تنبيه) است. اما همچنانكه در مطالب بعدي خواهد آمد مفاهيم تشويق و تنبيه امروزه كاملا متفاوت است از آنچه كه تاهمين يكي دو دهه اخير متداول بوده است.
روشهاي تربيتي
براساسروش و تدبيري كه والدين در كنترل رفتار كودكان بكار مي بندند و احساس مسئوليت شان در قبال تربيت كودك روش هاي تربيتي را ميتوان به سه گروه اصلي تقسيم كرد :
روش تربيتي مستبدانه : درچنين روشي والدين بسيار متوقع هستند وانتظار دارند كه فرزندانشان همچون بالغين رفتار كنند. اگرچه معمولا در درون به فرزندشان مهر و علاقه دارند ولي آن را ابراز نمي كنند، تعامل دو طرفه و ارتباط احساسي عاطفي بسيار پائين است، نيازها و خواسته هاي كودك معمولا ناديده گرفته مي شوند، حروف و كلام پدر و مادر قانون (الهي) بوده و تخطي ازآنها با مجاز است (معمولا فيزيكي) همراه خواهد بود. (دقيقا همان قوانين حاكم بر ارتش جاري است.) چنين كودكاني غالبا در درون دچار حس كينه و نفرت بوده ودر اولين فرصت ممكن كه قدرتشان را نشان دهند (معمولا در نوجواني) ممكن است سركشي و ياغي شوند ودر آينده ياشيفته و پيرو قدرت خواهند شد يا تو سري خور با گرايش به رفتارهاي خود ويرانگرانه (اعتياد و ....) در پاسخ به كودك 9 ساله اي كه خواستار بيدار ماندن بيشتر براي مشاهده يك برنامه تلويزيوني بسيار جالب يا خاص است چنين جوابي وجود خواهد داشت : «قانون رو كه ميدوني ، ساعت نه وقت خوابه و استثنا هم نداريم.»
روش تربيتي سهل گيرانه : اين روش دقيقا درست برعكس مستبدانه است. دراين روش تقريبا حد و مرزي بين والدين و فرزندان وجود ندارد و حتي ممكن است مسائل خصوصي و احساسي عاطفي با كودك در بيان گذاشته شود. قوانين و مقررات در خانواده ها بسيار كم بوده و كودك تقريبا آزادي مطلق دارد. ودر واقع كودك مسئول و سرپرست خانواده است. در رابطه با وظيفه هدايت و سرپرستي، چنين والديني به دو گروه تقسيم مي شوند (الف) بي تفاوت (ب) نازپرور در نوع بي تفاوت توجهي به نيازهاي روحي و رواني و پرورشي كودك نمي شود. (نون ، آب ، لباس و ماشينتون رو داريد ديگه چي مي خواييد) و كودك درحاليكه نياز به يك تكيه گاه استوار، الگويي مطمئن ، حامي و پشتيباني مقتدر دارد خود را تك و تنها و فراموش شده ، مي يابد و معمولا دوستان چنين كودكاني تعيين كننده آينده كودك خواهند بود و ريسك اعتياد و ورود به فعاليت هاي غيرقانوني دراين گروه از كودكان معمولا بالا مي باشد. فرزندان خانواده هاي پرجمعيت، والدين معتاد، پدران و مادراني كه وقتي براي با فرزند بودن ندارند (سياستمداران ، پدر و مادران تمام وقت شاغل) و فرزندان ناتني معمولا (ونه هميشه) جزو اين گروه قرار مي گيرند.
والدين بايستي براي فرزندان خود پدر و مادر باشند نه دوست (آنها خود دوست پيدا خواهند كرد.) اما در گروه نازپرور درست برعكس، به كودك توجه بيش ازحد مي شود و همه چيز درخدمت كودك است واگر براي والدين امكان پذير بود حتي بجاي فرزندشان غذا مي خوردند ودستشويي مي رفتند. چنين روشي معمولا با لوس شدن يا خود محور شدن فرزند و احساس قرباني و خدايي شدن والدين و طلبكار بودن از فرزندشان همراه خواهد بود. چنين والديني معمولا برخاسته از خانواده هاي مستبد هستند ولي افراد افسرده با حرمت نفس پائين و افراد از خانواده اي بي تفاوت نيز ممكن است چنين شيوه تربيتي را پيش بگيرند.
روش تربيتي مقتدرانه يا عاشقانه : اين روش حد وسط بين روش هاي مستبدانه و سهل گيرانه است. هم براي والدين و هم براي كودك بهترين نتيجه را به بار خواهد آورد. دراين روش پدر ومادر با آگاهي و دانش كافي و براساس عشق، محبت و توجه كامل به كودك خود كمك مي كند تا در مسير اصول و ارزش هاي اخلاقي و انساني كه خودشان به آنها باور دارند قرار گيرد. در پيروي از چنين روشي بايستي نكات زير را مد نظر داشت :
آگاهيهاي لازم را بدست آوريد
نحوه صحيح ابراز عشق و محبت را بياموزيد و بكار ببنديد.
برحسب سن و ميزان تكامل عقلي وزباني كودك، ابراز علاقه و محبت به كودك و بالعكس كمي متفاوت از بالغين است. اصولا به سه طريق مي توان به كودكان محبت و عشق خود را نشان داد : كلامي ، تماسي، عملي
براي كودك ، جمله تو برام خيلي مهمي، يا دوستت دارم، نوازش، در آغوش گرفتن ، باهم قدم زدن يا بازي كردن، رفتن و بستني خوردن ، لبخند و... همگي مفهوم ارزش داشتن و دوست داشتن را مي رسانند. مسئله مهم دراين رابطه توجه به خواسته كودك درهر زمان خاص است. ما مي توانيم ابراز محبت و علاقه بكنيم ولي وقتي خواستار گفتگو و حرف زدن با ماست به او توجه جدي نداشته باشيم. چنين پاسخ متضادي همه چيز را خراب خواهد كرد. موارد زير الگوهاي خوبي براي ابراز محبت و علاقه خود به فرزندتان هستند.
دوستت دارم
از با تو بودن لذت مي برم.
ازاينكه بچه اي مثل تو دارم بسيار خوشحال هستم.
تو هرزمان كه نياز داشتي با من حرف بزني، من حاضرم (و بايستي اينچنين هم بود.)
باتو به من خيلي خوش گذشت
درهر زمان مناسب او را در آغوش بگيرد، نوازش كنيد يا ببوسيد.
بازيهاي بچه گانه با او راه بياندازيد و در برخي از بازيهاي مسابقه اي اجازه دهيد او برنده شود (قايم موشك، سنگ ،كاغذ،قيچي و....)
به او لبخند بزنيد و ابراز احساس بكنيد.
هر روز چند دقيقه اي از وقت خود را انحصارا به با او بودن اختصاص دهيد.
در زمان گفتگو سرتاپا گوش و چشم شويد.
در برخي از كارها درحد توان و علاقه او، ازاو كمك بخواهيد و از او تشكر و قدرداني نمائيد.
باهم به برنامه مورد علاقه او نگاه كنيد.
نوبتي در مراسم و برنامه قبل از خواب او مشاركت كنيد.
هراز گاهي باهم به خريد برويد وبا دادن دوسه گزينه حق انتخاب براي خريد را به او واگذار كنيد.
آگاهي كامل از توانايي ها و محدوديتهاي طبيعي تكاملي كودك را بدست آوريد.
ويژگيها و مراحل تكاملي كودك 2 ساله
اين سن زمان شروع استقلال فيزيكي و شكل گيري و پايه ريزي عزت نفس و اعتماد به نفس است.
تكامل فيزيكي (حركتي)
كودك مي تواند به خوبي راه برود ولي خشك و خشن ميدود. با گرفتن نرده يا ديوار از پله ها بالا و پائين برود. روي صندلي بنشيند. از وسايل كوچك (نظير مبدل) بالا برود. روي پاشنه يا پنجه پاها برود. از قاشق و چنگال استفاده كند (كمي ناشيانه) سعي مي كند كارهاي شخصي اش را خودش انجام دهد. با تقليد خط كج (دايره يا منحني) بكشد. كتاب را ورق بزند. توپ را شوت كند. تا حدي در درآوردن لباس هايش عمل و همكاري كند. ليوان يا ظرف محتوي مايع را كج كرده و بريزد.
تكامل احساسي – عاطفي
كودك در اوايل دوسالگي بسيار خودمحور است ونه خودخواه و مركز عالم را خود مي داند و جهان را فقط از ديد خود مي بيند. مثلا اگر گرسنه باشد در ذهن خود فكر مي كند كه ديگران نيز گرسنه هستند بتدريج شروع به درك خويش به عنوان يك ماهيت مستقل و مجزا و نيز درك مفاهيم مالكيت و متعلقات شخصي مي كند و مسئله خود محوري كم رنگ مي شود. من كودك، پدر و مادر را به چالش مي كشاند تا قدرت و توان خود را بسنجد و اينجا است كه پايه هاي اوليه اعتماد به نفس و عزت نفس ريخته مي شود. دراين مرحله كودك نمي داند چه مي خواهد ولي مي داند يك چيز را نمي خواهد و آن دستورات پدر و مادر است. يعني غالبا هرآنچه را كه پدر ومادر بگويند و بخواهند برعكس انجام مي دهد يا مخالفت مي كند از نه گفتن كم نمي آورد. ازديگر تغييرات و يافته ها اين است كه كودك قادر به انتخاب بين دو چيز نيست، در برابر تغييرات مقاومت مي كند.
