دانلود طرح توجیهی و کارآفرینی(دوره آموزشی) راه اندازی کارگاه فرش بافی و قالیبافی (docx) 86 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 86 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
مقدمه
1-1 آشنایی کلی
قالیبافی از جمله هنرهای اصیل و ارزشمندی است که سابقه ای بس طولانی در ایران دارد. این هنر اصیل با فرهنگ کهنسال این مرز و بوم پیوندی ناگسستنی داشته و در گذر قرنها یکی از دستاوردهای مهم ایرانیان محسوب شده و در حال حاضر جزئی از زندگی و فرهنگ جامعه ایران اسلامی بشمار می‌آید.
بدون تردید فرش علاوه بر ابعاد اقتصادی آن مظهری از هنر ملی و میراث فرهنگی کشور ایران اسن و حفظ و حراست و بسط و گسترش آن یک وظیفه ملی برای تمامی جامعه ایرانی است. پیوند بین آثار تاریخی و طرح‌ها و نقشه‌های فرش اصیل ایرانی نمایانگر ابعاد فرهنگی این صنعت و بیان کننده نو آوری،خلاقیت و اوج شکوفایی هنر روستائیان و طبقات محروم است که با کمترین امکانات در طی قرنها به آفرینش جلوه هایی شگفت انگیز آن پرداخته اند.
2-1 تاریخچه و اقسام قالی
به دست بافته پُرزدار و گره‌دار قالی گویند. همه پژوهشگران بدون چون و چرا بر این نکته اعتراف دارند که قالی و قالیبافی از آسیا شروع شده است. پژوهشگران بر این عقیده‌اند که ترکستان، ایران و قفقاز می‌باید مهد اولیه این هنر بوده باشند. از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک آمده به این نتیجه رسیده‌اند که هنر شرقی قالیبافی مدت‌ها قبل از میلاد مسیح شناخته شده بوده و وجود داشته است.
هومر حماسه‌سرای معروف سده هفتم پیش از میلاد یونان صحبت از «کاناپه‌ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» میکند. یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کرده است که ایرانیان عادت دارند روی قالیهای نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشه جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبه‌جزیره بالکان مانند رومانی را می‌یابیم که هنر و صنعت قالیبافی در آنها وجود دارد؛ ولی آنطور که پژوهشگران گفته‌اند، ایرانیان نخستین قومی بوده‌اند که به قالیبافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنانکه آخرین پژوهشهای باستانشناسی هم دال بر این موضوع هستند. منظور اشاره به قدیمی‌ترین قالیِ پُرزدارِ شناخته‌شده موجود در جهان یعنی قالیچه پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستان‌شناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاری‌هایی در منطقه آلتای سیبری جنوبی در دره پازیریک کشف شد
تاریخچه بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شده است، به هزاره پنجم و ششمِ پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمی‌گردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمی‌ترین قالیِ دستبافِ یافته‌شده جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالیبافی در سده ۱۰ میلادی به وسیله مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ‌های صلیبی باعث شد تا قالیهای ترکی به اروپا برده شوند که در آنجا بیشتر از دیوارها آویزان می‌شد یا بر روی میزها قرارمی‌گرفت؛ بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیده یک اثر هنری و نه یک زیراَنداز می‌نگریستند. پس از گسترش تجارت در سده ۱۷، قالیهای ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شدند.
امروزه مراکز عمده تولید و بافت قالی، کشورهای ایران، پاکستان، هند، ترکیه، شمال آفریقا، منطقه قفقاز، نپال، اسپانیا، ترکمنستان و تبت می‌باشند.
- تاریخ قالی در ایران
پیشینه درهم‌تنیدنِ الیاف در ایران برای تولید منسوجات به‌خصوص پارچه، به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. آثار گرانبها و زیبایی که از بخشهای مختلف ایران به دست آمده، گواه آن اند که منسوجات ارزشمند و بحث‌برانگیزی در این دوران وجود داشته‌اند، ازجمله تابوت سفالی دوران دالما، کردستان، همچنین آیینه مسیِ زنگ‌زده نوعِ ایلامی در سییَلک و سایر مناطق.
بعد از گذشت سالیان متمادی، تقریباً در هزاره دوم پیش از میلاد، انسان توانست چگونگیِ به‌هم ریسیدنِ نخ‌ها و ساختنِ طناب را کشف کند. این اکتشاف مانند تمام اکتشاف‌های تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشته‌های درهم‌تنیده طناب مانندی برای زیباییِ ریشه‌های فرش استفاده می‌کردند. آثار به‌دست‌آمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک،قلعه کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.
قدمت فرشبافی و به‌طورکل منسوجات در ایران بسیار زیاد است. آثار زیبا و تفکر برانگیزی از دوره‌های مختلف کشف شده‌اند که نمی‌توان آنها را به‌طورِدقیق به یک دوره خاص نسبت داد. گاهی اوقات یک اثر طیِ گذشتِ سالیانِ دراز و طی سلسله‌های مختلف ساخته شده است. قدیمی‌ترین نمونه قالی ایرانی که یافته شده قالیچه‌ای است با نقوش اصیل هخامنشی که در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان سکایی در دره پازیریک در ۸۰ کیلومتری مغولستان بیرونی پیدا شده و قالی پازیریک نامیده میشود. پژوهشگران این قالی را از دست‌بافت‌های پارت‌ها یا مادها می‌دانند.
قالی ایرانی از دیرباز معروف و مورد استفاده بوده. گزنفون تاریخ‌نگار یونانی در کتاب سیرت کوروش می‌نویسد: «ایرانیان برای اینکه بسترشان نرم باشد قالیچه زیر بستر خود می‌گسترند.» سالنامه چینی سوئی‌سو در دوره ساسانی از فرش پشمی ایران به عنوان کالای وارداتی به چین نام می‌برد. فرش معروف بهارستان در کاخ تیسفون نیز به خاطر شکوهش بازتاب گسترده‌ای در ادبیات اسلامی داشته‌است.
- ایلخانیان و تیموریان
فرشهای دوره ایلخانیان زیاد شناخته‌شده نیستند. در این مورد محققی به نام آرمی برینگز نظریه‌ای ارایه داده که دارای نقاط ضعف بسیاری می‌باشد و در درستی آن به دیده تردید باید نگریست. بر پایه نظر او نقاشی‌هایِ فرشهای دوره تیموریان دقیقاً خصوصیاتِ فرشهای این دوران را بازمی‌تابند. به عبارت دیگر با دیدن این نقاشی‌ها می‌توان به تمام ویژگی‌های بافتی و ظاهری و به طور کل تاریخچه آنها پی‌برد. اما از آنجا که نقاشی‌های به‌دست‌آمده از هنر فرشبافی این دوران بسیار محدود می‌باشند، پس اطلاعات زیادی از فرشهای این دوره در دست نیست و درست همینجاست که سستیِ نظریه برینگز هویدا میشود.
- دوره صفویه
نقطه اوج قالیبافی در ایران شاید بتوان دوره صفویه نامید چرا که در این دوره کارگاههای قالیبافی شاهی در اقصی نقاط بر پا شده بود و بازرسانی از کار این کارگاهها نظارت می‌کردند و قالیهای بافته شده در این دوره زینت بخش موزه‌های دنیا است. در طی بررسی مکتوبات موجود در زمینه قالی بافی،مطلبی درباره قالیهای منطقه ایلام بدست نیامد. می‌توان گفت فرشهای ایران در دوره صفویه به بالاترین حد خود در زیبایی و بافت رسیده‌اند که این مهم به دلیل تحت پشتیبانی شاهان قرارگرفتن، دسترسی‌داشتنِ فراوان به مواد مورد نیاز برای بافت فرش و همچنین به‌رسمیت‌شناختنِ فرش به عنوان کالایی برای تجارت بوده است.
انواع طرح و نقش فرش های ایرانی
- فرشهای طرح شاه عباسی
اساس کلیه طرح‌های شاه عباسی بر مبنای کاربرد گل معروف شاه عباسی در این طرح است. در این طرح‌های گل‌های شاه عباسی به همراه بندهای ختائی و گاه تلفیق آنها با اسلیمی‌ها، انواع مختلفی از نقوش فرش را ارایه می‌دهند. انواع طرح‌های این گروه عبارتند از لچک ترنج شاه‌عباسی، افشان شاه عباسی، شاه عباسی درختی، شاه عباسی شیخ صفی، شاه عباسی جانوری و ...
فرشهای طرح اسلیمی
شکل اصلی این طرح را شاخه‌های دورانی در میان برگ‌ها تشکیل میدهد. این شاخه‌ها، تجرید یافته طرح درخت می‌باشند. اسلیمی انواع بسیار زیادی دارد و معمولاً در بیشتر قالب‌ها این طرح تکرار می‌گردد اما در بعضی فرش‌ها این طرح مسلط است. معروف‌ترین اسلیمی‌ها، اسلیمی دهن اژدر است. در این نوع اسلیمی انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می‌گردد و به صورت فکین اژدها نشان داده میشود و روی ساقه شاخه‌ها جوانه‌هایی در نقاط مختلف تزئین شده است که بیشتر این جوانه‌ها را اسلیم می‌نامند. شاید کلمه اسلیمی از اسلیم به معنای جوانه باشد و شاید هم این لغت مصغر اسلامی باشد و می‌دانیم که در هنرهای اسلامی از این طرح بسیار استفاده شده است. این طرح نیز به لحاظ تغییرات و دخل و تصرف‌ها به گروه‌های فرعی بسیار تقسیم شده است. مانند اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ترنج دار و اسلیمی ماری.
فرشهای طرح افشان
در اين طرح كليه بندها و نگاره‌های فرش پيوستگی و ارتباط كاملی دارد. به نحوي كه به نظر مي رسد نقاش از هنگام شروع طرح تا پايان آن قلم از كاغذ برنداشته و يك ارتباط مداوم بين قسمتهای مختلف نقش به وجود آورده . به عبارت ساده تر همان گونه كه از نام نقوش اين گروه پيداست، تمامی گل و برگ‌ها و بندهای موجود در طرح ،در متن فرش پراكنده و افشان شده‌اند. طرح‌های افشان اصولاً به گونه‌ای طراحي مي‌شوند كه هيچ يك از گل و برگ‌ها قرينه نداشته و اصول قرينه نگاری در آن وجودندارد. افشان دسته گلي ، افشان حيوان دار، افشان ترنجي ، افشان ختايی و... انواعی از اين طرح می‌باشد.
فرشهای طرح بته‌ای (بته جقه)
طرح بته‌ای تجرید یافته درخت سرو است. بته‌های سرکج فرش ایران که به بته جقه شهرت یافته است در این‌گونه طرح‌ها با اندازه و اشکال مختلف به چشم میخورد. معروف‌ترین طرح‌های بته‌ای عبارتند از بته جقه، بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته سرابندی، بته خرقه‌ای، بته قلمکار اصفهان، هشت گل، بته کردستانی یا هشت بته، بته میر شکسته، بته لچک ترنج، بته سنندج، بته افشاری و بته بازوبندی و بته بادامی .
فرشهای طرح اقتباسی
گفته میشود اغلب طرح‌های این گروه شباهت زیادی به طرح‌های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها دارد و به همین دلیل آنها را اقتباسی می‌نامند مانند طرح‌های معروف به قفقازی و گوبلنی.
