تحقیق بررسی تأثیر سرمایه فکری در کاهش احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار (docx) 178 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 178 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

فهرست مطالب عناوین صفحه فصل اول : کلیات تحقیق 1-1- مقدمه ........................................................................................................................................................2 1-2- تعریف و بیان مسأله تحقیق ......................................................................................................................2 1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ...............................................................................................................3 1-4- اهداف پژوهش .........................................................................................................................................4 1-5- پرسش ها و فرضیه های تحقیق ...............................................................................................................5 1-5-1- پرسش های تحقیق ..............................................................................................................................5 1-5-1-1- پرسش اصلی تحقیق ........................................................................................................................5 1-5-1-2- پرسش های فرعی تحقیق ................................................................................................................5 1-5-2- فرضیه های تحقیق ...............................................................................................................................6 1-5-2-1- فرضیه اصلی تحقیق ........................................................................................................................6 1-5-2-2- فرضیه های فرعی تحقیق ................................................................................................................6 1-6- قلمرو تحقیق .............................................................................................................................................6 1-6-1- دوره زمانی انجام تحقیق ......................................................................................................................6 1-6-2- مکان انجام تحقیق ................................................................................................................................6 1-6-3- قلمرو موضوعی تحقیق ........................................................................................................................7 1-7- متغیرهای تحقیق و شاخص های اندازه گیری آن ها ................................................................................7 1-7-1- متغیروابسته ...........................................................................................................................................7 1-7-2- متغیرمستقل ..........................................................................................................................................8 1-7-3- متغیر کنترل .......................................................................................................................................11 1-8- بیان مدل تحقیق ......................................................................................................................................12 1-9- تعریف واژه های کلیدی .........................................................................................................................14 1-10- جنبه های جدید و نوآوری تحقیق .......................................................................................................17 1-11- کاربرد نتایج تحقیق ..............................................................................................................................17 1-12- ساختار کلی تحقیق ..............................................................................................................................17 فصل دوم : مبانی و پیشینه تحقیق 2-1- مقدمه ......................................................................................................................................................19 2-2- تعریف سرمایه فکری .............................................................................................................................19 2-3- سیر تاریخی توسعه مفهوم و کاربرد سرمایه فکری .................................................................................22 2-4- دلایل اندازه گیری سرمایه فکری ............................................................................................................25 2-5- اجزای سرمایه فکری ..............................................................................................................................26 2-5-1- سرمایه انسانی ....................................................................................................................................27 2-5-2- سرمایه ساختاری ................................................................................................................................28 2-5-3- سرمایه مشتری (سرمایه بازار ) ..........................................................................................................28 2-5-4- سرمایه نوآوری ..................................................................................................................................29 2-6- روش های اندازه گیری سرمایه فکری ...................................................................................................29 2-6-1- کیوی توبین ........................................................................................................................................29 2-6-2- حسابداری منابع انسانی .....................................................................................................................30 2-6-3- ترازنامه نامرئی ...................................................................................................................................30 2-6-4- کارت ارزیابی متوازن .........................................................................................................................31 2-6-5- سرمایه فکری مستقیم ........................................................................................................................32 2-6-6- جهت یابی اسکاندیا ...........................................................................................................................32 2-6-7- حسابداری و هزینه یابی منابع انسانی ................................................................................................33 2-6-8- کارگزار تکنولوژی .............................................................................................................................33 2-6-9- کنترل دارایی نامشهود ........................................................................................................................34 2-6-10- ارزش افزوده اقتصادی .....................................................................................................................34 2-6-11- ارزش بازار به دفتر ..........................................................................................................................35 2-6-12- ارزش نامشهود محاسبه شده ...........................................................................................................36 2-6-13- جستجوگر ارزش .............................................................................................................................37 2-6-14- نتایج امتیازی زنجیره ارزش .............................................................................................................37 2-7- فرمول های محاسباتی و روش های کمی جهت محاسبه ارزش سرمایه های فکری .............................38 2-8- طبقه بندی روش های اندازه گیری سرمایه فکری ..................................................................................39 2-8-1- طبقه اول : روش های سرمایه فکری مستقیم .....................................................................................39 2-8-2- طبقه دوم : روش های سرمایه گذاری بازار .......................................................................................40 2-8-3- طبقه سوم : روش های بازگشت روی دارایی ها ...............................................................................40 2-8-4- طبقه چهارم : روش های کارت امتیازی ............................................................................................40 2-9- زنجیره ارزش .........................................................................................................................................40 2-9-1- فعالیت های اصلی زنجیره ارزش .......................................................................................................41 2-9-2- فعالیت های پشتیبانی زنجیره ارزش .................................................................................................42 2-10- مدیریت دانش ......................................................................................................................................44 2-11- زمینه های پدیداری مدیریت دانش ......................................................................................................45 2-12- انواع دانش ...........................................................................................................................................45 2-13- مفهوم مدیریت دانش ...........................................................................................................................46 2-14- مدیریت موفق سرمایه فکری ................................................................................................................47 2-15- الگوی ارزش افزوده اقتصادی ..............................................................................................................48 2-16- آشفتگی مالی ........................................................................................................................................49 2-17- علل مشکلات مالی ..............................................................................................................................51 2-18- میزان ناکامی ها و شکست های تجاری ...............................................................................................52 2-19- هزینه آشفتگی مالی ..............................................................................................................................53 2-20- آشفتگی مالی و منابع نقدی نگهداری شده ...........................................................................................54 2-21- مدل آلتمن برای پیش بینی آشفتگی مالی .............................................................................................55 2-22- پیشینه تحقیق ........................................................................................................................................59 2-22-1- سرمایه فکری ..................................................................................................................................59 2-22-1-1- پیشینه تحقیق خارجی .................................................................................................................59 2-22-1-2- پیشینه تحقیق داخلی ...................................................................................................................63 2-22-2- آشفتگی مالی..................... ..............................................................................................................66 2-22-2-1- پیشینه تحقیق خارجی .................................................................................................................66 2-22-2-2- پیشینه تحقیق داخلی ...................................................................................................................68 2-23- مقایسه تحقیق با تحقیقات داخلی و خارجی صورت گرفته .................................................................72 فصل سوم : روش تحقیق 3-1- مقدمه ......................................................................................................................................................74 3-2- فرضیه تحقیق .........................................................................................................................................74 3-3- فرضیه های مربوط به تحقیق ..................................................................................................................75 3-4- قلمرو زمانی، مکانی و موضوعی تحقیق .................................................................................................76 3-4-1- قلمرو زمانی .......................................................................................................................................76 3-4-2- قلمرو مکانی ......................................................................................................................................76 3-4-3- قلمرو موضوعی تحقیق ......................................................................................................................76 3-5- روش و ابزار گردآوری داده ها ...............................................................................................................76 3-6- جامعه آماری ..........................................................................................................................................77 3-7- روش تحقیق ...........................................................................................................................................78 3-8- متغیرهای تحقیق .....................................................................................................................................79 3-8-1- متغیر وابسته .......................................................................................................................................79 3-8-2- متغیر مستقل .......................................................................................................................................80 3-8-3- متغیر های کنترلی تحقیق ...................................................................................................................82 3-9- بیان مدل تحقیق ......................................................................................................................................83 3-10- آمار توصیفی ........................................................................................................................................85 3-11- آزمون های پیش فرض رگرسیون ........................................................................................................85 3-11-1- آزمون نرمال بودن ............................................................................................................................85 3-11-2- آزمون معنادار بودن ..........................................................................................................................86 3-11-2-1- آزمون معنادار بودن رگرسیون .....................................................................................................86 3-11-2-2- آزمون معنادار بودن ضرایب ........................................................................................................87 3-11-3- آزمون دوربین ـ واتسون ..................................................................................................................87 3-11-4- نمودارهای پراکنش باقیمانده در مقابل مقادیر برآورد شده ..............................................................88 3-11-5- آزمون هم خطی ...............................................................................................................................88 3-12- مراحل آزمون فرضیه های آماری .........................................................................................................89 3-13- خلاصه فصل ........................................................................................................................................89 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری 4-1- مقدمه ......................................................................................................................................................91 4-2- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق ...............................................................................................................91 4-3- آزمون های پیش فرض رگرسیون ..........................................................................................................96 4-3-1- آزمون نرمال بودن توزیع متغیر وابسته ...............................................................................................97 4-3-2- آزمون نرمال بودن خطاها ...................................................................................................................99 4-3-3- آزمون هم خطی ...............................................................................................................................104 4-3-4- نمودارهای پراکنش ..........................................................................................................................104 4-4- تجزیه و تحلیل مدل های تحقیق .........................................................................................................107 4-4-1- آزمون فرضیه اصلی تحقیق ..............................................................................................................108 4-4-2- آزمون فرضیه های فرعی تحقیق ......................................................................................................114 4-4-2-1- آزمون فرضیه فرعی اول ..............................................................................................................114 4-4-2-2- آزمون فرضیه فرعی دوم .............................................................................................................119 