تكامل اجتماعي
مفهوم من ، تو ، مال من و مال تو را درك مي كند ودر صحبت ها از من يا تو بدرستي استفاده مي كند ولي هنوز ماهيت ما و مردم را درك نمي كند. سعي به تقليد از ديگران (خصوصا والدين و بچه هاي ديگر) مي كند. از بازي كردن در كنار بچه هاي ديگر لذت مي برد.
تكامل زباني و عقلاني
جملات 2 تا 4 كلمه اي را بيان مي كند. پيش از 250 كلمه مي داند. جهت هاي ساده را مي فهمد. تصاوير ساده را مي تواند شناسايي كند. نگاه كردن كتاب هاي تصويردار را دوست دارد. تمركز و توجهش بر روي چيزهاي مختلف كوتاه مدت است.
ويژگيها و مراحل تكاملي كودك 3 ساله
تكامل فيزيكي (حركتي)
به خوبي مي دود واز وسايل بالا مي رود. براي مدتي كوتاهي روي يك پا مي ايستد. همانند بالغين از پله ها بالا و پائين مي رود. سه چرخه را مي راند. به خوبي به تنهايي غذا مي خورد. كفش و جوراب و لباس هايش را مي تواند تا حدود زيادي خودش بپوشد بدون افتادن خم مي شود. مي تواند با مكعب را روي هم بگذارد و قلم و خودكار را بدرستي بدست بگيرد.
تكامل احساسي – عاطفي
احساس مهر و محبت خود را به راحتي ابراز مي كند. مي تواند حالات احساسي متفاوت و وسيعي ازخود نشان دهد. اضطراب جدايي از پدر و مادر از بين مي رود. گرايش به والدين جنس مخالفت دراو پيدا مي شود وتا حدي رفتارهاي حسادتانه نسبت به والدين هم جنس نشان مي دهند. (معمولا تا 5 سالگي ادامه مي يابد.) از موسيقي لذت مي برد، ماجراجو و جسور مي شوند.
تكامل اجتماعي
پيروي وتقليد از ديگران را دوست دارد.
تمايل به محك گذاشتن مقررات و محدوديت ها را دارد.
خيلي زود و راحت با ديگران جوش مي خورد و از بودن با ديگران لذت مي برد.
بازيهاي دونفره را بخوبي انجام مي دهد ولي بيشتر دوست دارد تنها بازي كند.
بدنبال تائيد بزرگترهاست.
گاهي دوست دارد همچون كودكان يكي دو سالهرفتار كند.
تكامل عقلاني و زباني
درخواست هاي 2 تا 3 قسمتي را انجام مي دهد (برو اون ليوان را بيار)
تقريبا تمامي اجزاء اصلي و تصاوير ، نقاشي ها را شناسايي مي كند.
موقعيت فضايي و ارتباطي فيزيكي را درك مي كند.
قادر به دسته بندي اجسام براساس شكل و رنگ است.
كنجكاوي زيادي براي درك پيرامون خود دارد.
جملات 4 تا 6 كلمه اي بكار مي برد.
قادر به خيال پردازي و تجسم سازي ممكن است دوست خياليداشته باشد.
پيش از چند دقيقه نمي تواند صبر كن.
قادر به خواندن اشعار ساده كودكانه است.
ويژگيها و مراحل تكاملي كودك 4 ساله
تكامل فيزيكي (حركتي)
مي تواند روي يك پا براي 2 تا5 ثانيه بايستد.
نقاشي ساده بكشد، از قيچي به صورت غيرماهرانه استفاده كند.
مي تواند دست و صورت خود را بشويد و خشك كند.
كاملاكارهاي شخصي خود را انجام دهد.
توپ را بگيرد ويا از بالاي سر پرتاب كن.
بسيار فعالاست و به راحتي عقب و جلو مي رود.
تكامل احساسي – عاطفي
ممكن است در ذهن خود اشكال ناآشنا رابه صورت هيولا تصور كند.
خود را به عنوان يك شخص باماهيت كاملا مستقل مي شناسد.
همچنان تمايل به محك زدن محدوديتها و خط قرمزها دارد.
تكامل اجتماعي
در بازيهاي دسته جمعي مي تواند بخوبي مشاركت كند.
از همراهي بودن با بچه هاي ديگر خوشحال مي شود.
علاقه به تجربيات جديد دارد، نقش مادر يا پدر را بازي مي كند.
بطور فزاينده دست به بازيهاي تخيلي مي زند.
پرحرف و با ذوق است، قادر به برقراري ارتباط ساده با ديگران است.
تكامل عقلاني و زباني
جملات كامل و نسبتا طولاني (5 تا 6 كلمه) بكار مي برد.
بيش از 1500 لغت مي داند ، داستان كوتاه بيان مي كند.
سوالات بي پاياني دارد ، قدرت تجسم ساز يو نمايش بالايي دارد.
برخي رنگ هاي اصلي را تشخيص مي دهد.
مفهوم متفاوت و يكسان را درك مي كند.
دستورات و خواسته هاي سه مرحله اي را انجام مي دهد.
ويژگيها و مراحل تكاملي كودك 5 ساله
تكامل فيزيكي حركتي
كودك تا پايان اين سن مي تواند به خوبي بپرد و لي لي كند.
بدون كمك لباس هايش را بپوشد و درآورد.
با آموزش دوچرخه سواري ، شنا و اسكيت بازي كند.
حروف ساده را بكشد، راست دستي يا چپ دستي اش بارز مي شود.
مي تواند بند كفش هايش را ببندد. بر روي يك پا براي 5 تا 10 ثانيه بايستد.
به خوبي از چنگال و كارد استفاده كند.
تكامل احساسي عاطفي
عزت و حرمت نفس بالايي دارد،خلق و خويي ثابت دارد.
خانواده گرا است. كمي خود سرزنش گر است.
از واگذار كردن مسئوليت به او خشنود مي شود.
تا حدود زيادي از قوانين و مقررات پيروي مي كند.
به سرو وضع خود و تعريف ديگران اهميت مي دهد. از جنس خودآگاه است.
بسيار راحت خجالت زده مي شود ولي هنوز نميتواند بخود بخندد.
ترس از مرگ كم كم در او ظاهر مي شود.
تكامل اجتماعي
داراي دوست مشخص است. دوستانش را واقعا دوست داشته و مايل است آنها را خشنود كند.
به خوبي در بازيهاي گروهي طبقه بندي شده شركت مي كند.
استقلال خود را بيشتر نشان مي دهد و حتي ممكن است خودش بدود و دوست همسايه اش را ببيند.
تكامل عقلاني و زباني
بيش از 2000 تا13000 كلمه مي داند وقادر است داستان نسبتا بلند بگويد.
مي تواند تا 10يابيشتر بشمارد. حداقل چهار رنگ اصلي را مي شناسد.
مفاهيم كلي و كيفي و مفهوم زمان را تا حدود زيادي درك مي كند.
جملات آينده و 5 كلمه اي بيشتر را بيان مي كند.
منطقي واستدلال پذير است.
قادر به تمايز چيزهاي تخيلي و واقعي است.
نحوه صحيح برقراري ارتباط با كودكان را بياموزيد و بكار ببنديد.
نحوه آموزش مسائل اخلاقي را بياموزيد.
اگر مشكلي مواجه شديد و نمي دانيد چه اقدامي مناسب است سرخود كاري انجام ندهيد وبا يك كارشناس و يا فرد آگاه و باتجربه مشاوره كنيد.
الگوي تربيتي در سنين مختلف
تولد تا 6 ماهگي : تربيت نياز دارد فقط دادن عشق و محبت و توجه بي درنگ به نيازهاي كودك.
7 تا 2 سالگي : تامين محيط امن و مناسب زندگي، پرت كردن حواس از انجام رفتار نامناسب، اغماض و بي محلي كردن، ابراز كلامي و غيركلامي ، عدم رضايت (نه گفتن)، هدايت فيزيكي (تغيير موقعيت) و تبعيد موقت (از 2 سالگي)
3 سالگي تا پايان 5 سالگي : موارد قبلي (خصوصا تكنيك تبعيد موقت) ، استفاده از من بجاي تو ، تشويق و تاديب، محدوديت مكاني در سر زدن برخي از رفتارها
6 سالگي تا نوجواني : موارد قبلي به اضافه تاخير در دادن برخي از امتيازات و مزيت ها، دادن پيام هاي «من ....» به پا كردن جلسات و نشست هاي خانوادگي
نوجواني : دادن پيام هاي مديرانه ، برقراري جلسات خانوادگي و مشاركت موثر فرزند در تدوين مقررات خانوادگي ، اجتناب از هدايت فيزيكي و تكنيك تبعيد ، نظارت دورادور
اصلاح و ساختار خانه
اولين اصل تربيتي ، حفظ سلامتي و ايمني كودك است. اين مسئله نه تنها احتمال خطرات را كاهش مي دهد بلكه باعث مي شود شما از آرامش بيشتري برخوردار باشيد و در ضمن امر و نهي ها نيز كاهش يابد. شما نمي توانيد انتظار داشته باشيد كه كودك 3 ساله تان چيزي در سوراخ پريز نكند يا در آشپزخانه كنجكاوي نكند. محافظ پريز ، درب و قفل تمهيداتي ازاين نظير اصل هستند.