فرشهای طرح واگیره‌ای یا بندی
منظور از استعمال واژه بندی این است که یک قطعه کوچک از یک طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تکرار گردد. چون این قطعات در مرحله تکرار به هم می‌پیوندند، آنرا بند بندی یا واگره می‌نامند. نام‌های فرعی این گروه عبارتند از بندی اسلیمی، بندی پیچک، بندی شکسته، بندی کتیبه‌ای، بندی مستوفی، بندی ورامین یا میناخانی، بندی قالب خشتی یا لوزی، بندی ترنج دار، بندی درختی، بندی قابقابی، بندی شیر شکری یا بازوبندی، بندی سروی، بندی آدمکی یا ملانصرالدین، بندی بختیاری، بندی مجلسی، بندی خوشه انگوری، بندی شاخه گوزن حیوان دار، بندی خاتم شیرازی و بندی دسته گل.
فرشهای طرح درختی
با وجودی که در طراحی فرش اساس کار را شاخه و برگ‌ها تشکیل می‌دهند ولی در طرح‌های درختی سعی شده است تا وجه تشابه زیاد با طبیعت حفظ گردد. طرح‌های معروف درختی این طور نام گذاری شده‌اند: درختی جانوری یا حیوان‌دار، درختی سبزی کار یا آب‌نما، درختی ترنج دار، درختی سروی و درختی گلدانی.
فرشهای طرح ترکمن یا بخارا
طرح فرشهای ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در ردیف طرح‌های ایلی و خاص مردم کوچ نشین است که بطور ذهنی و بدون نقشه بافته میشود. ترکمنی قاب یمونی، ترکمنی شانه‌ای، ترکمنی غزال گز(چشم آهو)، ترکمنی آخال، ترکمنی چهار قاب، ترکمنی خورجینی و ترکمنی قاشقی طرح‌های فرعی این دسته را تشکیل می‌دهند.
فرشهای طرح شکارگاهی
بنیاد اصلی این گروه از طرح‌ها نمایش صحنه‌های شکار و شکارگاه است. به نحوی که در قسمتهای مختلف طرح یک سوار کار با وسیله‌ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است. گروه‌های فرعی این طرح عبارتند از: شکارگاه درختی، شکارگاه ترنج دار، شکارگاه قابی، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری.
فرشهای طرح قابی (خشتی)
متن فرش در این طرح‌ها به قسمت‌ها یا قاب‌های مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگ‌های مختلفی تزیین شده است. گروه‌های فرعی آن قابی اسلیمی، قابی قرآنی کرمان یا ستونی را می‌توان نام برد.
فرشهای طرح گل فرنگ
کلیه طرح‌های این گروه بر مبنای گل‌های طبیعی به ویژه گل رز با رنگ‌های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ می‌باشد. انواع طرح‌های گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ، افشان گل فرنگ و ...
فرشهای گلدانی
درطرح گلدانی اغلب شکل گلدان در اندازه‌های مختلف به چشم میخورد. گاه یک گلدان بزرگ پر از گل تمام فرش را می‌پوشاند. گاه چندگلدان کوچک به طور متقارن در اطراف متن و یا دنبال هم سرتاسر متن را فرا می گیرد. گروه های فرعی این طرح عبارتند از: گلدانی ختائی، گلدانی دوطرفه، گلدانی محرابی، گلدانی سراسری، گلدانی ظل السلطان(گل وبلبل)، گلدانی حاج خاتمی، گلدانی تکراری، گلدانی لچک ترنج و گلدانی یک طرفه.
فرشهای طرح محرابی
طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است. همان مکانی که در مساجد، مکان نماز گذاردن امام جماعت است. در این طرح‌ها معمولاً محراب را با تزئیناتی از قبیل قندیل، گلدان و حتی درختچه‌های کوچک می‌پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستونهای بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می‌دهند. انواع طرح‌های این گروه عبارتند از: محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی درختی.
فرشهای طرح ماهی درهم
طرح ماهی درهم از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین طرح‌های فرش ایران است. این طرح اغلب به صورت یک واگیره می‌باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار میکند. در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی باچهار برگ، ماهی در اطراف آن مشاهده میشود. طرح ماهی درهم در نقاط مختلف ایران به نام‌های مختلفی مشهور است. مهمترین انواع آن عبارتند از: ماهی هراتی، ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و زیره ماهی.
فرشهای طرح محرمات
طرح محرمات به طرح‌هایی در فرش اطلاق می‌گردد که قطعاتی از یک نقشه در طول فرش تکرار می‌گردد و عرض فرش در متن به چند ردیف تقسیم می‌گردد و هر ردیف آن از رنگ و طرح مشخص از ابتدا تا انتهای فرش ادامه پیدا میکند و به طور راه راه ترسیم می‌گردد. این طرح در بعضی از نقاط ایران به نام قلمدانی مشهور است.گروه‌های فرعی طرح محرمات عبارتند از قلمدانی سراسری، گل ریز با زمینه یک رنگ و بته با زمینه الوان.
فرشهای با طرح هندسی
دراین طرح از انواع اشکال هندسی استفاده میشود، معمولاً خطوط زاویه دارند و بطور دورانی و قوسی شکل حرکت نمی‌نمایند.گروه‌های فرشی مهم این طرح عبارتند از: هندسی بندی قابی، هندسی ترنجدار، هندسی محرمات، هندسی لچک ترنج (شاخه شکسته)، هندسی کف ساده، هندسی خطائی، هندسی ستاره (موزاییک)، هندسی خاتم شیرازی و هندسی جوشقانی.
فرشهای طرح تلفیقی
علاوه بر طرح‌های نامبرده بالا که هریک برای خود دارای نام‌های مشخص و معین می‌باشند و تاریخچه قابل توجهی دارند به مرور زمان طرح‌های دیگری هم از ترکیب و تلفیق دو یا چند طرح بوجود آمده است. از گروه های فرعی این گونه طرح‌ها می‌توان طرح‌های شاخه پیچ ترنجدار، سلسله‌ای ترنج دار، تلفیقی لچک ترنج، گلدانی بند اسلیمی، تلفیقی قاب فابی، تلفیقی دورنما، تلفیقی ترنجی دسته گل، تلفیقی سبزی کار، تلفیقی ترنجدار، تلفیقی ترنجی کف ساده، تلفیقی لچک ترنج کف ساده، تلفیقی لچک ترنج سبزی کار کف ساده وتلفیقی بندی دسته گل را نام برد.
انواع فرش از نظر اندازه
تذكر: با توجه به دستبافت بودن این گونه فرش ها احتمال چند سانتی متر اختلاف را بایستی در اندازه آنها در نظر گرفت.
1- قالی:
به فرش هایی گفته می شود كه مساحت آنها 6 متر مربع و یا از آن بیشتر باشند كه معمولاً در ابعاد 3×2، 3/5 ×2/5، 5×3/5، 6×4، 7×5، 10×6 متر و… باشند.
2- كلگی:
ابعاد این گونه فرش ها معمولاً 3×1/5، 3×1/70، 3/5×2 متر می باشد. بافت كلگی بیشتر در قدیم و در میان چادرنشینان و روستاییان معمول بوده است.
3- كناره:
از این نوع فرش ها در قدیم برای پوشاندن فضاهای خالی كناره فرش تا دیوار استفاده می شده است و لكین امروزه بوسیله آن معمولاً راهروها و راه پله ها را مفروش می نمایند و پهنای آنها عموماً از 70 تا 110 سانتی متر و طول آنها 2/5 الی 8 متر است.
4 - قالیچه:
قالیچه ها، فرش های كوچكی هستند كه عموماً در ابعاد 2/20×1/40 متر بافته می شوند.
5- پرده ای
اندازه فرش های پرده ای معمولاً 2/5×1/5 متر می باشد. این نوع فرش ها در مدخل اتاق یا سالن ها نصب می گردد.
6- ذرع و نیم:
این نوع فرش ها عموماً در ابعاد 156×104 سانتی متر تهیه می شوند، بافت این نوع فرش ها بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است لذا با توجه به اندازه ذرع فارسی كه 104 سانتیمتر است و اضافه كردن نیم ذرع به آن (156 = 52+104) طول این نوع فرش ها 156 سانتی متر می گردد.
7- ذرع و چارك:
ابعاد این نوع فرش ها عموماً 130×80 سانتی متر می باشند و بافت آنها نیز بیشتر در مناطق فارسی باف رایج است.
8- پشتی:
به فرش هایی گفته می شود كه عرض آنها از 50 تا 80 سانتی متر و طول آنها از 80 تا 120 سانتی متر می باشد و متداولترین اندازه پشتی 90×60 و یا 120×60 سانتی متر می باشد. در نواحی گرگان و بجنورد به نوعی از پشتی ها كه پشت آنها گلیم بافی شده است و مانند یك كیسه دردار تهیه شده اند قارچین می گویند.
9- پادری:
این فرش به اندازه پاگرد در ورودی كه معمولاً 70×50 است بافته می شوند.
3-1 مزیت های قالیبافی ( از منظر اقتصادی)
یکی از پدیده‌های قابل توجه در سالهای اخیر روند رو به رشد جهانی شدن است. کشور ما نیز به منظور گسترش صادرات غیرنفتی و حضور در بازارهای جهانی درصدد پیوستن به سازمان تجارت جهانی(WTO) برآمده و در حال حاضر عضو ناظر این سازمان است. یکی از صنایع مهمی که بدین منظور باید مورد مطالعه قرار گیرد صنعت فرش دستبافت است. شاخص توان رقابت صادراتی فرش دستبافت ۶۵ رج ابریشمی اصفهان برابر با 0/88 است و بیانگر این است که فرش دستبافت ۶۵ رج ابریشمی استان اصفهان در شرایط فعلی در بازارهای جهانی دارای توان رقابت است. شاخص مزیت نسبی نیز بر اساس هزینه واحد که همان مزیت رقابتی واقعی در شرایط رقابت آزاد شرایط بعد از پیوستن ایران به (WTO) است، برابر با 0/79 و نشان دهنده مزیت نسبی در تولید فرش مذکور می‌باشد. بنابراین تولید این محصول علاوه بر ایجاد اشتغال و در آمد در سطح فردی و گروهی در داخل کشور در افزایش صادرات غیرنفتی و و حضور قدرتمندانه در اقتصاد بین المللی موثر است.
4-1 جذابیت های مالی طرح
قالیبافی از جمله مشاغل می باشد که با درآمد کم هم می توان آغاز بکار نمود. مثلا در یک اتاق و با یک دار قالی می توان شروع کرد و به مرور کار را گسترش داد. بنابراین نیز به سرمایه بالا و امکانات پیشرفته ندارد. ضمن اینکه یادگیری بافتن قالی نیز نیاز به طی دوره‌های پیشرفته ندارد و به صورت شرکت در کلاس های اموزشی فنی حرفه ای و یا به صورت تجربی می توان اموزش بافندگی را فراگرفت. معمولا برای آنکه یک قالی دوازده متری به سرانجام برسد یک سال زمان لازم است که برای قالی های 9متری یا شش متری طبیعتا این زمان کمتر خواهد بود.
ردیفنام فرشاندازه دقیق فرشرجشمارتعداد بافنده مدت زمان بافت1فرش دوازده متری 3/10 در 4/20603یک سال2فرش شش متری2/10 در 3/20 44-6038 ماه 3فرش سه متری1/55 در 2/104436 ماه
5-1 فواید راه اندازی این کسب و کار
فرش یکی از کالاهای زینتی خانه های ایرانی است. امروزه با توجه به گرایش مردم به زندگی مدرن و استفاده از انواع کفپوشها همچنان فرش اصیل ایرانی جایگاه خود را حفظ کرده است و همچنان بسیاری از مردم ترجیح می دهند از فرشهای ایرانی برای محیط زندگی خود استفاده کنند. استفاده از فرش های ایرانی امروزه به سایر کشور های دنیا نیز رسیده است و مردم در بسیاری از نقاط دنیا برای داشتن محیطی دلنشین از فرش های ایرانی استفاده می کنند. بافت فرش یکی از هنر های بومی ایرانی است و حفظ این هنر که امروزه به صنعتی قدرتمند تبدیل شده است یکی از وظایف تمامی ایرانیان است.