4-4-2-3- آزمون فرضیه فرعی سوم ............................................................................................................124 4-5- تحلیل نتایج ضریب همبستگی .............................................................................................................128 4-5-1- نتایج همبستگی بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی .........................................................................129 4-5-2- نتایج همبستگی بین سرمایه ساختاری و آشفتگی مالی ....................................................................131 4-5-3- نتایج همبستگی بین سرمایه انسانی و آشفتگی مالی ........................................................................133 4-5-4- نتایج همبستگی بین سرمایه مشتری و آشفتگی مالی .......................................................................135 4-6- آزمون های تکمیلی تحقیق ...................................................................................................................137 4-6-1- مقایسه میانگین سرمایه فکری (VAIC) در بین گروه های مختلف ..............................................142 4-6-2- مقایسه میانگین سرمایه مشتری( CEE) در بین گروه های مختلف ................................................143 4-6-3- مقایسه میانگین سرمایه انسانی ( HCE) در بین گروه های مختلف ...............................................144 4-6-4- مقایسه میانگین سرمایه ساختاری (SCE) در بین گروه های مختلف ............................................145 4-7- نتیجه گیری ..........................................................................................................................................147 شماره فرضیه ..................................................................................................................................................147 شرح ...............................................................................................................................................................147 نتیجه ...............................................................................................................................................................147 فرضیه اصلی ...................................................................................................................................................147 تأیید فرضیه ....................................................................................................................................................147 فرضیه فرعی اول ............................................................................................................................................147 رد فرضیه ........................................................................................................................................................147 فرضیه فرعی دوم ............................................................................................................................................147 تأیید فرضیه ....................................................................................................................................................147 فرضیه فرعی سوم ...........................................................................................................................................147 تأیید فرضیه ....................................................................................................................................................147 فصل پنجم : خلاصه ، نتیجه گیری و پیشنهادها 5-1- مقدمه ...................................................................................................................................................149 5-2- نتایج آزمون فرضیه های تحقیق ...........................................................................................................150 5-2-1- بررسی فرضیه اصلی تحقیق .............................................................................................................150 5-2-2- بررسی فرضیه فرعی اول .................................................................................................................150 5-2-3- بررسی فرضیه فرعی دوم .................................................................................................................151 5-2-4- بررسی فرضیه فرعی سوم ................................................................................................................151 5-3- تفسیر نتایج ..........................................................................................................................................152 5-4- محدودیت های تحقیق .........................................................................................................................155 5-5- پیشنهادات تحقیق .................................................................................................................................155 5-5-1- پیشنهادات به استفاده کنندگان از نتایج تحقیق .................................................................................155 5-5-2- پیشنهادات برای تحقیقات آتی .........................................................................................................158 5-6- خلاصه فصل ........................................................................................................................................159 منابع ومأخذ الف) منابع فارسی ...........................................................................................................................................160 ب) منابع انگلیسی ..........................................................................................................................................163 فهرست اشکال و جداول عناوین صفحه نگاره 2-1- سیرتکامل وتحول تاریخی سرمایه فکری ......................................................................................24 نگاره 2-2- مدل زنجیره ارزش پورتر ..............................................................................................................41 جدول3-1- تعداد شرکت های حاضر در تحقیق .............................................................................................78 جدول4-1- آماره های توصیفی .......................................................................................................................92 جدول4-2- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق به تفکیک وضعیت آشفتگی مالی شرکت ها ................................95 جدول4-3- بررسی نرمال بودن متغیر آشفتگی مالی ....................................................................................... 