حواس پرت كردن و مشغول كردن
در كودكان خردسال در بسياري از موارد بهترين روش جلوگيري از رفتار نامناسب كودك، حواس پرت كردن و مشغول نگه داشتن كودك است. براي مثال در ميهماني، مطب، فروشگاه يا هنگام ور رفتن كودك با دستگاه تناسلي، يا مكيدن انگشت، اين تكنيك بسيار كارآمد خواهد بود. بايد ازقبل خود را آماده چنين شرايطي بكنيد و وسايل سرگرم كننده را نيز با خود ببريد.
اغماض و بي محلي كردن
درمورد بداخلاقي هاي غيرزيانبار كه كودك هدفش جلب توجه و رضايت شماست (گريه و زاري كردن، علم شنگه به پا كردن ، بد دهاني كردن، خود را به زمين انداختن و دست وپا زدن و امثال آن بي محلي كامل به كودك بهترين روش است. براي اين منظور بايستي به كودك پشت كرد ويا از محل دور شد و هيچ ارتباط چشمي و كلامي برقرار نكرد. (مگر فقط با يك جمله ويك بار: هر موقع آروم شدي مي شنوم چي ميگي)
ابراز عدم رضايت (نه گفتن)
به عنوان يك پدر و مادر در بسياري از موارد ممكن است گفتن نه بسيار سخت و دشوار باشد. اما اگر به قضيه درست همانند نه براي جلوگيري از سوختن نگاه كنيد، آنگاه گفتن نه آسان خواهد شد. خوشبختانه كودكان تا 2 سالگي معمولا نيازها و خواسته هاي بسيار زيادي ندارندوبا فراهم كردن شرايط مناسب بندرت ممكن است شما از نه استفاده كنيد اما با بزرگتر شدن اين مسئله نمود بسيار چشمگيري پيدا خواهد كرد. براي اينكه شما تعداد موارد نه و مخالفت كمتري داشته باشيد (كه هم شما و هم فرزندتان احساس راحتي و خشنودي بيشتري داشته باشيد) و روش تربيتي شما موثرتر باشد توجه به نكات زير كمك كننده خواهد بود:
در گفتن نه كمي تامل كنيد و مطمئن شويد كه درست تصميم گرفته ايد. اما اگر پس ازچندي متوجه شديد كه اشتباه كرده ايد بهتر است همچنان بر روي تصميم خود بايستيد ولي پس از مدتي و فروكش نمودن اوضاع، صريح و شفاف از فرزندتان معذرت خواهي كنيد ودر جبران آن بكوشيد.
براي گفتن نه (يا نكن) به كودكتان نزديك شويد وبا صداي معمولي و چهره اي جدي بگوييد نه (از لبخند زدن خودداري كنيد.) براي تاكيد بيشتر مي توانيد از انگشت يا حركت دست نيز كمك بگيريد. هرگز بدليل رفتار كودك تصميم خود را عوض نكنيد. (در موارد اعمال خطرناك بهتر است نه بلند و قوي تر گفته شود)
با تمهيد و درايت ، برخي از نه ها را به بلي تبديل كنيد. براي اين منظور در بسياري از مواردي كه دليل چندان قويي براي نه گفتن نداريد ولي نمي خواهيد به همين راحتي ها هم جواب مثبت بدهيد! كافي است كه جواب مثبت خود را به يك رفتار مثبت تبديل كنيد. براي مثال اگر كودك 3 ساله تان يك بستني ظهر خورده و حالا عصر است و مجددا بستني مي خواهد و فاصله آن تا شام او كم نيست مي توانيد بگوييد :«بعد از اينكه اسباب بازيهايت را جمع كردي بيا بستني خوشمزه بدم يا بذار اينو خرد كنم بعدا» يامثلا با كودك 5 سالتان به مغازه اي رفته ايد و يك اسباب بازي خاصي را ديده و او را مي خواهد (واز لحاظ اسباب بازي هم كمبودي ندارد) ولي شما نمي خواهيد آن را همان موقع بخريد ، شما مي توانيد براي داشتن آن به او حق انتخاب بدهيد كه براي رسيدن به آن تلاش كند. مثلا بگوييد اگر روزي يك كار خوب بكند يا در بعضي از كارهاي خانه كه مناسب سن او نيز هست به شما كمك كند مي تواند بعد از 5 روز آن را داشته باشد. (ثبت پيشرفت روزانه در رابطه با اين مسئله او را قوي مي كند.)
هدايت فيزيكي (تغييرات موقعيت)
در مواردي لازم است كه برخلاف ميل كودك او را بطور فيزيكي به مكاني هدايت نمود (مثلا رفتن به رختخواب، داخل ماشين رفتن، بيرون آمدن از فروشگاه و...) دراين موارد بهتر است دست بر پشتش گذاشته يا دست او را بگيريد و به محل موردنظر ببريد ودرصورت مقاومت او را از پشت بغل كرده وبه محل موردنظر حمل كنيد. دراين موارد بايستي از خشونت خودداري ولي مصمم عمل نمود.
تبعيد يا معلق كردن
براي كودك 3 تا 6 سال گاهي اوقات براي تاديب يك رفتار نادرست (مثلا زدن خواهر يا برادر) تبعيد كردن به يك محل كسل كننده (نظير نشستن يا ايستادن گوشه اطاق يا ماندن در دستشويي به شرط اينكه كودك ترس نداشته باشد) براي مدت كوتاه روش مناسبي است. طول مدت تبعيد يك دقيقه به ازاي هريك سال سن كودك بوده و نبايستي بيش از 5 دقيقه بطول بينجامد.
ابراز «من» به جاي «تو»
در موارد سوء رفتار فرزندتان بجاي مخاطب قرار دادن او (كه معمولا واكنش برانگيز خواهد بود) اجازه دهيد كودك دريابد كه رفتار او موجب بروز چه حسي درشما شده است. «من عصبانيم» ، از اينكه ...... و ....... انجام دادي من ناراحتم.
ويژگيها و توانايي هاي تكاملي كودك و تاثير آنها در اتخاذ روش تربيتي (كودك 2 ساله)
ويژگيها و توانايي ها
هنوز قادر به تفكر منطقي نيست.
غالبا قادر به پيش بيني عواقب رفتار خود نيست.
زبان او تازه شروع به تكامل كرده و هنوز فكر كردن قبل از گفتار در او بسيار ضعيف است.
كودك كنترل چنداني بر روي هوس هاي آني ندارد حتي اگر نهي شده باشد.
قواعد براي او معمولا بي معني است و زود آنها را فراموش مي كند و غالبا براي رضايت و خشنودي والدين تن به آنها مي دهد.
كودك شروع به درك قدرت توانايي خود و كنترل برخي از جنبه هاي زندگي خود مي كند وبه همين دليل «نه» و «من نمي كنم» كلام او مي شود و بسيار لجباز است.
تاثير بر الگوي تربيتي
وسايل خطرناك را دور از دسترس او قرار دهيد و حتي براي يك لحظه ازاو غافل نشويد.
ذهن و حواس او را در زمان رفتار نامناسب به چيز ديگري معطوف كنيد.
درگفتن نه جدي و پايدار باشيد.
بسياري از گفته هاي او بي قصد و غرض است جدي نگيريد. (من ازت متنفرم)
به او كمك كنيد تا احساسات خود را به صورت كلامي ابراز كند.
قواعد و مقررات را بايستي بارها و بارها تكرار كنيد تا كودك آنها را بياموزد.
از صداي بلند فقط براي گفتن نه در موارد رفتارهاي خطرناك (نظير رفتن به خيابان يا دست زدن به اجاق گاز و....) استفاده كنيد.
پيشنهادهاي ساده و محدود قدرت تصميم گيري را در او بارور كنيد. (بستني مي خواي يا آب هويج؟ كفش قرمز يا سفيد؟)
مسئوليت هاي مناسب
هنوز قادر به درك و پذيرش مسئوليت نيست.
شروع به تشويق او در مشاركت براي انجام برخي از كارها بكنيد. (پوشيدن لباس ، كفش، غذا خوردن، حمام كردن)
او لذت مي برد با پدر و مادر تعامل داشته باشد و به اصطلاح به آنها كمك كند لذا ازاين ويژگي او استفاده كنيد واز او كمك هاي ساده بخواهيد. در رو ببند، كليد لامپ رو بزن و خاموش كن و....
ويژگيها و توانايي هاي تكاملي كودك و تاثير آنها در اتخاذ روش تربيتي (كودك 3 ساله)
ويژگيها و توانايي ها
توانايي بياني او بسيار پيشرفت نموده ولي هنوز قادر به تفكر منطقي نيست.
كودك مقررات ساده را تقريبا بخاطر مي سپارد ولي هنوز هوس هاي آني او را رها نكرده است.