6-1 شناخت روند کلی بافت قالی
به طور اجمالی روندی كه برای شروع بافت یك فرش می بایست رعایت گردد عبارتند از:
۱ـ آماده سازی مواد اولیه شامل نخ چله، نخ پشمی(خامه)، نخ پود.
۲ـ آماده سازی دستگاه (دار) و ابزار.
۳ـ آماده سازی نقشه مورد نظر.
۴ـ چله كشی (نصب نخ چله یا تارها بر روی دار قالیبافی).
۵ـ بافت گلیم، ابتدای فرش.
۶ـ ساده بافی ابتدای فرش، انجام عمل گره زدن بر روی تارها به وسیله خامه.
۷ـ نقشه خوانی، انجام عمل گره زدن براساس خانه های رنگی نقشه.
۸ـ انجام عمل پودكشی (پود زیر یا ضخیم و پود رو یا نازك) و عمل كوبیدن پودها.
۹ـ شیرازه پیچی كناره ها.
۱۰ـ عمل كوبیدن رج ها و قیچی زدن سرپرزهای اضافی.
۱۱ـ رعایت در جلوگیری از معایب احتمالی هنگام بافت.
۱۲ـ پایین كشی :اتمام كار یك فرش بافته شده.
توضیح اینكه در یك فرش تراكم گره ها و ظرافت آنها نمایانگر میزان مرغوبیت و كیفیت فرش است. بدین معنی كه هر چه تعداد گره ها زیادتر و در اصطلاح فرشبافی هر چه پرتر باشد كیفیت آن بالاتر خواهد بود.
بطور كلی در قالیبافی ایران دو نوع گره متداول است.
۱ـ گره تركی (قیورد ـ متقارن) تبریز، هریس همدان، عشایر فارس و ….
۲ـ گره فارسی (سنه ـ نامتقارن) فارسی زبانان، اراك، اصفهان، مشهد، بیرجند و كرمان، نائین، كاشان، قم
مطلب مورد نظر اشاره به دسته بندی کلی انواع گره در قالیبافی ایران بود و اشاره ای به کیفیت یا برتری این نوع گره ها بر یکدیگر نداشت.
در حال حاضر در این مناطق هم گره ترکی رواج دارد به دلیل اینکه بازار فروش بیشتر به این نوع گره تمایل دارد زیرا از استحکام بیشتری برخوردار است.
رج شمارهای رایج در فرشبافی ایران از ۲۰ تا ۹۰ رجی می باشد.
معمولاً فرشهای درشت باف ۲۰ و ۲۵ رجی و فرشهای ایلیاتی درشت بافت معمولاً حدود ۳۰ رجی هستند فرشهای متوسط خوب ۴۰، ۴۵ و ۵۰ رجی هستند. فرشهای خوب ۵۰ تا ۹۰ رجی هستند.
ضروریات
1-2 آب
آب اشامیدنی شهری لازم است.
2-2هوا، دما و مسائل جوی:
قالی بافی در محیط‌های سرپوشیده انجام میشود و به همین خاطر در همه نقاط قابل انجام است.
3-2 زمین و خاک :
4-2 حمل و نقل و ارتباطات
ماشین خاصی نیاز نیست و می توان در صورت نیاز با پرداخت کرایه یک وانت برای حمل و نقل در اختیار گرفت.
در نهایت یک منطقه از کشور به عنوان مکان نمونه بایستی مشخص شود و براساس آن منطقه مباحث مطرح شود.
پراکندگی جغرافیایی تأثیری در کیفیت و کمیت کار ندارد مهمترین نکته پیدا کردن بازار فروش فرش می باشد که لزومی به فروش در منطقه خود نیست بلکه می توان با بازاریابی فرش را در داخل یا حتی خارج از کشور به فروش رساند.
بر اساس اطلاعات به دست آمده در گفتگو با آقای علی پور، وضعیت فرش و قالیبافی از چندان رغبتی برخوردار نیست نه در میان سرمایه گذاران و نه در میان کارگران. مهمترین نکته برای کار در فرش وضعیت فروش آن می باشد. اگر فروش خوبی داشته باشد سرمایه گذاری افزایش می یابد و به نسبت کارگران نیز تمایل به کار در این عرصه خواهند داشت اما نکته مهم آنکه زیاد بودن تعداد بافنده در یک منطقه به کاهش دستمزدها می انجامد و نیز کاهش قیمت فرش بافته شده توسط خود بافنده را در پی دارد. ازین رو بهترین کار بافت فرش بر اساس دریافت سفارش و تضمین فروش آن می باشد. میان بازار فروش و قیمت فرش و رغبت سرمایه گذار برای فعالیت در این عرصه ارتباطی مستقیم وجود دارد و در صورت زیاد بودن تعداد کارگران باکیفیت در یک منطقه میزان دستمزد کاهش پیدا می کند.
لازم و بلکه واجب است اطلاعاتی در خصوص مناطقی که تمرکز بافنده ها در آن مناطق است توضیح داده شود. چرا که سرعت، مهارت، و رغبت نیروی کار برای اشتغال به قالیبافی، از مسائل مهمی در سرعت پیشرفت و بازۀ سرمایه گذاری است. در بسیاری از شهرها، راه اندازی کارگاه قالیبافی اصلا منطقی نیست، زیرا مردم تمایلی به کار در این زمینه ندارند یا بادستمزد بالا کار میکنند که برای سرمایه گذار به صرفه نیست.
ملزومات
1-3 ساختمان یا بستر کار
به ساختمان خاصی نیاز نیست. می توان در داخل یک خانه مسکونی کار کرد.
2-3 تجهیزات و ماشین آلات
همه این ادوات در بازار به وفور پیدا می شود و یا با یک تحقیق ساده از مرکز فرش شهر یا منطقه مربوطه می توان آن را تهیه نمود.
جدول قبلی قابل اتکا نیست و جدول جدید کارشناسی و به روز می باشد.
ردیفنام تجهیزاتتوضیحاتقیمت به تومان1دار قالیتابلویی12 متری6 متری50/000750/000500/0002قیچی-14/0003قلاب-6/0004شانه-12/0005سیخ پود کش-6/0006کاردک-6/000
3-3 فن آوری
قالیبافی را می توان از مراکز فنی و حرفه ای و یا سایر آموزشگاه های مجاز آموخت و نیاز به فن آوری و دانش پیچیده و هزینه بر ندارد. مشاوره های لازم را می توان از ادارات فرش در هر منطقه یا شهر اخذ نمود.
4-3 مواد اولیه و مصرفی
ردیفتجهیزاتقیمت به تومان1چله یا ارش (کرک)28/0002ابریشم370/0003خامه (کرک)28/0004پود کلفت28/0005پود نازک دانه ای 4/0006نقشهنفشه مادر ذرع و نیم 700/000کپی ذرع و نیم 25/000پادری ها 15/000
5-3 سوخت ها و انرژی های مورد نیاز
برق و گاز شهری مورد نیاز می باشد به همراه لوازم خنک کننده برقی یا آبی.
6-3 نیروی انسانی
در صورتی که واحدی اجاره گردد به یک سرایدار نیاز است که حقوق آن بر اساس مصوب وزارت کار 1200000 هزار تومان می باشد. که حق بیمه او نیز حدود سیصد هزار تومان را در بر میگیرد.
7-3 ملاحظات قانونی
- مجوزهای مورد نیاز
مدارک مورد نیاز برای احداث کارگاه قالیبافی :
– تصویر کلیه صفحات شناسنامه متقاضی
چهار قطعه عکس ۴*۳ تما م رخ جدید برای خانمها عکس با پوشش اسلامی الزامی – است برای شرکتها عکس ازمدیر عامل شرکت باشد
– تصویر کارت پایان خدمت وظیفه یا معافیت دائم برای آقایان زیر ۳۵ سال سن
– مدارک مستند و کافی مبنی برداشتن مهارت فنی وسوابق تجربی الزم در رشته فرش دستباف
تصویر مدارک مبتنی بر اختیار داشتن زمین وعدم ممنوعیت قانونی برای احداث مجتمع های بزرگ
– تولیدی فرش دستباف مورد نظر در آن زمین واخذ استعلام های الزم از مراجع ذیصالح مبنی بر عدم – منع قانونی احداث وراه اندازی کارگاه تولیدی یا خدمات تکمیلی قالی
–طرح توجیهی اقتصادی – فنی برای احداث کارگاه مورد نظر
- تعهد کتبی بر توانایی مالی جهت اجرای طرح یا اخذ تسهیالت مالی از سیستم بانکی
- قراردادهای منعقده فی مابین بافنده و صاحب کارگاه
- تکمیل فرم تعهد نامه کارگاه فرش دستباف توسط صاحب کارگاه
- قانون مالیاتی در حوزه قالیبافی
- تولید فرش، معاف از مالیات است. صادرات آن هم معافیت مالیاتی دارد اما فروش آن در داخل کشور، معاف از مالیات نیست.
- قانون کار در حوزه قالیبافی
ساعت كار: 8 ساعت کار در هر شبانه روز ( قالیباف تمام وقت (
ايمني : استفاده از ماسک ، کار در محل مناسب بلحاظ نور کافی ، تهویه مناسب، دارو و ابزار ارگونی ( بین هرساعت کار(
- حمایت های دولتی در مورد کسب وکار موردنظر
جهت استعلام از کیفیت و میزان حمایت های نهادهای مسول باید به سازمان مربوطه مراجعه و به صورت بروز از حمایت های انان کسب اطلاع نمود . اما به طور کلی نهادهای مربوطه به شرح ذیل می باشد.
سازمان هاي حمايتي و نظارتي شغل :
حمایتی ( آموزشی – تسهیلات – بازاریابی وفروش- تهیه مواد اولیه (
نظارتی ( بهداشتی – کیفیت کار- ایمنی (
مرکز ملی فرش ایران وسازمان های بازرگانی استان در زمینه های نظارتی، آموزشی وبهداشتی وایمنی نقش هدایتی دارند. در زمینه بازاریابی، فروش وتهیه مواد اولی نیز اعضا وابسته به تعاونی های قالیبافی از تعاونی مواد اولیه می گیرند و یا از پشتیبان و برای تک بافان خودشان از بازار مواد اولیه تهیه می کنند. به این صورت که لوازم مورد نیاز با قیمت تعاونی در اختیار فرد قرار می گیرد و بعد از اتمام کار سه درصد به تعاونی و 97 درصد به بافنده خواهد رسید.
دستمزد یک بافنده فرش به 3 روش مختلف حساب می شود :
- دستمزد توافقی کلی
حالت رسمی توافق است که ذرع و نیم حدود 700000 هزار تومان است.
- دستمزد بر اساس هرگره(هر گره دوتومان)
- دستمزد بر اساس هر رج (بر اساس هر رج نیز دو تومان می باشد.(
دستمزد مرسوم بر اساس هر گره می‌باشد.
پلن مالی
- جدول هزینه های ثابت و جاری
ردیفنام تجهیزاتتوضیحاتقیمت به تومان1دار قالیتابلویی12 متری6 متری50/000750/000500/0002قیچی-14/0003قلاب-6/0004شانه-12/0005سیخ پود کش-6/0006کاردک-6/000
ردیفتجهیزاتقیمت به تومان1چله یا ارش (کرک)28/0002ابریشم370/0003خامه (کرک)28/0004پود کلفت28/0005پود نازک دانه ای 4/0006نقشهنفشه مادر ذرع و نیم 700/000کپی ذرع و نیم 25/000پادری ها 15/000
در صورتی که واحدی اجاره گردد به یک سرایدار نیاز است که حقوق آن بر اساس مصوب وزارت کار 1200000 هزار تومان می باشد. که حق بیمه او نیز حدود سیصد هزار تومان را در بر میگیرد.