98 جدول 4-4- توزیع خطاها در مدل اول تحقیق .............................................................................................100 جدول 4-5- توزیع خطاها در مدل دوم تحقیق .............................................................................................101 جدول 4-6- توزیع خطاها در مدل سوم تحقیق ............................................................................................102 جدول 4-7- تزیع خطاها در مدل چهارم تحقیق ...........................................................................................103 جدول4-8- خلاصه نتایج مدل اصلی ............................................................................................................109 جدول4-9- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون .................................................................................................109 جدول4-10- ضرایب مدل اصلی ..................................................................................................................111 جدول4-11- خلاصه نتایج مدل فرضیه فرعی اول ........................................................................................115 جدول4-12- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون ...............................................................................................115 جدول4-13- ضرایب مدل فرضیه فرعی اول ................................................................................................116 جدول4-14- خلاصه نتایج مدل فرضیه فرعی دوم .......................................................................................119 جدول4-15- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون ...............................................................................................120 جدول4-16- ضرایب مدل فرضیه فرعی دوم ................................................................................................121 جدول4-17- خلاصه نتایج مدل فرضیه فرعی سوم ......................................................................................124 جدول4-18- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون .............................................................................................. 125 جدول4-19- ضرایب مدل فرضیه فرعی سوم ...............................................................................................126 جدول4-20- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه فکری و آشفتگی مالی .......................................................130 جدول4-21- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه ساختاری و آشفتگی مالی .................................................132 جدول4-22- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه انسانی و آشفتگی مالی ....................................................134 جدول4-23- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه مشتری و آشفتگی مالی......................................................136 جدول4-24- نتیجه تقسیم بندی شرکت های نمونه به گروه های سه گانه................................................... 138 جدول4-25- نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس ....................................................................................139 جدول4-26- بررسی میانگین متغیرهای سرمایه فکری،سرمایه مشتری،سرمایه انسانی وسرمایه ساختاری درمیان گروه های سه گانه ..........................................................................................................................................141 جدول4-27- خلاصه نتایج فرضیه های تحقیق .............................................................................................147 چکیده: این مقاله به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1386- 1390میپردازد. در این راستا به منظور اندازهگیری سرمایه فکری از شاخص پالیک و برای اندازهگیری آشفتگی مالی از مدل مدل آلتمن بهره گرفته شده است. در این پژوهش از الگوهای رگرسیون لوجستیک و تحلیل واریانس یکطرفه برای تجزیه و تحلیل فرضیات تحقیق بهره گرفته شد. با توجه به نتایج تحقیق، میتوان گفت رابطه معکوس و معناداری بین سرمایه فکری و سطح آشفتگی مالی شرکتها وجود دارد.که شركتهايي كه از سطح بيشتري از كنترل و تمركز روي داراييهاي نامشهود خود برخوردارند به نسبت شركتهايي كه نسبت به اين داراييها و بطور اخص سرمايههاي فكري بيتوجهاند، داراي عملكرد و بازگشت سرمايه بهتر و نوسان قيمت سهام اين شركتها كمتر بوده است و شرکتهایی که عملکرد مطلوبتری داشته باشند و دچار نوسان کمتری در قیمت سهام خود شوند؛ سرمایهگذاران و اعتباردهندگان نیز نسبت به آن شرکت نظر مساعدتری داشته باشند و شرکت از صرف هزینههای بیشتر در رقابت با سایر شرکتهای مشابه بینیاز شود و با هزینه کمتر اعتبار و وام دریافت میکنند و طبیعتاً احتمال وقوع آشفتگی مالی در این شرکتها به مراتب کاهش مییابد. واژگان کلیدی: سرمایه فکری، آشفتگی مالی، مدل آلتمن، مدل پالیک فصل اول: کليات تحقيق 1-1- مقدمه در این فصل از تحقیق به بیان مشکل تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، پرسش و فرضیههای تحقیق و تعریف عملیاتی واژههای مورد استفاده در تحقیق میپردازیم. همچنین پس از معرفی متغیرهای مورد استفاده در تحقیق مدلهای رگرسیونی مورد استفاده در تحقیق نیز ارائه میگردد و در پایان فصل محتوای فصل های بعدی تحقیق نیز ارائه میگردد. 