بدليل شكل گيري نسبي قدرت مطلق، كودك افكار و تخيلات بسيار عجيب و غريب خواهد داشت و به همين دليل بيش ازهر سن ديگري مي ترسد. (اگر آب از سوراخ وان ميره پائين پس منم ممكنه برم.)
كودك با تكرار مي آموزد وبه همين دليل دوست دارد بارها داستان را بخوانيد يا يك كارتون را ببيند.
كودك نياز شديد دادر تا خواسته و اراده خود را به انجام برساند. (لجبازي)
تاثير بر الگوي تربيتي
همچنان وسايل را از دسترس او دور نگهداريد و سهل انگاري خود را به گردن ناتوانايي او نياندازيد.
هنوز مسئوليت تمام عيار شما است تا او را در برابر خطرات احتمالي محافظت كنيد وازاو غافل نشويد. (به تذكر هاي خود اكتفا نكنيد.)
همچنان مقررات ساده را بايستي بارهاو بارها تكرار كنيد و گاهي ازاو بخواهيد با شما تكرار كند.
در زمان رفتارهاي نامناسب و خصوصا برخاسته از عصبانيت از تكنيك آرام سازي (تبعيد) استفاده كنيد واو را برده و روي صندلي يا پله اول راه پله ها گذاشته و بنشيند تا شما اجازه دهيد (حداكثر 2 تا 3 دقيقه)
از جنگ قدرت پرهيز كنيد وقتي نه مي گوييد روي آن بايستيد و به رفتارهاي منفي او اصلا توجهي نكنيد.
تشويق و ستايش و پاداش دادن رفتارهاي خوب و مثبت را در راس قرار دهيد.
به عصبانيت و ناراحتي او در زمان اجراي مقررات و تاديب بي توجهي كامل داشته باشيد ولي پس از آرامش و پيروي او را تائيد و نوازش و تحسين كنيد.
مسئوليت هاي مناسب
همانند گذشته ازاو بخواهيد در انجام برخي امور ساده به شما كمك كند وبه او كارهاي ساده محول كنيد. (برو بابايي رو بگو براي غذا، برو عروسكت رو بيار)
برخي از كارهاي ساده شخصي به او محول كنيد. (مسواك زدن ، جمع كردن اسباب بازيها، انجام اين امور براي كودك خود نوعي پاداش است. (لذت مي برد) ولي در صورت لزوم از پاداش غافل نشويد.
ويژگيها و توانايي هاي تكاملي كودك و تاثير آنها در اتخاذ روش تربيتي (كودك 4 تا 5 ساله)
ويژگيها و توانايي ها
راحت تر مقررات را به خاطر مي سپارد.
مهارت فكر كردن بوضوح افزايش يافته ولي تا 4.5 سالگي هنوز تفكر منطقي نخواهد داشت ولي از 5.5 سالگي ظاهر مي شود و ظرف 6 ماه كامل مي شود.
مهارت زباني او بسيار بهتر شده و مي تواند كنترل بهتري بر روي هيجانات آني خود پيدا كند.
بتدريج احساس همدردي دراو ظاهر مي شود وتا حدودي در كنترل بحرانهاي خشمگينانه توانمند است.
رابطه علت و معلول را درك مي كند و لذا از عواقب كار و رفتار خود آگاه خواهد بود. (اگه اين كارو بكنم مامان ناراحت ميشه پس درست نيست انجام بدم.)
قدرت درك كميت و كيفيت دراو ظاهر شد و لذا مي تواند مفهوم زمان را تا حدودي زيادي درك كند.
تاثير بر الگوي تربيتي
هنوز هراز گاهي نياز به تكرار و يادآوري مقررات هست. (خصوصا مقررات اجتماعي و قبل از خروج از منزل)
تحسين و رفتارهاي مثبت و خوب و پاداش هاي مناسب فراموش نشود.
در زمانيكه عصبي و ناراحت است سعي به توضيح دادن منطقي قضيه نكنيد ولي پس از آرامش بسيار ساده موضوع را به او توضيح دهيد. (حداكثر دريكي دو دقيقه و نه بيشتر)
از تايمر براي تعيين محدوديتهاي زماني و تشويق او به فعاليتهاي انفرادي كمك بگيريد. (اگر با خودت 10 دقيقه بازي كني من هم با تو 10 دقيقه بازي مي كنم.)
به او از قبل توضيح دهيد و در صورت بدرفتاري براي درخواست چيزي ، به او پاسخي نخواهيد داد و بر روي تصميم خود بمانيد.
از تكنيك تعليق براي رفتار تهاجمي استفاده كنيد. (حداكثر 5 دقيقه)
هيچ عذري براي رفتار تهاجمي يا بي ادبانه مورد پذيرش نيست. (حتي گرسنگي يا خستگي)
مسئوليت هاي مناسب
براي انجام هريك از كارهاي شخصي يك امتياز بدهيد. (مثلا برعكس برگردان يا تيله) وبه ازاي امتياز شخصي (مثلا 5 تا 10 تيله) يك جايزه اختصاص دهيد ازاين روش مي توانيد در تقويت بسياري از رفتارهاي خوب و مثبت كمك بگيريد. (بسيار موثر است.)
تشويق و تنبيه
يكي از اصول تربيتي تشويق و تنبيه است. براي اكثر ما اولين چيزي كه در مورد تشويق به ذهن مان خطور مي كند جايزه مادي و درمورد تنبيه ، مجازات (كتك) است. درحاليكه اين دو مورد حداقل در رابطه با كودكان جزو آخرين انتخاب ها هستند.
چرا تشويق و تنبيه كار مي كنند؟
اصولا كودكان تا سن حوالي 6 سالگي تفكر انتزاعي (ازجمله تجزيه و تحليل كردن، استدلال كردن و منطقي) ندارند. براي مثال براي كودك 3تا4 ساله اين جمله و توصيه كه خيابان نرود زيرا ممكن است ماشين به او بزند و صدمه ببيند (حتي ممكن است خود او اين كلمات را تكرار كند) تقريبا بي معني است. اصلا او درك نمي كند خطر چيست ويا چه رابطه اي بين رفتن داخل خيابان و زدن ماشين به او هست. به همين دليل چندي نگذشته مجددا اين عمل را تكرار مي كند. (آري آنها نمي فهمند نه اينكه نمي خواهند يا سركشي مي كنند) و مادر به تصور اينكه كودكش به او گوش نمي دهد در دفعات بعد صدايش را بلندتر كرده ويا حتي ممكن است كودك را تهديد كند وبدتر از همه تنبيه و چنين رفتاري همان و صدمه وارد كردن به حرمت نفس كودك همان.
پس كودكان چگونه مي آموزند؟
تا سن 4 سالگي تقريبا فقط از راه تكرار و تكرار و تكرار .... وباز هم تكرار. همانند بسياري از توانايي كودك، رفتار نيز ازطريق تكرار شكل مي گيرد. به عبارت ديگر با تكرار رفتاري در كودك شرطي مي شود. اما در حوالي 4 سالگي كودك كم كم موضوع علت و معلول (اگر .... آنگاه ....) را درك مي كند و مي تواند از قدرت منطق و استدلال نيز در آموزش و تربيت او كمك گرفت.
چند بار بايد تكرار كرد؟
شما براي ياد گرفتن يك جمله ژاپني چندبار بايستي تكرار كنيد؟ كودكان هم همان دفعات. شما براي اينكه به فرزندتان كلمه «مامان» يا «بابا» را آموزش دهيد چندبار تكرار كرده ايد. (احتمالا بيش از 1000 بار) آموزش رفتار به كودكان نيز زمان بر بوده و بايستي در زمان مناسب تكرار شود. البته برحسب شرايط و مورد، اين قضيه هم كمي متفاوت است. اصولا در موارديكه آموزش همراه با مسائل احساسي باشد سرعت يادگيري بيشتر خواهد بود. براي مثالاگر تماس با بخاري موجب درد و سوزش شديد او شود همان يكي دوبار براي يادگيري و خودداري از نزديك شدن و تماس با بخاري كافي است ولي براي خودداري از مكيدن انگشت تقريبا هيچگاه.
پس تربيت كودكان به كمك كتك ويا عصباني شدن و توبيخ و تحقير بسيار موثر خواهد بود؟
بلي اما چنين روشي با دو مسئله همراه است : 1) چنين آموزشي ماندگار و دائمي نخواهد بود و 2) به چه بهائي؟ اولين تاثير منفي تنبيه صدمه وارد كردن به حرمت نفس كودك است. دوم اينكه باعث ايجاد خشم و كينه در كودك مي شود (كه خود آنها باعث بروز دهها بدرفتاري هاي ديگر مي شود) و سوم اينكه در مطالعات مشخص شده است كه هرنوع استرس روحي و فيزيكي (از جمله درد) شديد و يا مكرر در سال اول تولد باعث اختلال در تكامل طبيعي سيستم عصبي مغزي شده و باعث افزايش احتمال بروز اختلالات روحي رواني و شخصيتي (وحتي جسمي ازجمله تضعيف سيستم ايمني و افزايش بيماريهاي مزمن) در آينده مي شود. باز هم به همين دليل است كه امروز (برخلاف يكي دو دهه پيش) دانشمندان توصيه مي كنند ختنه پسران حتما تحت بي حسي كامل و ترجيحا تحت بيهوشي عمومي انجام شود تا كودك درد احساس نكند.