پلن بازار
1-5 بازار هدف
فرش ايران در ابتدا به منظور تامين مصارف داخلي توليد مي‌شده و بعدها جنبه صادراتي هم پيدا كرده است. مصرف داخلي فرش دستباف در ايران بيش از ساير كشورهاي توليد كننده اين كالاست. زيرا اكثر مردم ايران بنابه عرف و عادت قديمي مايلند در منزل خود فرش دستباف داشته باشند وفرش معمولاً بعنوان كفپوش مورد استفاده قرار مي‌گيرد. علاوه بر بازار داخلی ،آمریکا، آلمان، لبنان، امارات،پاکستان، ژاپن، انگلیس، قطر، آفریقای جنوبی و استرالیا ده مشتری برتر فرش ایران در سال گذشته بوده اند و آمریکا مقام اول واردات فرش از ایران را دارد.
2-5 اندازه بازار هدف
به گزارش رییس مرکز ملی فرش ایران در سال گذشته حدود 350میلیون دلار فرش دستباف ایرانی به کشورهای مختلف صادر شده که از نظر ارزشی 27 درصد و از نظر وزنی 16.5درصد رشد داشته است.
3-5 میزان کنونی مصرف در بازار هدف
به گفته ریس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران وضعیت فرش در حال حاضر حالت رکود به سر می برد.
مجتبی عراقچی، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تهران با اشاره به رکود بازار، در توضیح دلایل گرانی قیمت فرش دستباف گفت: یکی از دلایل گرانی فرش به بالا بودن دستمزدها و مالیات بالا برمی گردد.
وی با بیان اینکه چون صادرات با رکود مواجه است؛ فروش داخلی هم با رکود دست به گریبان است؛ اظهار داشت:چون تقریبا 100 درصد فرش دستباف در نهایت صادر می شود؛ یعنی فرش هایی هم که توسط مصرف کننده داخلی خریداری می شوند، در نهایت روزی کهنه می شوند و باید آنها را صادر کرد و از آنجایی که در حال حاضر فرش نو گران و صادرات کم رونق است؛ فرش کهنه هم تقاضایی ندارد. بنابراین ما با یک رکود وحشتناکی در فرش داخلی مواجه هستیم.
4-5 میزان مصرف (تقاضا) در بازار هدف در زمان بهره برداری
به گفته بهرامی مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی فرش دستباف در حال حاضر امکان برای افزایش تولید در فرش دستباف وجود ندارد. چرا که نه بازاریابی مناسبی وجود دارد و نه بازار هدف مشخص است. علاوه بر این ایران حضور مستمر در نمایشگاه های بین المللی ندارد. به همین دلیل فرش دستباف در وضعیت رکود و بحرانی به سر می‌برد. ما تا ده سال قبل 462 هزار بافنده رسمی در کشور داشتیم. این در حالی است که امروز آمار بافندگان به 113 هزار بافنده رسیده است. یعنی حدود70 درصد کاهش پیدا کرده است.
آمار تولید قالی در ایران در دهه ۹۰ به‌طور تقریبی در ایران سالانه بیش از ۶میلیون متر مربع قالی بافته می‌شد که در حال حاضر تولید فعلی به ۵۰درصد این رقم هم نمی‌رسد.
5-5 وضعیت کنونی رقابت(رقبا) در بازار هدف
به گفته بهرامی مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی فرش دستباف : رقابت هند از همه بیشتر است قبلاً چین هم بود که الان از رده رقبای ما خارج شده و خودش به عنوان یک بازار هدف برا ی ما مطرح شده است. ترکیه، افغانستان، نپال، ترکیه، پاکستان تقریبا رقبای اصلی ما هستند.
29 درصد فرش دنیا از طریق صادرات کشور هند است. در دهه قبل البته 8 درصد بیشتر نبود. در بازارهایی که ما در صادرات به آنان قطع شدیم، کشور هند به خوبی ورود پیدا کرده است. با یک وعده غذا بافنده هندی کار می کند. برای همین قیمت تمام شده فرش آنها به شدت پایین است. مواد اولیه هم در اختیارشان است تورم هم ندارند. متاسفانه این کشورها طرح های کشورمان را در اختیار دارند. هر طرح و رنگی را براحتی کپی کرده و می‌توانند تولید و روانه بازار کنند؛ یعنی هنر و صنعت فرش ایرانی را به آسانی در اختیار خودشان گرفته‌اند.
6-5 فرهنگ مصرف کالا
اگرچه علاقه و توجه مردم در زندگی روزمره به فرش ایرانی همچنان وجود دارد اما به گفته محمود اخوان، فعال فروش و صادرات فرش دستباف دو دلیل اصلی موجب شد تا خانه‌های ایرانی از زیبایی فرشهای خوش نقش و نگار ملی، باز بماند و آن دو دلیل؛ افزایش قیمت تمام شده فرش و پایین آمدن قدرت خرید جامعه به دلیل مسائل اقتصادی حاکم بر جامعه بود.
6- پلن عملیاتی
1-6 مرحله اول (انتخاب دار قالی و فرآیند چله کشی)
لازم به توضیح است که عملیات قالیبافی برخلاف مشاغل دیگری چون کاشت برنج یا گندم یا سبزیجات بر اساس کاشت داشت یا برداشت قابل تفکیک نیست و طی ی پروژه بهم پیوسته و مکمل انجام می پذیرد که طبیعتا اشاره به آن هم باید به صورت جامع و بهم پیوسته باشد.
مراحل انجام كار :
دارهای قالی :
دار قالیبافی نیز از عوامل اصلی بافت یك فرش است كه بدون آن ، بافتن فرش و هرنوع زیر انداز و كف پوش سنتی غیرممكن است . دارهای قالیبافی ممكن است ابعاد مختلفی داشته باشند، اما از نظر كارایی تفاوتهای اندكی دارند. از آنجایی كه بافت قالی گره دار، مرحله ای پیشرفته تر از سایر دستبافت های بی گره است ، لذا در ساخت بسیاری از ابزارهای بافندگی آن، از ابزارها و وسایل بافت سایر دستبافت ها استفاده شده است . به همین منظور دارهای قالیبافی نیز تفاوت چندانی با دارهای بافندگی گلیم ، جاجیم و... نداشته اند. اما به مرور تا حدودی پیشرفته تر و كامل تر گردیدند.
اولین و قدیمی ترین دارهای قالیبافی بصورت زمینی (افقی) بوده اند. این نوع از دارها هم اكنون نیز در برخی از مناطق قالیبافی همچون چهارمحال و بختیاری ، سیستان و بلوچستان، كرمان و... مورد استفاده می باشند. دارهای زمینی بسیار ساده می باشند و از اجزای زیادی برخوردار نیستند. مهمترین ویژگی آنها آن است كه برخلاف دارهای عمودی (ایستاده ) فاقد راست رو یا ستون هستند، و فقط متشكل از یك چوب در بالا به نام سَردار و چوب دیگری در بخش پایین به نام زیردار هستند، كه توسط میخ های چوبی با طناب به زمین مهارشده اند تا ثابت گردند.
نخ های تار نیز دور سردار و زیردار چرخانده می شود و بافنده از ابتدای دار كه بخش پایین آن است شروع به بافت می كند. در این نوع از دارها از آنجایی كه بافنده بر روی دار می نشیند و به كار بافت می پردازد، برای جلوگیری ازفشار وزن او به تارهای فرش در زمین زیر تارها و هم سطح با آنها تخته ای چوبی قرارمی دهند كه از دو طرف بر روی سنگ یا پایه ای دیگر قرار دارد. بنابر این وزن بافنده هیچ گونه فشار مستقیم به فرش و تارها وارد نمی كند. این نوع از دارها فاقد ستون های جانبی (كه به راست رو شهرت دارند) هستند. در واقع عامل اصلی قرار گرفتن این دارها بر روی زمین ، نداشتن ستون است تا به جای آن قسمتهای بالا و پایین دار قالی به زمین مهار شوند. بدیهی است بسیاری از دارهای قالیبافی زمینی كه امروزه در مناطق مختلف مشاهده می شوند و دارای ستونهای جانبی هستند، در واقع یك دار عمودی هستند. زیرا توانایی ایستادن را دارا هستند.
مهمترین بخش دارهای زمینی كمان می باشد كه وظیفه آن جا به جا نمودن تارهای زیر و رو برای پودكشی است . كمان ، وسیله ای است كه از ابتدا بر روی انواع دارهای بافندگی اعم از فرش گره دار و سایر دستبافتها بوده است ، اما به مرور زمان كاربرد آن فراموش گردیده وامروز ه فقط برخی از دارهای افقی و عمودی آن را دارا می باشند.
كمان همان گونه كه از نام آن پیدا است ، وسیله ای است كمانی شكل كه همواره بااستفاده از چوب ساخته می شود و حدود 60 الی 70 سانتیمتر طول آن است . كمان در جلوی دار قالی و با فاصله ای در حدود 1 متر از آن قرار می گیرد. دو طرف كمان ،دو عدد طناب بسته شده است كه یكی توسط یك چوب بلند كه در جلوی سطح تارها است به تارهای زیر، و دیگری به همین صورت به تارهای رو بسته شده است .به این ترتیب هنگامی كه كمان بالا یا پایین رود، متعاقباً چوبهایی كه به تارهای زیر ورو بسته شده اند عقب و جلو رفته و به این ترتیب جای آنها عوض می شود.
هنگام پودكشی فرش نه تنها جا به جا شدن تارهای زیر و رو نیاز است ، بلكه ضربدری كه از محل تلاقی آنها بوجود آمده باید امكان حركت به بالا و پایین را داشته باشد. این عمل توسط یك عدد چوب لوله ای شكل كه در لا به لای تارها قراردارد انجام می شود. به این چوب «هاف» گفته می شود. چوب هاف در بالای ردیف ضربدرها قرار می گیرد و با حركت دادن آن ، تمام ضربدرها به بالا یا پایین حركت می كنند. لازم به ذكر است كه هنگام كشیدن پود رو كه معمولاً نازك است، چوب هاف را تاحد امكان پایین می آورند و هنگام كشیدن پود ضخیم ، آنرا بالا می برند. چوب هاف در تمامی دارهای قالیبافی اعم از عمودی و افقی وجود دارد.
گروه دوم از دارهای قالیبافی بصورت عمودی هستند. این نوع از دارها دارای چارچوب چوب كامل هستند. یعنی علاوه بر سردار و زیردار، دارای دو ستون درطرفین می باشند كه سردار و زیردار به آنها مهارمی شوند. برخی از دارهای عمودی دارای تفاوتهایی می باشند. بعنوان مثال برخی از آنها فاقد ستون هستند و به جای ستون ، دیوارهای جانبی اتاق و یا سقف منازل را سوراخ نموده و سردار و زیردار را به آنها مهارمی نمایند. البته وجود این قبیل از دارها مؤید آن است كه دارهای قالیبافی زمینی در مرحله ای از پیشرفت به شكل عمودی تبدیل شدند. در واقع تبدیل دارهای قالیبافی افقی به عمودی دارای مراحلی بوده است كه طی هزاران سال به وقوع پیوسته اند.
از نظر طراحان و برخی كارشناسان فرش، طرح های قالی به دو شیوه كاملاً متمایز از یكدیگر قابل تقسیم بندی است:
1- شیوه روستایی (طرح های شكسته یا هندسی)
2- شیوه شهری (طرح های گردان یا منحنی)
در بعضی طرح ها این دو شیوه با یكدیگر آمیخته شده و شیوه ی تقریباً تلفیقی را با نام طرح شكسته گردان به وجود آورده كه به توضیح هر یك می پردازیم:
طرح های شكسته: (روستایی یا هندسی)
این طرح ها كه سه خط افقی، قائم و مایل را شامل می شوند، جزء ابتدایی ترین و قدیمی ترین طرح هایی هستند كه به ذهن هنرمندانِ طراح راه یافته است.