از حوالي 4 سالگي به بعد كودك بتدريج توانايي شناخت و استدلال پيدا مي كند وبا مفهوم علت و معلول ويا به عبارت ساده تر، تفكر اگر... آنگاه.... آشنا مي شود. «اگر دست بزنم به چيزي داغ آنوقت دستم مي سوزد» ، «اگر توپ به شيشه بخوره آنوقت شيشه مي شكنه» يا اگر مامان ناراحت مي شه. با تكامل بيشتر قدرت شناخت و ادراك كودك كم كم قادر خواهد بود مسائل نسبتا پيچيده تر را نيز درك كند و تصميم بگيرد. «اگر حرف بدي بزنم دوستم ناراحت مي شه» اگر 5 تا كار خوب بكنم با بابام مي رم شهربازي و... وظيفه پدر ومادر دراين سنين اين است كه كودك را در شناخت عواقب و نتايج كارها آشنا كنند. اگر عمل و رفتاري با عواقب يا نتايج ناخوشايندي همراه باشد. آيا راه حلي مي توان براي آن پيدا كرد؟ براي مثال اگر كودك بخواهد يك برنامه جالب را كه امشب ولي اندكي بعد از زمان خواب او پخش خواهد شد ببيند، چه كار بايستي بكند. عواقب چنين كاري تخطي از مقررات، دير بيدار شدن از خواب ويا خواب آلود شدن فرداي آن روز وبه هم ريخته شدن نظم خواب او خواهد بود. اما آيا راه حلي وجود دارد؟ بلي ، پدر و مادر مي توانند به او پيشنهاد كنند كه آنها برنامه را ضبط كنند و او فردا آن را مشاهده كند. حالا ببنيم نقش تشويق و تنبيه در امر تربيت چيست. اصولا سه روش براي تسريع در آموزش ويا تثبيت يك رفتار وجود دارد :
تشويق (تقويت ) كردن
بي محلي كردن
تنبيه كردن
بطور كلي از تشويق (و پاداش) براي آموزش و ايجاد رفتاري واز دو روش ديگر براي حذف رفتاري استفاده مي شود. ريشه اين روشها به تحقيقات جامع دكتر پاولف (وسپس ديگران) ودرنهايت دكتر اسكينر برمي گردد و اساس آنها موضوع شرطي كردن فرد درانجام كاري يا خودداري از تكرار آن است. بطور خلاصه ، پاولف نشان داد كه اگر همزمان با دادن غذا به سگ (ويا حيوانات ديگر) يك محرك غيرمرتبط به غذا (مثلا زنگ) نيز استفاده شود واين عمل چندين بار تكرار شود،آنگاه فقط با به صدا درآوردن زنگ وبدون نشان دادن غذا، آب دهان سگ شروع به ترشح كردن مي كند واو اين پديده را شرطي شدن ناميد. دكتر اسكينر و ديگران ازاين ويژگي نه در واكنشهاي بيولوژيك بلكه در مسئله رفتارشناسي استفاده نمودند. بدين ترتيب كه نشان داد اگر در حيوان و انسان رفتاري سر بزند به صورت تصادفي و بلافاصله پاداشي به عنوان تشويق يا تقويت كردن داده شود وبارها اين كار تكرار شود، پس ازچندي آن رفتار خاص آموخته مي شود. نمونه بسيار ملموس اين قضيه شرطي شدن كودك نسبت به روپوش سفيد پزشكان است. چون كه كودك چندين بار دراثر تزريق (واكسن و...) درد كشيده و شخص تزريق كننده نيز روپوش سفيد برتن داشته لذا كودك نسبت به افراد با روپوش سفيد واكنش نشان داده و مي ترسد. نمونه ديگر چنين قاعده اي استفاده از تشك زنگ دار براي اصلاح شب ادراري است. دراين روش كودك هربار كه خود را خيس مي كند به كمك زنگ بيدار مي شود. محرك اوليه زنگ و محرك ثانويه پر شدن مثانه كودك است. پس ازچند بار تكرار اين مسئله كودك نسبت به پر شدن مثانه اش شرطي شده و قبل از خيس كردن خود بيدار مي شود.
تشويق ، جايزه ، پاداش يا تقويت
از تشويق به منظور بوجود آوردن ويا تثبيت عادت و رفتاري مطلوب استفاده مي شود و اشكال و روشهاي گوناگوني دارد :
تحسين كردن : (با تمركز روي رفتار سر زده، مثلا جمع كردن اسباب بازيها ، خوب رفتار كردن در فروشگاه، كمك در انجام بعضي امور و ...)
ابراز توجه ، مهر و محبت : (با كلام ، چشم و تماس)
جايزه و پاداش(معمولا بعد از 3 تا 4 سالگي)
البته يك نوع ديگري از تشويق يا تقويت است كه به آن تقويت باز دارنده يا منفي گفته مي شود كه درآن با حذف يك مسئله ناخوشايند عمل و رفتاري تقويت مي شود. مثلا اگر كودك در موقع بازي در منزل سروصداي كمتري كند مادر سردرد نخواهد داشت.
در رابطه با كاربرد سيستم تشويق بايستي نكات زير را مدنظر داشت :
دراين سنين كودكان به توجه و ابراز مهر و محبت والدين بيش از هرچيز ديگري پاسخ مي دهند. بدنبال فرستهايي بگرديد تا روزانه چندين بار اعمال و رفتارهاي مثبت و خوب او را مورد تائيد و تحسين قرار دهيد.
در تائيد و تحسين رفتار فرزندتان بدنبال نتيجه كار نباشيد همينكه كودك بهترين تلاش خود را درانجام كاري كرده باشد، مستحق تحسين و تشويق است. اين فكر غيرسالم را كه كودك بايستي درهمه چيز كامل و يا اول باشد به دور بريزيد. شما حس حرمت و اعتماد به نفس را دراو تقويت كنيدو خودش در آينده بهترين خود را پيدا خواهد كرد. اين تحسين و تشويق حتي بايستي در مورد كارها و وظايف و توانايي هايي معمول و طبيعي آنها نيز هراز گاهي به كار برده شود. براي مثال كودكي كه رفتارهاي نامناسب زيادي از او سر زده ولي بعضي مواقع رفتار خوبي ازاو سر مي زند، بايستي بلافاصله همان رفتار خوب او هرچند معمول و قابل انتظار شما، تحسين شود. با تمام وجود وبا بكار بردن ارتباط كلامي، بينايي و تماسي. البته اكثر كودكان هر روز كارها و رفتارهاي مثبت جديدي انجام خواهند داد كه بايستي آنها را فراموش نكرد.
در كودكان كمتر از 3 تا4 سالف خواستن از او براي انجام ندادن كاري كافي نيست. بايستي كودك را در آن شرايط قرار نداد. براي مثال اگر متوجه مي شويد كه كودك مي خواهد به چاقو دست بزند بايستي بلافاصله چاقو را از دسترس او خارج كنيد و بگوييد كه نبايستي به چاقو دست بزند. هرچند ممكن است اين گفته شما تاثير چنداني نداشته باشد. به همين دليل كشوي ابزار و وسايل خطرناك در خانواده با كودك 4 ساله و حتي 5 ساله بايستي دور از دسترس كودك باشد.
توجه بي جا باعث بدتر شدن رفتار نامناسب مي شود.
تشويق به كمك پاداش و جايزه براي كودكان 4 تا 5 ساله به بالا مناسب و موثر بوده و به دو طريق كلي انجام مي شود. (الف) برخورداري از يك امتياز خاص (نظير يك بازي كامپيوتري) ويا (ب) جايزه مادي (وسيله يا پول وبندرت مواد غذايي نظير شكلات)
در رابطه با سيستم پاداش بايستي نكات زير را مدنظر داشت :
جايزه و پاداش بايستي چيزي باشد كه كودك اشتياق زيادي به آن دارد.
جايزه و پاداش تعيين شده بايستي بلافاصله پس از انجام كار و رفتار خواسته شده داده شود.
تاحد امكان از ماده غذايي به عنوان پاداش استفاده نشود.
پس از شكل گيري رفتاري، فواصل پاداش افزايش يافته وبه تدريج به حالت تصادفي درآيد.
بي محلي و بي توجهي كردن
بهترين روش براي ازبين بردن تقريبا تمامي بدرفتاريهاي غيرتهاجمي گريه و زاري كردن ، نق زدن، بهانه گيري و... بي محلي كردن مطلق به كودك است. اصل مهم دراين رابطه اين است كه بدون خشمگين شدن فقط با گفتن آرام باش، هيچگونه محلي (ديداري ، شنيداري و...) به كودك گذاشته نشود تا اينكه از رفتار خود دست بكشد. حتي اگر يك ساعت طول بكشد كه بعيد است و معمولا ظرف چند دقيقه خاتمه مي يابد. پس آرام شدن كودك 2 تا 3 ثانيه صبر كرده و بدون بحث در مورد رفتار او دستي به او بكشيد و شروع به برقراري ارتباط عادي كنيد. با اين روش معمولا اكثر كودكان ظرف يكي دو هفته بدخلقي و نق زدن را كنار مي گذارند. در مورد رفتارهاي عادتي تكاملي (نظير دست زدن به دستگاه تناسلي ، انگشت مكيدن و...) نيز بايستي بي توجه بود و فقط با تمهيدي ذهن او را به كار ديگري منحرف نمود.