خط افقی شامل یك ردیف گره است كه پهلو به پهلوی هم قرار می گیرد.
خط عمودی (یا قائم ) مشتمل بر یك ردیف گره است كه بالای دیگری به روی یك جفت تار یا چله بسته می شود.
خط اریب (مایل) نیز كه یك ردیف گره را شامل می شود، به تناوب یكی در بالا و یكی در كنار قرار می گیرد و یك زاویه 45 درجه را تشكیل می دهد.
نقشه های شكسته به واسطه سادگی مورد توجه بسیاری از روستاییان است. اما هنوز در آسیای میانه، تركیه، قفقاز و ایلات و عشایر ایران كاربرد فراوان دارد. شاید یكی از دلایل گرایش روستاییان به این گونه طرح ها این باشد كه از طرح های شكسته، بدون ترسیم بر روی كاغذ نیز می توان استفاده كرد و به مهارت بسیار، نیاز نیست. در صورتی كه طرح های گردان حتماً باید بر روی كاغذ رسم شود، تا بتوان از آن استفاده كرد.
- طرح های گردان: (شهری یا منحنی)
طرح های گردان با كمك گرفتن از خطوط منحنی به وجود می آیند. این نقش ها از ابتدای قرن نهم بسیار مورد توجه قرار گرفته اند، با استفاده از گل و بته ها و شاخه های دوار ساده و ابتدایی، به سرعت مراحل تكامل را پیموده اند. ایجاد نقش های گردان تنها توسط طراحان ماهر و بر روی كاغذهای نقشه كشی میسر است و بافنده نیز برای خواندن نقشه و بافت آن، باید از مهارت ویژه ای بهره مند باشد. امروزه كاغذهای طراحی در اندازه های گوناگون كار نقشه پردازی طرح های گردان را بسیار آسان كرده است.
واحد نقشه، ورقی است شطرنجی كه در اندازه های مختلف به خانه های مربع شكل كوچكی تقسیم شده است، هر مربع نیز به نوبه خود به مربع هایی بسیار كوچك (هر ضلع 10 خانه، جمعاً 100 خانه) تقسیم شده اند. هر خانه كوچك نشان دهنده یك جفت تار، یا یك گره است.
اوراق نقشه در طول نزدیك به یك قرن مراحل مختلفی را طی كرده تا به شكل امروزی برای همگان مورد استفاده قرار گرفته است. تا دوران انقلاب مشروطیت و رواج صنعت چاپ، همه نقشه ها را با دست خط كشی می كردند و بیشتر مرسوم بود كه اول نقاش، نقشه دلخواه را نقاشی می كرد و بعد كسی كه كارش جدول بندی بود خط های عمودی و افقی را با مركب و به اندازه دلخواه – به نسبت ریزبافی قالی – روی صفحه نقاشی ترسیم می كرد و چهارخانه های هر گروه و هر رنگ را در می آورد. این شیوه برای نقاش آسان تر و برای بافنده دشوارتر بود، چرا كه خط كش و چهارخانه سازی پس از نقاشی، گاه موجب می شد یك گره در دو چهارخانه جا گیرد – نیم گره در یك چهارخانه و نیم دیگر در چهار خانه دیگر – و بافنده به دشواری می توانست با این نقشه ی نامیزان كار كند. از این رو و از همان ابتدای كار استادان و هنرمندان سبك «نقطه زنی» را ابداع كردند. اساس این سبك بر آن بود كه روی كاغذ شطرنجی ترسیم شده، هر گره را بی كم و كاست و بی آنكه یك چهارخانه میان دو گره مشترك باشد، به صورت یك نقطه رنگی در چهارخانه ها جای می دهند. رواج این شیوه كار بافندگی را آسان تر و دقیق تر و وسیع تر كرد، هر چند كه نقطه زنی برای نقاش بسیار دشوار بود. شاید همین دشواری كار سبب شد كه همه نقاشان خود را مرد این میدان نیافتند و شیوه ی دیگری كه كار نقاشی را آسان تر می كرد و به سبك «دوره گیری» معروف است، پدید آوردند.
در شیوه ی دوره گیری به جای آنكه هر گره یك نقطه شود، گره های همرنگ را تا چهار خانه امتداد می دهند، بنابراین رنگها و گره ها به هم پیوسته می شود و بافنده به دشواری می تواند جای درست و دقیق پاره ای از گره ها را معلوم كند و به همین سبب است كه شبیه سازی در قالی بافی بدون نقطه زنی، میسر نمی شود. پس از این كه كاغذ های شطرنجی چاپی به بازار آمد، از حدود شصت سال پیش، بیشتر نقاشان به شیوه دوره گیری گرویدند.
فروش و حمل و نقل محصول با وانت یا نیسان یا ماشین های مشابه صورت می گیرد و به بازارهایی که از قبل مشخص شده منتقل می شود که در بخش بازار، به بازارهای فروش اشاره شده است.
آموزش قالیبافیبافی قدم به قدم برای بافت
گرچه یک بافت معیوب ، ممکن است از جهات بسیار زیادی دارای مشکل باشد ، اما چند نکته کلیدی وجود دارد که اگر توسط بافنده رعایت شوند ، بافت فرش - حداقل - دارای کیفیت قابل قبول خواهد بود و اگر رعایت نشوند ، ممکن است لطمات غیر قابل جبرانی به فرش وارد شود .
1- اساس انجام یک بافت خوب
اول : دار قالی سالم و بدون عیب
دوم : انجام چله کشی صحیح و یکدست می باشد .
فرایند چله کشی
- زیر دار را تسمه شماره 1 نامگذاری میکنیم.
- نخ زه نارنجی را تسمه شماره 2 نامگذاری میکنیم.
نخ زه سبز را تسمه شماره 3 نامگذاری میکنیم.
نخ چله را از زیر تسمه شماره 2 به طرف بالا رد میکنیم
نخ چله دور تسمه شماره 4 به طرف پایین عبور می دهیم.
نخ چله از روی شماره 2 به طرف پایین عبور میکند
نخ چله از بالا ، دور تسمه شماره یک چرخیده از زیر تسمه شماره 2 به طرف بالا رد میکنیم
نخ چله از روی تسمه شماره 3 ، به طرف بالا رد میکنیم
تکرار حرکت دوم از بالا به پایین یعنی چله از زیر تسمه 3 رد شده و از روی تسمه 2 به طرف پایین تسمه یک را دور می زند
تکرار
تکرار حرکت اول چله کشی - زیر تسمه 2 و سپس از روی تسمه 3 رد شده و تسمه شماره 4 را دور مزند به طرف پایین
تکرار
تکرار
تکرار
تکرار
تکرار
چله کشی دستبافته مورد نظر را تا رسیدن تعداد گره های مورد نظرمان به همان شیوه بالا ادامه و سپس تار آخری را به زیر دار وصل می کنیم.
با سیخ پود کش، در محل تسمه شماره 2 چوپ شمشیرک لبه بافت و یا لبه کار را رد میکنیم.
چوب هاف از محل تسمه شماره 3 رد می کنیم
چوب شمشیرک رانزدیک لبه کار می بریم و مطابق شکل اگر تعداد چله های بافتمان کم بود چوب را به تسمه اول محکم می بندیم
بافت کلیمینه صوف
ادامه
گلیمینه ابتدایی تا 10 رج بافته میشود
خامه را یک لا کرده برای جلوگیری از بالا زدگی اگر خامه نازک بود به صورت معمولی می بافیم
ادامه
رج اول از پشت دار تمام شد
رج دوم خامه ی سبز
دو رج دو طرف بافته شده
بنابراین ، چنانچه کیفیت موارد فوق ، برای شما قابل قبول ( یا دلچسب ) نبود ، تا زمان حل مشکل ، بهیچ عنوان بافت را شروع نکنید .
برای بافندگان تازه کار و کم تجربه ، چله کشی کاری سخت و دشوار است همچنین ، با توجه به حساسیت فوق العاده چله کشی در حاصل کار ، بهتر است کار چله کشی را به افراد خبره و با تجربه واگذار کنید .
2- مرحله دوم (کشیدن پود نازک) :
پس از انتخاب دار مناسب و انجام چله کشی صحیح ، مهمترین عامل موفقیت در انجام یک بافت خوب ، این است که بافنده در کشیدن پود نازک ، به اندازه کافی ، مهارت داشته باشد . بنابراین - لطفا تا قبل از حصول اطمینان ، و تمرین کافی ، در این مورد بهیچ وجه ، بافت را شروع نکنید زیرا :
کیفیت بافت هر فرش بیشتر از هر چیز مربوط به کیفیت کشیدن پود نازک آن است
3-مرحله سوم ( کنترل دقیق ارتفاع فرش) :
بطور مرتب ( معمولا هر بیست رج یکبار ) ارتفاع بافت را متناسب با رجشمار محاسبه کرده کافی است ارتفاع فرش را برابر با آن بطور مرتب و از همان ابتدا تنظیم کنید و از مشکلات و عیوب زیادی که در اثر عدم کنترل ابعاد ممکن است بوجود آید جلوگیری نمائید
1- هنگام شروع به کار در اولین رج ، باید چک شود که روی گلیم باف اولیه فرش و قایق ( در صورت وجود) ، پوششی از جنس نوارچسب یا امثال اینها نصب شود .
اینکار برای این است که ممکن است هنگام کار در رجهای اولیه ، تارها در قسمت پایین توسط قسمت پایین چاقو زخمی نشود.
2- در موقع پود رد کردن ( پود کلفت ) ابتدا پود کش را از وسط کار انداخته و داخل تارها کرده و به طرف سمت چپ هدایت کنید. وقتی به انتهای کار رسید ، پود را در قلاب آن انداخته و آن را بکشید و از وسط کار در بیاورید. سپس بجای اینکه به همین طریق ادامه بدهید، اینبار پود کش را برخلاف جهت قبلی یعنی از همان جایی که پود درآمده ، وارد و به طرف راست هدایت کنید و پود را در سوراخ تعبیه شده در انتهای پود کش قرار دهید و بکشید ، دقت کنید پاره نشود. این کار پود کشی را برایتان راحت تر می کند.
3- برای اینکه فرش شما دچار بالازدگی یا پایین افتادگی نشده و طول آن درازتر یا کوتاه تر نشود باید هر 10 رجی که بافته می شود در فرشهای با رج شمار 50 ، حدود 15 میلی یعنی یک سانت و نیم ارتفاع داشته باشد. یعنی 100 رج 15 سانت
4- برای اینکه فرش شما از طرفین جمع نشود ، و وقتی پودکش پود کلفت را انجام می دهید از هر طرف دار به اندازه 5 سانت از پود نگه داشته ، و با چاقو بریده شود یعنی شیرازه بافی که در واقع پیچیدن پود به دور چند تار طرفین فرش و برگرداندن بود ، انجام نشود و پود از طرفین آزاد بماند.
ابتدا به نظر می رسد این کار باعث می شود که فرش انسجام نداشته باشد ، ولی اصلا مشکلی از این لحاظ پیش نخواهد آمد. چون پس از بافت و پایین آوردن کار یک شیرازه ( شیرزاه منفصل ) دور تارها زده خواهد شد البته توسط کسانیکه کارهای انتهایی فرش را ائم از شیرازه بافی و قایق زنی و پرداخت را انجام می دهند. این کار ( یعنی آزاد گذاشتن و برنگرداندن پود باعث می شود فرش شما به هیچ وجه از طرفین جمع نشود. چون در صورتیکه شما این پود ها را به داخل کار می کشیدید ، هر رج مقداری فرش به داخل جمع می شد که آخر کار پایین فرش شما به طور مثال 70 سانت و بالای فرش شما 62 سانت می شد که ایراد بزرگی بود.