تنبيه كردن
امروزه بدليل بسيار عديده اي كمتر كارشناسي است كه با تنبيه فيزيكي موافق باشد. درحال حاضر سه روش تنبيه براي حذف رفتار نامناسب كودكان توصيه مي شود. 1) محروميت از امتياز خاصي 2) بيگاري كشيدن 3) تبعيد كردن
محروم كردن از برخي امتيازات : در برخي از كودكان براي كنترل برخي از رفتارهاي منفي محروم كردن ازيك امتياز يا فعاليت مورد علاقه كودك مي تواند موثر باشد مثلا عدم امكان استفاده از تلويزيون درآن روز
بيگاري كشيدن : يكي ديگر از روش هاي تنبيهي ، انجام برخي از كارهاي نامطلوب ولي مناسب سن كودك مثلا تميز كردن كف آشپزخانه براي كودك 5 ساله
تبعيد يا تعليق كردن : يكي از بهترين روشهاي كنترل رفتارهاي ناخوشايند (خصوصا زيانبار و خشونت آميز) تبعيد كودك براي مدت كوتاهي دريك مكان غيرجذاب است. اين روش كه به آن زمان تمدد اعصاب، زمان فكر كردن يا سكوت نيز گفته مي شود در سنين 2 تا 4 سالگي بسيار كارآمد است. روش كار به اين ترتيب است كه بلافاصله در زمان بدرفتاري كودك به نقطه اي از منزل (گوشه خانه يا دستشويي، يا پله اول راه پله و ...) هدايت شده و بر روي صندلي يا زمين براي مدت كوتاهي نشانده مي شود. در رابطه با استفاده از اين تكنيك بايستي نكات زير را رعايت نمود :
ازقبل نقطه و محل را مشخص كنيد و قبل از اينكه براي اولين بار ازآن استفاده كنيد. براي كودك موضوع را به زبان ساده توضيح دهيد درچه صورت بايستي به آن نقطه برود و چه چيزي ازاو توقع داريد و تا كي آنجا بماند. مكان انتخابي بايستي دلنشين و جالب نباشد. اجزاي يك نمايش براي تفهيم موضوع تدبير خوبي است.
به كودك توضيح دهيد كه اين روش به جاي تنبيه بدني استفاده مي شود.
اگر كودك با ميل خود به محل نرفت او را به محل هدايت كنيد ودر صورت مقاومت او را از پشت بغل كرده و به محل موردنظر ببريد. دراين زمان فقط مي توانيد رفتار منع شده را دريك جمله ساده بيان كنيد مثلا كتك كاري ممنوع
در زمان اجراي اين تكنيك كاملا خود را خونسرد ولي جدي نشان دهيد.
كودك حق داشتن هيچ وسيله اي با خود ندارد وتا زمانيكه شما اجازه نداده ايد حق خارج شدن از محل را ندارد و در صورت انجام آن بايد دوباره او را به محل برگرداند. دراين حالت بگوئيد زمان سكوت يا آرامشش و ماندن درآن محل ازاين موقع به حساب آورده خواهد شود.
طول مدت باقي ماندن در محل بطور كلي يك دقيقه به ازاي هر سال سن كودك و حداكثر 5 تا 10 دقيقه مي باشد.
در طول مدت تبعيد هيچ توجهي به كودك حتي نگاه نكنيد. حتي اگر سئوالكرد يا دست و پا زد و به ظاهر خود آسيب رساند ولي زيرچشمي مواظب اين مسئله باشيد.
در كودكان كمتر از 4 سال در طول مدت تبعيد مهم نيست كودك ساكت بماند كه معمولا با سروصدا و گريه و زاري همراه است ولي در سن بالاتر بايستي تذكر داده شود كه اين زمان تفكر وسكوت است ودرغيراين صورت زمان را از دست خواهد داد. (مدت بيشتري درآن محل باقي خواهد ماند)
اگر كودك چندبار از محل خارج شد با گرفتن شانه هاي او از پشت ، او را در محل نگه داريد و توضيح دهيد كه اگر درآنجا بماند او را رها خواهيد كرد وديگر هيچ صحبت اضافي ازجمله سئوال و جواب يا سرزنش كردن و... نكنيد.
اگر فكر مي كنيد حضور شما باعث لجاجت او مي شود او را در اطاقش يا دستشويي كرده وبا نرده مخصوص امكان خروج او را از بين ببريد ويااينكه اگر كودك مسئله ترس ندارد در اطاق يا دستشويي را براي مدت تبعيد ببنديد ويا قفل كنيد مطمئن باشيد كه كودك نمي ترسد.
اگر قضيه تبعيد كارساز نباشد كه كودكان نسبتا سخت و ديرجوش معمولا اين چنين است. همزمان محروم سازي ويا بيگاري را نيز به كار ببريد.
اكثر كودكان ظرف يك ماه با اين سيستم آشنا شده و همكاري مي كنند (در 2تا3 روز اول گاهي تا 20 بار هم ممكن است نياز به تبعيد پيدا شود.)
اگر كودك زودتر از زمان مقرر به آرامش رسيد و خود را كنترل كرد، او را از تبعيد رها كنيد. نيازي ندارد حتما تمام مدت مقرر در همان حالت بماند.
اگر خواهر يا برادرش او را تمسخر كند ، تنبيه در مورد آن يكي را هم به اجرا بگذاريد.
قاعه 5 تشويق يك تنبيه را هميشه بخاطر بسپاريد اگر نتوانسته ايد در طول روز 5 نكته مثبت را دراو پيدا و تشويق كنيد بهتر است از تنبيه آن روز صرفنظر كنيد.
پس از آشنا شدن و تطابق كودك با اين روش، درصورت لزوم مي توانيد ازاين تكنيك حتي در خارج از منزل نيز استفاده كنيد.
قشقرق يا علم شنگه بپا كردن
قشقرق يا بدخلقي كردن يك مسئله شايع در كودكان خصوصا 2 تا3 ساله است. در واقع اكثر كودكان 2تا5 ساله هرازگاهي به درجات متفاوتي كنترل خود را ازدست داده و شروع به بدرفتاريهايي نظير گريه و زاري كردن، جيغ و فرياد زدن، پاي به زمين كوبيدن ويا خود را به زمين انداختن مي كنند. اساسا بدخلقي نوعي رفتار ناپخته دربرابر خشم و عصبانيت است و كودكان دردو حالت دست به چنين واكنشي مي زنند. الف) ابراز ناراحتي يا مقاومت در برار ناتواني يا بي ميلي درانجام كاري (خودخواسته يا خواسته شده) ويا ب) تاكتيكي براي بدست آوردن و رسيدن به خواسته خود.
درايت و راه حل
درمواجهه با بدخلقي كودك بايستي قبل از هرچيز دو مسئله مهم را هميشه بخاطر سپرد: 1)خونسردي خود را حفظ كنيد. مهم ترين الگوي تربيتي كودكان شما هستيد واگر شما نتوانيد عصبانيت خود را كنترل كنيد چگونه انتظار داريد او از شما بياموزد. 2) هرگز تنبيه فيزكي نكنيد وكودك را سرزنش يا توهين نكنيد. برحسب اينكه زمينه بدخلقي و نوع آن چه باشد، روش برخورد متفاوت وبه قرار زير است :
درمانگي ، بي حوصلگي ويا خستگي (حمايت و كمك كردن) : اكثر كودكان و حتي بالغين در موارديكه درانجام كاري درمانده مي شوند، كنترل خود را ازدست داده و بدخلقي مي كنند. اين مي تواند ناتواني در انجام بازي يا بكار بردن وسيله اي باشد يا عدم درك صحبت هاي او توسط والدين ويا بي حوصلگي و خستگي در انجام برخي امور شخصي مثلا پوشيدن لباس يا كفش باشد. دراين شرايط كودك به يك پدر ومادر حامي و شنونده فعال نياز دارد. دركنار او قرار بگيريد و او را نوازش كنيد يا او را درآغوش بگيريد و نشان دهيد كه او را مي فهميد، با تكرار شكايت او و يا گفتن كلامي نظير «مي دونم سخته، ولي تو خواهي تونست! كمكي هست كه من بتونم انجام بدم؟» وازاينكه مايوس و تسليم نمي شود او را تحسين كنيد خستگي و گرسنگي را نبايستي فراموش كرد.
جلب توجه كردن و رسيدن به خواسته (ناديده گرفتن) : در غالب موارد بدليل برخورد نامناسب والدين، كودك درمي يابد كه سريعترين و يا تنها راه رسيدن به خواسته اش، علم شنگه بپا كردن است دراين موارد تا زمانيكه كودك رفتار صدمه آفرين ويا مختل كننده ندارد به او كاملا بي تفاوت باشيد. و بي محلي كنيد واگر شرايط مناسب است او را ترك كنيد يا اينكه او را به اطاقش هدايت كنيد. براي 4 تا 5 دقيقه شما جمله اي كه بايستي بگوييد اين است : «معلومه خيلي ناراحتي (تنهات ميزارم) هروقت آروم شدي به من بگو پس از آرام شدن كودك بايد اوضاع به حالت اول برگردد.» تقريبا انگار نه انگار كه اتفاقي افتاده است. هرچه «نه ها و نكن هاي » شما به كودك در طول روز كمتر باشد، احتمال چنين بدخلقي كمتر خواهد بود.