در واقع شما با این کاری که ما به شما می گوییم ، علاوه بر آن که زحمت خودتان را کمتر می کنید و پود ها را آزاد گذاشته و سراغ بافت می روید و باز هر رج همینطور پود کشی را انجام داده و باز پود ها را از طرفین آزاد می گذارید ، فرشتان هم بدون ایراد درمیاد
5-اگر بعضی از قسمتهای کار بطور تیکه ای بالازدگی یا پایین افتادگی پیدا کرد ، که این کار هم ممکنه بخاطر نازک یا کلفت بودن بعضی از نخ ها باشد و هم ممکنه بخاطر فاصله کمتر یا بیشتر تارها از همدیگر یعنی کیپی زیاد یا کم تارها به همدیگر باشد ، این ایراد را به این شکل برطرف می کنیم.
هر جا که پایین زدگی دارد هر از گاهی روی گرهای ان منطقه ، گره های مکرر می زنیم ، یعنی از رنگ همان گرهی که در این منطقه هست ، برداشته و روی همان گره ها از همان رنگ می بافیم ( قبل از اینکه پود کشی را انجام دهیم )این کار باعث می شود ارتفاع آن تکه بالاتر بیاید. در مناطقی هم که دچار بالازدگی هست نخمان را دولا هست ، یک لایش را خذف و با یک لا بافت را انجام می دهیم. این کار هم باعث پایین آمدن ارتفاع آن منطقه می شود البته هر رج این کار را نمی کنیم بلکه هر چند رج یکبار تا وقتی که ارتفاع کار یک دست شود.
گره، ریشه، ایلمک، ایلمه، خفت، گند، پیچه، کله همه اینها یک منظور را افاده میکنند و آن خامه یا پرزی است که در حول محور چله های زیر و رو (یکی از زیر و یکی از رو) گره میخورد و با پهلوی هم قرار دادن آنها، نقش و نگار قالی نمایان شده و قالی به خود شکل میگیرد. تراکم گرها و ظرافت آنها نمایانگر میزان مرغوبیت و کیفیت فرش است. بدین معنی که هر چه تعداد گرهها زیادتر و در اصطلاح فرشبافی هر چه پرتر باشد کیفیت آن بالاتر خواهد بود.
به طور کلی در قالیبافی ایران دو نوع گره متداول است:
● گره ترکی: (طرز عمل(
این گره روی دو تار رو و زیر به کار میرود. بدین ترتیب که بافندة خامه یا پرز، را در دست چپ گرفته و به صورت عمود یا خط مستقیم بر روی تارهای رو و زیر قرار میدهد. هر یک از دو سر خامه به پشت یکی از تارها رفته پس از پیچیدن به دور آنها از بین دو تار بیرون آمده به طرف بافنده کشیده میشود. این نوع گره که ترکی (متقارن) نامیده میشود بیشتر به کمک قلاب انجام میگیرد و نسبت به سایر بافتها محکمتر است. گرة ترکی در ترکیه و آذربایجان و همدان و دیگر نقاط ترکنشین به کار میرود، ولی در سطح جهانی کمتر مورد استفاده است. به شکلها بادقت توجه کنید.
با نوک قلاب تاری را که یکی دو میلیمتر عقب تر است را بیرون می کشیم
نخ را دور همین تار با انگشت نگه می داریم
آموزش اولیه تابلوفرش.آموزش گره زدن.آموزش کامل قالیبافی.آموزش قدم به قدم بافت فرش.آموزش تابلوفرش.وسایل آموزشی تابلوفرش.آموزش تابلوفرش برای مبتدیان.سی دی آموزش تابلوفرش.فیلم آموزش تابلوفرش و قالیبافی.کتاب آموزش تابلوفرش
قلاب را رها کرده سپس از زیر نخ قرمزی که با دست گرفته ایم تار سمت چپ را که از تاری که با قلاب گرفته بودیم یکی دو میلیمتر جلوتر است را گرفته و جلو میاوریم و نوک قلاب را به نخی که با انگشت گرفته ایم اتصال داده و از ونوک قلاب را 90 درجه به پایین چرخانده واز بین دو تار بیرون اورده وقلاب را رها می کنیم.
حالا گره زدن را انجام دادید و یاد گرفتید فقط با سبابه انگشت فشار می دهیم تا گره ما به مکان خودش برسد
در پایان با چاقو نخ را در اندازه معین که در تابلوفرش کمتر از یک سانت و در فرش های رجشمار پایین کمی بزرگتر است قطع می کنیم.
پلن ریسک
ملزومات
در بخش ملزومات عموما ریسکی وجود ندارد و معمولا ادولات و ابزار کار چندان مورد استهلاک واقع نمی شود و یا چندان ریسک بالایی ایجاد نمی کند مگر در حوادث غیر مترقبه مثل زلزله یا ... که می توان با مواردی چون بیمه از خسارات مالی هولناک جلوگیری کرد.
عملیات
رتبه بندی 33 گروه اقتصادی فعال در کشور از منظر ریسک عملیاتی نشان می دهد، گروه منسوجات و فرش با 23.11 بالاترین ریسک عملیاتی را دارند. صنایع با ریسک بالا در شرایط رکود بیش از سایر صنایع آسیب می بینند.
مرکز پردازش اطلاعات استاریت وابسته به مرکز رتبه بندی اعتباری استاریت (www.irstarit.ir) با استفاده از بزرگترین پایگاه داده اطلاعات مالی و اقتصادی خود در کشور و به منظور انجام انواع پردازش های مالی و اقتصادی وضعیت صنایع مختلف در کشور را پایش می کند.
در این پایگاه داده اطلاعات مالی و اقتصادی حدود پنج هزار بنگاه اقتصادی در قالب 52 صنعت از سال 1382 تاکنون براساس صورت های مالی حسابرسی شده، موجود می باشد. یکی از بررسی هایی که با استفاده از این اطلاعات ارزشمند می توان انجام داد رتبه بندی صنایع براساس ریسک عملیاتی آنها می باشد.
ریسک عملیاتی چیست؟
ریسک عملیاتی عبارت است از نوسان پذیری در سود به دلیل تغییرات فروش و ارتباط مستقیم با میزان استفاده از هزینه های ثابت عملیاتی در ساختار هزینه های شرکت است. شاخص اندازه گیری ریسک عملیاتی، اهرم عملیاتی می باشد. هرچقدر اهرم عملیاتی بالاتر باشد ریسک عملیاتی بیشتر است. بنابراین به طور عمومی انتظار می رود در صنایع سرمایه بر ریسک عملیاتی بالا باشد.
علاوه بر ریسک مالی در بخش عملیات در بخش مربوط به کار و کارگران نیز خطراتی وجود دارد که به شرح ذیل است.
1 – تغيير شكل ستون فقرات بصورت خميدگي آن بطرف خارج و ايجاد قوز پشتي در اثر خم شدن زياد بطرف منطقه بافت روي دار قالي
2 – تنگ شدن لگن خاصره كه در زنان باعث اشكال در زايمان و لزوم عمل سزارين مي شود و علت آن نشتن مداوم قاليباف بر روي تخته ، آن هم از سنين كودكي و محروم بودن از تابش آفتاب و كمبود ويتامين د مي باشد .
3 – تغيير شكل دادن استخوانهاي زانو بصورت كج شدن آن و ورم مفاصل پا
4 – ورم كردن مفاصل انگشتان در اثر گرفتن تارها با دست و جلو كشيدن و گره زدن خامه به آنها
5 – سياه زخم و ناراحتيهاي پوستي و ريوي در اثر تماس با پشم و استنشاق ذرات گرد و غبار
6 – اختلات بينائي : توجه هميشگي و زيادي كه بافنده بايد به نقطه بافت يا گره داشته باشد باعث خستگي چشم مي شود بخصوص اگر طراحي روشنائي و مقدار نور به اندازه كافي نباشد خستگي بيشتري عارض ميگردد .
7 – اختلات رواني : كار كردن خيلي خوب براي رسيدن به يك درجه عالي مهارت و هنرمندي و توجه هميشگي , بعضي اوقات باعث بيماريهاي عصبي كه بصورت لرزش دست و اختلالات رواني ظهور ميكند .
8 – عوارض ميكانيكي : عوارض ناشي از ضربات حاصله از وسايل و ابزار كار
9 – از آنجائيكه شرايط بهداشتي بعضي از كارگاههاي قاليبافي مناسب نيست ( تاريك و مرطوب هستند ) قاليباف در معرض بيماريهاي چون سل و راشي تيسم و نرمي استخوان مي باشد . اكثرا مشاهده مي گردد مادراني كه كار آنها قاليبافي است از ابتداي روز بچه هاي شير خوار خود را همراه خود به كارگاه ميبرند و تا غروب آفتاب از آنها در كارگاه نگهداري مي كنند . اين بچه ها چون از يك سو در معرض تابش اشعه آفتاب نيستند و از سوي ديگر تغذيه آنها ناكافي است دچار بيماري راشي تيسم مي شوند .
10 – امكان بردن نخهاي قالي به دهان و ايجاد مسموميت بوسله رنگ هاي شيميائي بكار رفته.
مالی
در بخش مالی ریسک بالایی وجود ندارد اما ریسک در این بخش به فروش و سود برمی گردد که به بخش بازار مرتبط می گردد و در بخش بعدی به آن پرداخته می شود.
بازار
ردپای پررنگ دلالان در بازار فرش و قالی
محمد شفایی، کارشناس حوزه فرش و قالی نیز وجود شبکه گسترده دلالان را در میان این صنف خطرناک دانسته و گفت : وجود دلال‌ها در این عرصه از مهمترین مشکلات پیش روی صنعت قالی است و گاهی مشاهده شده دلال‌هایی هستند که از وضعیت و مشکلات موجود سوء استفاده کرده و قالی را در پای دار می‌خرند.
وی ادامه داد : تورم موجود و مشکلات مالی موجب شده قالی بافان، کار خود را پایین‌تر از قیمت اصلی به دلال‌ها به فروش برسانند زیرا بافندگان قالی مجبورند به خاطر قرض‌هایی که به فروشندگان مواد اولیه دارند فرش را به قیمتی که از سوی دلال‌ها اعلام میشود به فروش برسانند؛ در صورتی که اگر حمایتهای لازم صورت گیرد، شاید اصلا این اتفاق‌ها نیفتد.
شفایی افزود : با این وصف حتی برخی قالی ها با قیمت بالای صد میلیون تنها به قیمت دو یا سه میلیون توسط دلالان از قالیبافان روستایی خریداری می شود و در این میان این دلالان هستند که با سود چند صد میلیونی روبه رو هستند،یعنی دست رنج چند ماهه قالیبافان سبب پولدار شدن یک شبه دلالان این حرفه می شود.
سودجویانی که خود را تولید کننده می خوانند.
وی گفت: متاسفانه برخی ازتولیدکنندگان فقط برای فرصت های بیمه و وام قالی بافی به این صنعت ورود پیدا کرده اند که متأسفانه پس ازگرفتن وام ازسوی بانک ها، این وام دریافتی را درسایرصنایع نیزمصرف می کنند.
شفایی افزود : افراد سودجو فقط از جهت بیمه شدن ونیز درآمد خوب صنعت قالی به این صنعت ورود پیدا کرده و با گذراندن یک دوره آموزشی کوتاه مدت بدون آنکه دار قالی داشته باشند با دریافت وام و تسهیلات هم بنگاه وهم بانک ها را دچارمشکل کرده اند.