امتناع و سركشي كردن از مقررات يا دستورات (اجبار كردن) : اگر كار خواسته شده مهم نباشد (مثلا دراز كشيدن در رختخواب) بجاي اينكه او رابه بدخلقي سوق دهيد ، آن مسئله را ناديده بگيريد ولي اگر مهم باشد (مثلا پايان بازي و آماده شدن براي رفتن به اطاق خواب در زمان مربوط) هيچ جاي اغماض نيست. بسياري از اين سركشي ها را مي توان با هشدار دادن 5 تا 10 دقيقه قبل از موعد آن جلوگيري نمود. مثلا 5 دقيقه ديگه وقت آماده شدن براي خواب است. در زمان اجراي دستور نشان دهيد كه او را مي فهميد ولي رعايت مقررات الزامي است. (مي دونم دوست داري بيشتر بازي كني ولي الان وقت خوابه)
رفتار خشونت آميز و مختل كننده (تبعيد كردن) : در موارديكه زير كودك بايستي براي 2 تا 5 دقيقه به اطاقش (يا مكان مناسب ديگر) تبعيد شود :
شما را بزند.
جيغ و داد زدن بلند و طولاني مدت كه تحمل آن براي شما امكان پذير نباشد.
در مكانهاي عمومي (دراين موارد كار خود را متوقف كنيد و براي رعايت حق و حقوق ديگران، كودك را به نقطه مناسب تري برده و تنبيه تبعيدي را به اجرا بگذاريد و يا اگر كودك با سيستم تبعيدي بخوبي آشناست و پاسخ داده است با كشيدن علامتي روي دست كودك نتيجه كارش را گوشزد كنيد و به محض برگشتن به منزل آن را اجرا كنيد.
پرت كردن چيزي يا آسيب رساندن به چيزي
رفتار خشن و خطرناك (كنترل كردن ) : گاهي اوقات كودك ممكن است آنچنان خشمگين شود كه فرياد هاي شديد بكشد وقادر به كنترل خود نباشد وبه خود آسيب برساند مثلا ناگهان از پشت سر به زمين بخورد. دراين موارد او را بغل كنيد و به او آرامش دهيد تا اينكه آرام شود. معمولا 1 تا3 دقيقه طول مي كشد و آنگاه قضيه رافراموش كنيد. اين حالت معمولا بعد از 3 سالگي بندرت اتفاق مي افتاد. برخي از كودكان ممكن است كمك شما را نخواهند ويا ازشما بخواهند كه دور شويد، اين كار را بكنيد. معمولا بعد از فروكش نمودن غضب، كودك بدنبال حمايت نسبي شما خواهد بود.
جيغ و داد كشيدن
با آرامش ولي كاملا جدي قانون را ذكر كنيد « تو اين خونه كسي جيغ و داد نمي كشه يا آروم صحبت كن ويا برو تو اطاقت» اگر يكي از والدين چنين عادتي را دارد بهتر است از اصلاح اين رفتار كودك صرفنظر كنيد.
اگر كودك به كار خود ادامه داد او را به يك اطاقي كه نمي ترسد نظير اطاق خوابش يا حمام تبعيد كنيد. هر 2 تا 3 دقيقه به او سر بزنيد و بگوييد «اميدوارم الان احساس بهتري داشته باشي و بتوني بيار بيرون» اگر اين كار تكرار شد دوباره او را به اطاق تبعيد كنيد.
لجبازي و كله شقي
يكي از ويژگيهاي تكاملي طبيعي كودكان 18 ماه تا 3 ساله لجبازي است كه بدليل شكل گرفتن ودرك ماهيت «من» و ارزيابي قدرت خودشان است. آنها تقريبا با همه چيز مخالفت مي كنند، حتي با خودشان «مي خواي بري حموم يا نه؟ مي خواي از حموم بياي بيرون؟ نه! لباس مي پوشي؟ نه لباست را درمياري؟ نه!....»
درايت و راه حل
اين مخالفت و لجبازي كودك را نه تنها به دل نگيريد بلكه ازآن نيز بسيار خوشحال شويد و او را در پيدا كردن خودش و توانايي هايش كمك كنيد. (يكي از دلنشين ترين سنين همين سن است.)
بجاي طرح سوالات آمرانه با پاسخ آره يا نه ، به كودك كمك كنيد كه قدرت تصميم گيري دراو بيدار شود و احساس كند او تصميم گيرنده است. براي مثالبجاي اينكه بگوييد «مي خواي حموم بري؟» بپرسيد«مي خواي الان كتاب داستان را بخونيم يا بري حموم؟» يا به جاي اينكه «كدوم لباس رو مي خواي بپوشي؟» بپرسيد «لباس قرمز تو مي خواي بپوشي يا آبي رو؟» ويا در مورد كارهايي كه او چندان تمايلي ندارد به نحوي احساس تصميم گيرنده بودن را دراو القاء كنيد. «مي خواي اينو تند انجام بدي يا آهسته؟ مي خواي من انجام بدم يا خودت؟»
درمورد كارهايي كه قابل گذشت نيستند نظير رفتن به رختخواب يا مهدكودك يا بستن كمربند ايمني و... وفقط يك جواب دارد پرسش نكنيد. دراين موارد همينكه نشان دهيد احساس او را درك مي كنيد كافي است. (متاسفم! مي دونم دوست داري بازم بازي كني ولي الان وقت خوابه يا بايد بري مهدكودك و...) از بيان جملات تهديدي خودداري كنيد. (اگر نكني والا....)
او را آماده تغيير كنيد. براي كودكان و حتي بزرگترها سخت است كه از انجام كاري كه درحال لذت بردن هستند، چشم پوشي كنند. آماده كردن او براي اين منظور در پذيرش اين مسئله كمك كننده خواهد بود. دراين رابطه 5 دقيقه قبل از اتمام كاري او را متوجه كنيد. براي اين منظور استفاده از ساعت زنگدار فكر خوبي است. براي مثال وقتي دو فرزند شما در پارك و يا يك تاپ مي خواهند بازي كنند ويا چند دقيقه قبل از رفتن به رختخواب و...
به عنوان يك اصل تربيتي هرچه قواعد و مقررات كمتر باشد، پيروي كودكان بيشتر خواهد بود. پس تا حد امكان از بكن نكن هاي غيرضروري بپرهيزيد. اين مسئله حقي در موارد ضروري هم به نحوي قابل تعميم است. براي مثال، اگر قرار است دريك هواي سرد به اتفاق فرزندتان بيرون برويد واو مايل به پوشيدن كاپشن يا كلاه نيست، بي خود وارد بحث و جدال نشويد. فقط كافي است با خودتان كاپشن و كلاه او را ببريد. اگر درست برخورد كنيد، مطمئن باشيد چند لحظه نخواهد گذشت كه خود او تمايل به پوشيدنش را نشان خواهد داد. دراين زمان هم به او ثابت نكنيد كه شما درست مي گفتند (نگفتم سردت ميشه!)
براي او الگوي خوبي براي سازگاري و موافقت باشيد هرگاه فرزندتان چيزي از شما مي خواهد و شما در مورد درستي يا نادرستي پذيرش خواسته او مطمئن نيستيد، پاسخ مثبت بدهيد و يا اينكه تصميم خود را با بيان اينكه «بزار در موردش فكر كنم!» به تعويق بياندازيد اگر پاسخ تان مطمئنانه منفي است ابراز تاسف كنيد و يك دليل ساده بيان كنيد.
گاز گرفتن
كودكان در حوالي يك سالگي كه دندان درمي آورند به طور اتفاقي ممكن است موقع شير خوردن سينه را گاز بگيرند كه اگر بلافاصله او را متوقف نكنيد مي توانيد موجب نوعي بازي و عادت در كودك درآيد. درحوالي 1 تا2 سالگي كه هنوز قدرت كلامي بوجود نيامده، ممكن است از ارتباط با ديگران و جلب توجه استفاده كند واز 2تا3 سالگي به بعد راهي براي ابراز خشم و ترساندن ديگري بكار برده مي شود.
درايت و راه حل
لطفا در زمان قليان احساسات براي ابراز علاقه خود كودك را گاز نگيريد (اين روش هاپوهاست) دست يا لپ او را بوس كنيد و او را درآغوش بگيريد.
يك قانون بگذاريد : ما هرگز آدم ها رو گاز نمي گيريم اين كار باعث ناراحت شدن و درد آنها مي شود.
يك روش جايگزين مشخص كنيد. به فرزند خود بگويد (يا اشاره كند) وهرگاه ناراحت و عصباني است قبل ازاينكه كسي را گاز بگيرد بيايد و به شما بگويد. همراه داشتن يك دندانگير كه در مواقع ناراحتي بتواند آن را گاز بگيرد و ممكن است كمك كننده باشد. (خصوصا در حوالي 1.5 تا 2 سالگي)
سريعا او را متوقف كنيد، بلافاصله با نه قوي او را از اين عمل بازداريد. اگر كودك سابقه چنين كاري را دارد بايستي تا زمانيكه اين رفتار او ازبين نرفته است بطور دائم مواظب او بود كه اين عمل را تكرار نكند قبل ازاينكه بخواهد جلوگيري شد.
تنبيه نكنيد : هيچ نوع تنبيه فيزيكي بكار نبريد. اين عمل هميشه با بدآموزي به همراه خواهد بود.
تبعيد كنيد : بلافاصله از تكنيك تبعيد استفاده كنيد اگر شما را گاز گرفت بلافاصله او را به زمين نشانده و محل را ترك كنيد.
قبل از قرار دادن كودك در موقعيت هاي بالقوه محرك (زمين بازي ، مهدكودك و...) به او قانون را گوشزد كنيد و درصورت كنترل خود او را تحسين كنيد ولي نظارت مستقيم خود را فراموش نكنيد.
آسيب رساندن به ديگران
كودكان در موقعيت هاي مختلف رفتارهاي خشونت آميز را ياد مي گيرند (با دست زدن، نيشگون يا گاز گرفتن، مو كشيدن، هل دادن ، با پا زدن و...) يكي از علل مهم رفتارهاي خوشنت آميز كودكان، تنبيه فيزيكي وشاهد آن بودن است ولي مي تواند بدليل عصباني شدن ويا ترساندن ديگري براي بدست آوردن چيزي باشد.
درايت و راه حل
قانون بگذاريد : كسي را نزنيد، زيرا باعث صدمه رسيدن و درد آنها مي شود.
تبعيد كنيد : بلافاصله كودك را به محلي كسل كننده (مثلا گوشه اتاق) تبعيد كنيد. اگر تبعيد موثر واقع نشد براي بقيه روز او را ازيك امتياز خاص محروم كنيد. (گرفتن اسباب بازي موردعلاقه اش يا منع تماشاي تلويزيون درآن روز) اگر شاهد آن هستيد كه كودكتان در شرف آسيب رساندن به ديگري است بلافاصله قبل ا بروز آن او را كنترل كنيد. (تغييرمكان ويا منحرف كردن حواس او به چيزي ديگري)
راه جايگزين نشان دهيد : روش مناسبي براي كنترل و ابراز خشم به كودك خود بياموزيد، براي اين منظور تدابير زير بي فايده نخواهند بود:
كودك را تشويق كنيد كه هرگاه عصباني و خشمگين مي شود با كلام ، عصبانيت خود را ابراز و بيان كند.
قبل از اينكه هركار و واكنشي نشان دهد تا 5 يا 10 بشمارد و چند نفس عميق بكشد.
از محل و مكاني كه هست خارج شود و درهمان زمان، ناراحتي خود را بلند بيان كند.
در كودكان كمتر از 2 تا4 ساله كه بيان ناراحتي و عصبانيتشان چندان مسير نيست آنها مي توانند پاي خود را زمين بكوبند يا بالش را بزنند يا يك صفحه كاغذ را تكه تكه كند (يا ديگر رفتارهاي غير زيانبار)
احساس او را درك و تائيد كنيد (مي دونم از دست برادرت خيلي عصباني و ناراحت هستي و دوست داشتي اونو بزني ولي خوشحال هستم كه اين كار رو نكردي؟)
راه صحيح رسيدن به خواسته خود را به آنها آموزش دهيد (آموزش نوبت، مشاركت، معامله و....)
هيچگاه تنبيه نكنيد : حداقل دراين سنين تنبيه نه تنها هيچ تاثير مثبتي در كنترل خشونت و تربيت صحيح ندارد بلكه باعث بدآموزيهاي بيشتري در او و ايجاد خشم و نفرت و كينه و عواقب مربوطه مي شود.
درهر زمان كه كودك كه در روابط اجتماعي (از جمله با خواهر و برادر) رفتار كمك كننده، همكارانه ، مشاركتي ويا دوستانه دارد او را تحسين و تشويق كنيد.
دست به گريبان شدن و دعوا كردن
دراين حالت دو كودك به طور متقابل درگيري فيزيكي پيدا مي كنند و عصباني هستند (در كشتي گرفتن عصباني نيستند) و ممكن است به همديگر آسيب فيزيكي برسانند.
درايت و راه حل
قانون بگذاريد : با همديگر دعوا و كتك كاري نكنيد زيرا اين روش باعث از بين رفتن اختلافات نمي شود. اگرچه برخي از والدين ممكن است مبارزه منصفانه را به كودكانشان آموزش دهند اما ازآنجائيكه دراين سنين كودكان فقط از روي احساسات عمل مي كنند لذا روش عاقلانه اي به نظر نمي رسد.
بلافاصله آن دو را ازهم جدا كنيد (حتي اگر فقط دست به گريبان شده اند و هنوز كتك كاري نمي كنند) وهريك را به گوشه اي بفرستيد و تبعيد كنيد.
اگر عامل منازعه وسيله خاصي بود، آن را از صحنه براي بقيه روز خارج كنيد (خاموش كردن تلويزيون، گرفتن عروسك يا وسيله بازي و...)
طرفداري از هيچكدام نكنيد.
پس از فروكش كردن اوضاع، به كمك آن دو راه حلي پيدا كنيد (اگر خواهر و برادر يا دوست هستند)
در صورت تكرار، برخي از امتيازات را براي مدتي محدود كنيد.
آب دهان پرت كردن
قانون برقرار كنيد : به كسي تف نكيند، عمل ناخوشايندي است.
در صورت انجام ، بلافاصله او را تبعيد كنيد. اگر اين عمل او براي جلب توجه است، مكانهاي مجاز براي اين كار را مشخص كني (دستشويي، حمام، بيرون خانه) در صورت مرتكب شدن بلافاصله تبعيد صورت گيرد.
در صورت رعايت او را تحسين كنيد.
قطع كردن ديگران
تا 7 سالگي (به عمد يا غيرعمد) ، پريدن وسط مكالمه و گفتگو پدر و مادر با ديگران يا در زمان انجام كار شخصي ويا درخواست چيزي از جانب كودك مسئله اي شايع و معمولي است ولي اگر بدرستي با آن رفتار شود، به مقدار زيادي كاهش خواهد يافت. اين نوع رفتار كودكان به دو دليل اصلي رخ مي دهد:
هنوز درجاتي از خود محوريت درآنها وجود دارد. حتي كودك 7 ساله و لذا چندان متوجه حق و حقوق ديگران از جمله پدر ومادر نيستند. ثانيا مگر خواسته و رفتاري نادرست از آنها سر زده است مگر اينكه از قبل برايشان تا حدودي مشخص و جا افتاده باشد.
توجه كافي و درستي از پدر ومادر دريافت نكرده اند. كودكي كه درمي يابد توجه و تمركز پدر يا مادر به فرد مقابل يا كارش كاملا متفاوت از توجه آنها به او هست لذا حس حسادت و ناخوشايندي به آنها دست مي دهد وبدنبال جلب چنين رفتاري از آنها مي گردد.
درايت و راه حل
از قبل بازيهايي به راه بياندازيد و دراين زمينه او را آموزش دهيد.
با فرزندتان قرار بگذاريد كه هرگاه شما در حال صحبت كردن با تلفن يا فرد ديگري هستيد و او كاري دارد باعلامت رمزي پيامي به شما برساند كه او به شما نياز دارد (مثلا بيايد انگشت شما را بگيرد دو بار فشار دهد يا دماغ خود را بمالد و شما نيز او را به همان طريق پاسخ دهيد) وشما ظرف يكي دو دقيقه پيش او خواهيد رفت يا پاسخ خواهيد داد. اين روش را قبلا تمرين كنيد. بخاطر داشته باشيد كه اين فاصله زماني بيش ازاين مدت نشود ولي بعدا بتدريج آن را كمي افزايش دهيد.
همانند زمان اتاق خواب ويا دستشويي رفتن ويا حمام كردن ، چند محدوده زماني (10 تا 20دقيقه) اختصاصي براي كارهاي شخصي خود تعيين كنيد واز كودك بخواهيد كه درآن زمانها با شما كاري نداشته باشد مگر اينكه مهم باشد. دراين زمان ها بايستي زمينه سرگرم شدن كودك را فراهم كرده و دورادور مراقب او باشيد.
اگر شاغل هستيد حداقل نيم ساعت اول پس از ورود به منزل را كاملا به فرزندتان اختصاص دهيد وپس از پاسخ به نياز او به توجه و محبت شما و سرگرم كردن او به كارهاي خود بپردازيد.
در صورت رعايت قرار و مدارتان توسط فرزندتان ازاو تشكر كرده واو را تحسين كنيد.
در گفتار و رفتارتان با كودك و ساير اعضاء خانواده ، اصول آداب معاشرت و احترام گذاشتن را رعايت كنيد تا او نيز از شما بياموزد («گل من! ممكنه او بشقاب رو براي من بياري؟ خيلي ممنون » پسرم اگه مشغول نيستي مي توني بياي به من كمك كني... متشكرم عزيزم و....)
از رعايت نكات فوق از مدت كودك بندرت ممكن است صحبت شما با ديگران را قطع كند.