وی ادامه داد : این افراد موجب بی اعتمادی بانک ها به قالیبافان می شوند و بانک ها و سازمان های بیمه گر را نمی توان در سخت گیری ها مقصر دانست، هرچند مسئولان باید با ساز و کار مناسب مانع از فعالیت این دسته افراد شوند.
بازار جهانی به دنبال تنوع بیشتر در طرح های قالی
شفایی با بیان اینکه متاسفانه قالی بافان، امروزه دیگر به بافت طرح های جدید علاقه ای نشان نمی دهند، گفت : ناتوانی در جذب بازار فروش و آشنا نبودن قالیبافان با سلیقه بازار از جمله مشکلات قالیبافان کشور است زیرا اکثر قالیبافان در سنین بالا قرار داشته و تنها بر اساس تجربیات خود اقدام به بافت فرش می کنند.
وی افزود : در حالی که باید دانست بافت فرش، هنری بزرگ به شمار رفته و جوانان مستعد و با قدرت طراحی مناسب نیز باید به این عرصه وارد شوند تا بتوانیم طرح های به روز را به بازار عرضه کنیم.
کارشناس حوزه فرش از پررنگ شدن نقش برخی کشورهای جهان در بازار قالی و فرش جهان گفت : پاکستان، چین و هند هم اکنون با ارائه طرح های مناسب و مخاطب پسند سعی در دست گرفتن بازار فروش این محصول دارند که با وضعیت فعلی احتمال رسیدن آن ها به هدفشان وجود دارد.
شفایی ادامه داد : نگاه ما به مقوله قالی باید هم هنری باشد و هم صنعتی، اگر هر کدام را از قالی تفکیک کنیم آسیب خواهد دید، بنابراین هنر و صنعت مکمل هم هستند و هر دو نقش ارزنده ای در ماندگاری قالی و حضور آن در زندگی ما داشته اند.
قالی یکی از مهمترین محصولات صادراتی از سالیان دور به عنوان نماد معرفی کشور و یکی از شاخص های شناخت فرهنگ ملی ایران به شمار می رود. توسعه و رونق این صنعت، آثار مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت.
اما بررسی وضعیت تولید و صادرات قالی کشور نشان می دهد که در صورتی که از این صنعت حمایت های لازم و مناسب به عمل نیاید، در آینده نزدیک با وجود کشورهای رقیب تولیدکننده این محصول در جهان، شاهد افول این صنعت در کشور و از دست دادن بازارهای خارجی خواهیم بود.
در این میان حمایت مناسب از قالیبافان و از سوی دیگر ایجاد انگیزه برای ورود افراد جوان و مستعد به این شغل ضروری به نظر می رسد تا شاید باز هم همانند گذشته شاهد درخشش قالی های ایرانی در صدر آثار فاخر جهان باشیم.
سعید عصاچی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اصفهان پیرامون صادرات فرش دستباف اصفهان اظهار داشت: به دلیل مسائلی همچون تحریم‌ها و رکود موجود در بازار، بسیاری از متقاضیان فرش دستباف ایرانی به سراغ کشورهایی چون نپال، هند و چین رفته‌اند و به همین دلیل بحث اقتصادی فرش دستبافت هم دچار رکود شده و صادرات این هنر ارزشمند به صفر رسیده است.
وی با بیان اینکه برای صادارت فرش دستباف مشکل قانونی نداریم و شرایط صادرات اکنون درست شده است، افزود: تحریم و نبود سیستم بانکی مناسب و تغییر سلیقه مشتری اروپایی و آمریکایی سبب شده بخش عمده‌ای از بازار فرش دستباف را در اروپا و آمریکا از دست بدهیم.
عضو اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف اصفهان ادامه داد: بعد از برجام شرایط برای صادرات بهبود پیدا کرد، اما به دلیل فاصله‌ای که با بازارهای جهانی در اثر تحریم‌ها به وجود آمد سبب شد ما از سلیقه مشتری فرش دستباف در اروپا عقب بمانیم و رقبای ما از جمله چین، نپال و هند در مدت این چند سال جای ما را در بازارهای بین‌المللی گرفتند.
وی با بیان اینکه 18.5 درصدی تولیدات فرش دستباف اصفهان در بازارهای آمریکا صورت می‌گرفت، ادامه داد: در طول 3 سال گذشته بافندگان ما از سلیقه مشتری اروپایی ـ آمریکایی عقب افتادند که برای ریکاوری و هماهنگی با سلیقه مشتری و همچنین توسعه صادرات، دولت حمایت کند و تولیدکنندگان در نمایشگاه‌های بین‌المللی حضور پررنگ‌تر و مؤثرتری داشته باشند.
عصاچی با بیان اینکه فرش دستباف اولویت خود را از دست داده است، خاطرنشان کرد: فرش دستباف یک کالای لوکس و ارزشمند است که متأسفانه به دلیل رکود اقتصادی هم در داخل کشور و هم در کشورهای اروپایی و آمریکایی، اکنون اولویت خود را از دست داده که برای بازگشت این اولویت به سبد خرید مشتریان نیازمند تبلیغ و فرهنگ‌سازی بین‌المللی هستیم.
وی دلیل دیگر عدم استقبال مشتریان فرش دستباف از فرش ایرانی و اصفهانی را عدم ثبات قیمت دلار دانست و گفت:
فرش اصفهان از برند های معروف و صادراتی فرش ایران است و این اشاره هم جهت مثال بوده و دلیل فنی خاصی ندارد.
در اروپا و آمریکا قیمت یک فرش در چند سال ثابت بوده و بهای یک مترمربع ثابت بوده و تغییر قیمت فرش برای مشتری اروپایی قابل درک نبوده این در حالی است که به دلیل تورم ریالی که در داخل کشور وجود دارد و به طبع آن دستمزد و مواد اولیه و هزینه‌های تولید فرش متغیر پیدا میکند، اما قیمت دلار ثابت بوده و در هنگام صادرات مجبوریم بهای فرش را به قیمت دلار بگیریم که از نرخ مد‌نظر خریدار بالاتر میشود.
پیشنهادات
- در کنار قالیبافی می توان به سایر فراورده های مرتبط مثل گلیم بافی و جاجیم بافی،توربافی، شال بافی، زریبافی، موج بافی، ترمه بافی، مخمل بافی، سجاده بافی، دارایی بافی(ایکات)، شمد بافی، تکه دوزی، شبکه دوزی، ابریشم دوزی، آجیده دوزی (لایه دوزی)، جاجیم بافی، چادرشب بافی، ماشته بافی، عبا بافی. و دیگر فعالیت های مربوط به صنایع دستی و مشاغل خانگی را نیز پیگیری نمود.
- متاسفانه دلالی به محور فعالیت های قالیبافی تبدیل شده و دسترنج و زحمات قالیبافان توسط آنان تصاحب می گردد. با توجه به وضعیت نامناسب بازار قالیبافی و عدم رضایت فعالان این عرصه جز حمایتها و تسهیلات مناسب و بسترسازانه دولت و نهادهای مسئول نمی توان امیدی به بهبود وضعیت قالیبافان داشت. دلالی به یک اپیدمی تبدیل شده و قالیبافان در نبود حمایتهای مستقیم دولتی و نیز عدم اموزش های لازم برای فروش محصولات خود نمی توانند تلاشی برای حذف دلالی در این عرصه داشته باشند.
الگو ها
احمد عظیم زاده:
من احد عظيم‌زاده هستم. در 10 آذر 1336 در ده اسفنجان در شهرستان اسكو متولد شدم. هفت ساله بودم كه پدرم را از دست دادم و يتيم شدم.
امكانات مالي‌مان اجازه نمي‌داد به مدرسه بروم و فقط پس از رفتن به كلاس اول مجبور شدم پشت دار قالي بنشينم و قاليبافي كنم. تا 13 سالگي روزها قالي مي‌بافتم و شب‌ها درس مي‌خواندم. چاره‌اي نبود، وسع مالي ما جز اين اجازه نمي‌داد.
خاك خوردم و زحمت بسيار كشيدم. در سال 2بار بيشتر نمي‌توانستيم برنج بخوريم. يك بار روز 21 ماه رمضان و بار دوم شب چهارشنبه‌سوري. آرزو داشتم يا خلبان شوم يا پولدار و براي رسيدن به اين آرزوها بسيار زحمت كشيدم.
كارم را با به دوش كشيدن پشتي و قالي‌هاي كوچك و بردن آن از اسفنجان يا اسكو براي فروش آغاز كردم. در آغاز كار از هركدام از آنها يك يا دو تومان (نه هزار يا 2هزار تومان) سود مي‌كردم. پنج سال اينچنين سخت كار كردم. بسيار دشوار بود. اما پشتكار و اعتقاد به هدف با توكل به خدا تحمل سختي‌ها را آسان مي‌كرد. در 18 سالگي توانستم 20 هزار تومان پس‌انداز كنم، اما فشارها همچنان ادامه داشت تا اين‌كه مجبور به ترك تحصيل شدم.
غصه يتيمي چون باري سنگين به دوشم بود. (بغض ميكند) يتيم هيچ‌كس را ندارد. كارمند، كارگر، بانكي، كاسب و هركس ديگري شب كه به خانه‌اش مي‌رود دستي به سر و روي بچه‌اش مي‌كشد. اما يتيم اين محبت بزرگ را ندارد. شب‌ها، شب‌هاي جمعه پاهايش را در بغل مي‌گيرد و به انتظار مي‌نشيند. در انتظار آن كس كه دستي به سرش بكشد...
در اين فكر بودم كه سرمايه‌ام را افزايش بدهم تا بتوانم كاري بكنم. مي‌خواستم يك كارگاه فرشبافي راه بيندازم. سراغ پسرعموي پدرم رفتم و از او 20 هزار تومان قرض كردم و 60 هزار تومان هم از بانك وام گرفتم. سرمايه‌ام شد 100 هزار تومان يعني به اندازه يك تراول صد توماني امروزي.
وقتي اين پول دستم آمد تازه به فكر افتادم كه چه بكنم. چه ايده جديدي داشته باشم؟ ماه‌ها فكر كردم. آن روزها چون انقلاب پيروز شده بود تا 2 سال به هيچ ايراني پاسپورت نمي‌دادند. در اين مدت فكر كردم و فكر كردم تا به اين نتيجه رسيدم كه با صادرات كارم را شروع كنم.
اما هيچ اطلاعاتي نداشتم. شنيده بودم آلمان مركز تجارت فرش است. ويزا گرفتم و به هامبورگ رفتم و در يك مسافرخانه يا پانسيون مستقر شدم. به سالن‌ها و انبارهاي فرش آنجا سرزدم و با سليقه‌ها آشنا شدم. آنجا به من گفتند ثروتمندان براي خريد فرش به سوئيس مي‌روند. ويزاي 15 روزه سوئيس گرفتم و به ژنو رفتم.
زبان هم نمي‌دانستم. در يك هتل با تاجري آشنا شدم و او ايده اصلي را به من داد: فرش گرد بباف. در آن دوران در ايران فرش گرد بافته نمي‌شد و
كيفيت توليد فرش و رنگ‌بندي‌ها هم مناسب نبود. چاي و قهوه‌ام را خوردم و همان روز به ايران برگشتم.
به ده خودمان آمدم و ساختماني اجاره كردم. دستگاه خريدم، با 10 درصد نقد و بقيه اقساط. ابريشم هم قسطي خريدم. انسان بايد ريسك‌پذير باشد و من هم ريسك كردم. با دست خالي و از هيچ.
شروع به بافتن فرش گرد كردم و چند نمونه كه بيرون آمد سر و كله تاجران آلماني پيدا شد و آنان به اسفنجان آمدند. باور مي‌كنيد يا نه؟ در اولين معامله 6.5 ميليون تومان نقد پرداختند و شش ميليون تومان هم چك دادند! آن شب از شدت هيجان نخوابيدم. احساس آن شب را خوب به خاطر دارم. سرمايه 100 هزار توماني من كه 80 هزار تومانش قرض بود در كارخانه اجاره‌اي اينچنين سودي نصيب من كرده بود، در اولين قدم... كسب و كارم رونق گرفت و صادراتم را به آلمان، ايتاليا، سوئيس، انگليس، بلژيك و ديگر كشورها آغاز كردم. بسيار سفر كردم و ايده‌هاي جديد دادم. از موزه‌هاي فرش كشورها بازديد مي‌كردم و از طرح‌ها اقتباس يا از آنها عكس مي‌گرفتم و با الهام از آنها و تلفيق طرح‌ها، ايده‌هاي نو بيرون مي‌دادم. در اين مدت سليقه مشتريان را شناختم.
خانم یزدانی زاده:
خانم یزدانی‌زاده، مدتی پیش نام شما به عنوان کارآفرین برتر امسال استان مازندران اعلام شد. چه راهی را طی کردید که به اینجا رسیدید؟
من از کودکی و در کارگاه پدرم بافت قالی را یاد گرفته بودم و به صورت تفریحی این کار را انجام می‌دادم. اما پس از ازدواج و ساکن شدنم در آمل، بخاطر علاقه زیادی که به این هنر داشتم، عضو جهاد سازندگی شهرستان شدم. کارت قالیبافی و مجوز کارگاه قالیبافی در منزل دریافت کردم و با وامی که از جهادسازندگی گرفتم، یک قالی تمام ابریشم در خانه‌ام برپا کردم و با کمک تعدادی شاگرد، پس از حدود شش ماه بافت آن تمام شد. پس از بافت قالی، سرکشی به قالی‌باف‌های خانگی، رفع ایراد بافت‌های فرش و چله کشی و... انجام می‌دادم تا زمانی که طرح پشتیبانی و خرید فرش توسط جهادسازندگی به پایان رسید. مدتی پس از آن، در کنار آموزش به بانوان علاقه‌مند، تابلو فرش سنتی در خانه می‌بافتیم تا اینکه از تابلوفرش‌های ابریشمی بسیار استقبال شد و در بازار متقاضی زیادی پیدا کرد. به خاطر همین استقبال از خانه‌مان که آن موقع در یکی از روستاهای اطراف آمل بود، به آمل آمدم و مجوز کارگاه متمرکز و غیرمتمرکز گرفتم و به صورت جدی کار بافت و آموزش را دنبال کردم و در کنار آن پرداخت فرش و راه اندازی نخستین کارگاه پرداخت فرش را در شمال کشور پیگیری و اجرایی کردم. در کنار آن آموزش بیش از صد نفر از بافنده‌های شهر و علاقه‌مندان به این هنر و کمک به بافت و تولید فرش از دلایل اصلی دریافت عنوان کارآفرینی برتر سال برای من بود.
مجوز کارگاه متمرکز و غیرمتمرکز که به آن اشاره کردید، چه تفاوتی با هم دارند؟
مجوز کارگاه متمرکز یعنی هنرجویان و علاقه‌مندان به این هنر، در کارگاهی که دایر کرده‌ام حضور پیدا کرده و آنجا به بافندگی مشغول می‌شوند. کارگاه غیرمتمرکز هم به مجوز کارگاه‌هایی گفته میشود که در منزل هنرجویان و کارآموزان دایر شده و بر طرح، نقشه، بافت و... نظارت میشود. تابلو فرش هایی هم که در آن کارگاهها تولید میشود به شرکت‌هایی که قرارداد داریم با قیمت مناسب به فروش می‌رسد.
از پرداخت فرش برایمان بگویید. این پرداخت یعنی چه؟
فرش‌ها و تابلوفرش ها پس از اتمام، پرداخت یا روگیری یا همان سپرچین می‌شوند به این معنی که اضافی پرز گرهها را قیچی کرده و ارتفاع را مناسب با رجشمار کوتاه میکنند، به نحوی که سطح قالی صاف شود. این پرداخت پس از پایان بافت فرش، توسط افراد ماهر و دستگاه‌های خاص انجام میشود.
شما را اولین پرداخت زن، در استان مازندران می‌شناسیم. چه شد که در کنار بافت و آموزش، به این کار روی آوردید؟
همانطور که اشاره کردم پرداخت فرش، از کارهای حساس است چرا که کوچکترین بی‌دقتی سبب آسیب دایمی به فرش میشود. در گذشته وقت و هزینه زیادی را باید برای انجام آن صرف می‌کردیم. مجبور بودیم فرش هایمان را برای پرداخت به شهرهایی مانند مشهد و تبریز بفرستیم و با صرف هزینه و وقت بسیار پس از گذشت زمانی زیاد، فرش ها و قالیچه ها را تحویل بگیریم. همین مشکلات سبب شد این هنر را یاد گرفته و در شهرم به آن بپردازم. به همین خاطر در کلاس های بسیاری که در تبریز و مشهد برگزار می‌شد، شرکت کردم و به صورت تئوری و عملی این کار را آموزش دیدم. پس از آن با تهیه دستگاه پرداخت زن و از حدود سه سال قبل، مشغول به کار در این زمینه شدم و الان اولین و تنها دستگاه پرداخت زن فرش را در استان مازندران دارم و تنها فردی هستم که به این کار در استان مازندران تسلط دارد. البته علاوه بر استان مازندران از شهرهای استان گیلان و سایر شهرهای شمالی کشور هم مشتریانی دارم.
آموزش فرش بافی به فردی که هیچ دانشی از آن ندارد، چقدر زمان لازم دارد؟
آموزش بافت فرش به صورت استاندارد، حدوداً بیست روز زمان نیاز دارد. بیست روز زمان از صبح تا ظهر، همراه با علاقه و اشتیاق، زمان مناسبی برای آموزش فرش از ابتدا تا انتها و آموزش انواع فرش های سنتی و ریزه کاری‌هایش است. آموزش این دوره بدون وسایلی که مورد نیاز است بین ۱۰۰ تا ۱۸۰ هزار تومان است.
از مشکلات کارتان برایمان بگویید.
اگر سرمایه کافی در اختیار داشتم، حتماً می‌توانستم در جایی بهتر و امن تر کارگاهی برای نگهداری از فرش های ابریشم داشته باشم. البته در این راه قول های بسیاری برای دریافت وام از همه شنیده ام، اما حتی یک کدام از آن قول ها عملی نشده است. توسعه کارگاههای قالی بافی و آموزش بافت قالی و تابلو فرش، خرید دستگاه پرداخت زن و حتی آموزش این کار به هنرجویان و علاقه‌مندان مستلزم داشتن سرمایه‌ای است که برای دریافت وام کارآفرینی و خوداشتغالی زمان زیادی است اقدام کرده اما نتیجه‌ای نگرفته ام. متاسفانه در این راه بی‌توجهی مسؤولان و حمایت نکردن آن ها از قالیبافان زیاد به چشم میخورد. بیمه بافندگان فرش هم از مشکلاتی است که بیشتر بافنده‌ها با آن دست به گریبان هستند. متاسفانه ما در شهرمان محلی برای عرضه مستقیم محصولات و صنایع دستی، بویژه صنایع دستی آن هم بدون واسطه و از تولید کننده به مصرف کننده نداریم و محصولات پس از چند دست واسطه و قیمتی چند برابر قیمت واقعی اش به دست مصرف کننده می‌رسد. ما مشکل در فروش فرش داریم که چشم انتظار حمایت و کمک دولت در این زمینه هستیم.
سیده ناهید حسینی:
سیده ناهید حسینی متولد سال ۱۳۴۶ و فارغ التحصیل رشته معارف اسلامی در مقطع کارشناسی هستم و در حال
مسئول کارگاه قالیبافی گل ابریشم می باشم.
قالیبافی را از کجا شروع کردید ؟
کار قالیبافی را از ۴ سالگی در کنار پدرم که یکی از هنرمندان درجه یک قالیبافی بود آغاز کردم و در آن زمان به عنوان دستیار درجه یک ایشان فعالیت داشتم.همانگونه که حضرت آقا اقتصاد مقاومتی را مهم دانستند من به این فکر افتادم که این حرفه را به صورت گسترده آغاز کنم و چیزی را تولید کنم که وابستگی کامل به طبیعت نداشته باشد چرا که منابع طبیعی همچون نفت روزی تمام شدنی است و چیزی که خود انسان درست می کند ماندگار است.
چه تعداد هنرجو دارید و چه میزان اشتغال زایی کردید؟
در حال حاضر در این ترم تعداد ۱۰۰ هنر جو دارم که در کل ۷۰۰۰ نفر را تربیت کرده ام و از این تعداد ۷۰۰ نفر به طور مستقیم زیر نظر خودم کار می کنند و مابقی به طور غیر مستقیم در قسمت های رنگ رزی ، نخ پیچ ، ارائه کار ، خدمات حمل و نقل مشغول به کار هستند. بازاریابی محصولات شما چگونه است و آیا صادرات هم دارید؟ در ارتباط با بازاریابی ، در ابتدا کارهایمان را به سایر استانها و کشورهایی همچون آلمان ، تاجیکستان ، ازبکستان و تعدادی از کشور های عربی که فرش ایرانی مورد قبول و پسند آنان است فرستادیم و آنان هم استقبال کردند و الان بازار به دنبال کارهای ما می آید و سفارش می دهد. در حال حاضر نیز برای نمایشگاه بازار آلمان دعوت شده ایم که به دلیل مشکلات مالی توان شرکت در این نمایشگاه را ندارم و اگر هزینه مالی این سفر از سوی مسئولین تامین شود حتما در این نمایشگاه شرکت می کنم. در این کارگاه طراحی سنتی، کامپیوتری، صنایع دستی، کیف چرم، خیاطی، گوهرتراشی و … انجام میگیرد که این محصولات بیشتر صادراتی هستند و قالی پیشرفته که تلفیقی از ابریشم، مرینوس و سنگ‌های بافت است در آینده‌ای نزدیک جایگزینی برای صنعت نفت و گاز کشورمان خواهد بود. علت موفقیت شما در این حرفه چیست؟ الگو و عامل موفقیتم را پدرم می دانم.به این دلیل که ایشان از همان کودکی تمام نکات قالیبافی را به من آموزش داد و همچنین تمام جزوات و کتب ایشان در اختیار من است و از آنها استفاده کردم. چه توصیه ای به علاقمندان به حرفه قالیبافی دارید؟ توصیه من به علاقمندان این است که جهت یادگیری این حرفه قدم بردارند و به قالیبافی به عنوان یک سرگرمی نگاه نکنند بلکه آن را در حد پیشرفته و عالی ادامه دهند تا بتوانند بازار جهان را در دست گیرند و از مسئولین هم در خواست تشویق و تبلیغات لازم به منظور جذب افراد به این حرفه و ایجاد اشتغال زایی را دارم.
فقهی و زیست محیطی
قالیبافی از جمله اموری است که اثرات منفی زیست محیطی نداشته و برخلاف مشاغلی که فعالیت آن ها به محیط زیست در اشکال گوناگونی چون آلودگی صوتی، آلودگی هوا و آب و خاک آسیب می رساند قالی بافی اما هیچ از آسیبها را نداشته و با محیط زیست کاملا سازگار می باشد. در مسئله فقهی و شرعی نیز غیر از تعهد کاری و تلاش برای ارایه کافی بالا و رعایت حقوق افراد ذی نفع مسئله بخصوصی وجود ندارد.