1-2- تعريف و بيان مسأله تحقيق سرمایه فکری یک سازمان داراییها و منابع ذهنی و نامشهودی است که سازمان با برگرداندن آنها به فرآیندهای جدید، کالا و خدمات به خلق ارزش میپردازد. در گذشته از هر صد دلار سرمايهگذاري در سهام شركتهاي توليدي آمريكا، درصد زیادی از اين سرمايهگذاري صرف داراييهاي مشهود ميشد و داراييهاي مشهود سهم عظيمي از ارزش بازار شركتها را در بر ميگرفتند. اما در چند سال اخیر، درصد زیادی از ارزش بازار شركت را سرمايههاي فكري تشكيل میدهد. اين افزايش نسبت داراييهاي نامشهود به كل ارزش بازار شركتها، اهميت توجه به سرمايه فكري را نشان ميدهد (چنگ، لین، هسیآو و لی، 2008). از سوی دیگر، آشفتگی مالی و در نهایت ورشکستگی، زیانهاي سنگینی را براي سهامداران، مدیران، شرکتها و اقتصاد کشور ایجاد میکند. نتايج تحقيقات نشان داده است كه شركتهايي كه از سطح کمتری از كنترل و تمركز روي داراييهاي نامشهود خود برخوردارند در مقابل شركتهايي كه نسبت به اين داراييها و بطور اخص سرمايههاي فكري توجه کافی میکنند، داراي عملكرد و بازگشت سرمايه ضعیفتری هستند و نوسان قيمت سهام اين شركتها بیشتر بوده است و احتمال وقوع آشفتگی مالی در این شرکتها بیشتر است (برامهندكار، اریکسون، اپلبی، 2007). داراییهای فکری سازمان مهمترین بخش دانش سازمانی است و نیاز به شناخت و اندازهگیری دارد. داراییها در تعیین جایگاه یک شرکت در عرصه بینالمللی و در تعیین ارزش شرکت بسیار مؤثر هستند. داراییهای نامشهود هر شرکت بطور موجز عبارتند از: نام تجاری شرکت، مشتریان وفادار شرکت، کارکنان راضی، کارکنان خلاق، فرهنگ سازمانی منعطف و پویا، مدیران کارآمد و لایق، جو ریسک پذیری سازمان، تصور خوب از شرکت در نزد مشتریان. برای مثال ارزش مارک تجاری کوکا کولا چندین برابر کل ارزش داراییهای این شرکت است. این دسته داراییها در ایجاد مزیت رقابتی بلندمدت برای شرکتها نقش بسزایی دارند. شرکتهایی که بتوانند این داراییهایشان را به خوبی تشخیص دهند و آنها را مدیریت کنند، نسبت به رقبایشان از عملکرد بهتری برخوردار خواهند بود. به عبارت دیگر مدیریت صحیح این داراییها در موفقیت شرکتهایی که در دنیای پر رقابت امروزه فعالیت می کنند نقش انکارناپذیری دارد. سرمایه فکری مبحثی است که به مدیریت و اداره این دارایی ها می پردازد (مار و اسچیوما، 2004). مدیریت سرمایه فکری برای موفقیت بلندمدت یک شرکت بسیار مهم تشخیص داده شده است و بر احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکت مؤثر است (برنان و کونل، 2000). به طور خلاصه میتوان بیان نمود که این تحقیق به دنبال بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکت خواهد بود و نتایج این تحقیق میتواند دلیلی برای اثبات این مشکل باشد که کمبود سرمایه فکری در شرکت احتمال وقوع آشفتگی مالی را افزایش میدهد. 1-3- اهميت و ضرورت انجام تحقيق تحليلگران، سرمايهگذاران و ساير استفادهكنندگان، صورتهای مالی را مورد تجزيه و تحليل قرار میدهند و بر مبناي آن، تصميمگيري نسبت به خريد و يا فروش سهام صورت ميپذيرد. اما یکی از اجزایی که در این تحلیلها کمتر مورد توجه قرار میگیرد، اطلاعات مربوط به داراییهای نامشهود و به طور خاص سرمایه فکری میباشد. غالباً در تحلیل صورتهای مالی نسبتهایی به کار گرفته میشود که بعد معنوی سازمان را نادیده میگیرند. از طرف دیگر، سرمایه فکری نیروی محرکه اصلی و پایدار عملکرد سازمانی است که بهتر از هر چیزی ارزش واقعی سازمان را منعکس میکند (چهارباغی و کریپس، 2006) و سرمایه غیرمادی بیش از سرمایه مادی ارزش ایجاد میکند (زرنلر و هاسیلوقلو و سزگین، 2008). بنابراین میتوان این طور بیان نمود که شرکتهایی که به موضوع سرمایه فکری بیتوجه هستند به احتمال بیشتری در آشفتگی مالی و در نهایت ورشکستگی گرفتار میشوند. همانطور که در قسمت قبلی گفته شد در بسیاری از شرکتها مثل کوکا کولا ارزش نام تجاری این شرکت به مراتب بیشتر از مجموع داراییهای فیزیکی آن است. از این رو مسأله سرمایه فکری (از جمله برند و نام تجاری و ...) موضوع با اهمیتی است. در صورت توجه شرکتها به این موضوع عملکرد بلندمدت شرکت بهبود مییابد و تمام گروههای ذینفع از وضع مطلوب یک شرکت مثل سهامداران، مدیران، اعتباردهندگان و ... از مزایای آن بهرهمند میشوند. در صورت عدم توجه شرکت به این موضوع زمینه بروز مشکلات اقتصادی در شرکت فراهم میشود و بر منافع کلیه گروههای فوق تأثیر معکوس خواهد گذاشت. انجام تحقیق فوق میتواند تلنگری برای شرکتها در مورد اهمیت موضوع سرمایه فکری باشد. همچنین به تدوینکنندگان استانداردهای حسابداری نیز میتواند این پیام را بدهد که در تدوین استانداردهای حسابداری به بعد معنوی سازمان که کمتر مورد توجه قرار گرفته است بیشتر توجه نمایند. در صورت عدم انجام این تحقیق و بیتوجهی تحلیلگران به موضوع سرمایه فکری و تأثیر آن بر احتمال وقوع آشفتگی مالی و استفاده نکردن از متغیر سرمایه فکری در پیشبینی احتمال وقوع آشفتگی مالی، زمینه وقوع اشتباه در تحلیلهای تحلیلگران ایجاد میشود. 1-4- اهداف پژوهش هدف اصلی، بررسی رابطه سرمایههای فکری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. اهداف فرعی 1- بررسی رابطه سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. 2- بررسی رابطه سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. 3- بررسی رابطه سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. 1-5- پرسشها و فرضيههای تحقیق 1-5-1- پرسشهای تحقيق 1-5-1-1- پرسش اصلی تحقیق آیا رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟ 1-5-1-2- پرسشهای فرعی تحقیق 1- آیا رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟ 2- آیا رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟ 3- آیا رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد؟ 1-5-2- فرضيههاي تحقيق 1-5-2-1- فرضیه اصلی تحقیق رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 1-5-2-2- فرضیههای فرعی تحقیق 1- رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 2- رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 3- رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 1-6- قلمرو تحقيق 1-6-1- دوره زماني انجام تحقيق دوره زمانی تحقیق بازه زمانی 1386 تا 1390 را در بر میگیرد. 1-6-2- مکان انجام تحقيق: شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران 1-6-3- قلمرو موضوعي تحقيق تأثیر سرمایه فکری در کاهش احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. 1-7- متغيرهاي تحقيق و شاخصهاي اندازهگيري آنها 1-7-1- متغير وابسته آشفتگی مالی (FD) یکی از پژوهشهایی که جهت ایجاد مدلی برای پیشبینی ورشکستگی انجام شد، مطالعات بیور بود. وی برای پیشبینی ورشکستگی شرکتها از نسبتهای مالی استفاده نمود. این مدل در 78% موارد پیشبینی درستی در 5 سال قبل از آشفتگی مالی ارائه مینماید. آلتمن در ادامه به تکمیل مطالعات بیور پرداخت و مدل خود را تحت عنوان مدل امتیاز Z نامگذاری نمود. آلتمن، در ادامه مطالعات به تهیه مدل تکمیلی پرداخت و مدل جدیدی را تحت عنوان Z' در سال 1983 ارائه نمود. وی با انتخاب 22 نسبت مالي كه از نظر او بهترين پيشبيني كنندهها براي آشفتگی مالی بودند؛ پنج نسبت را انتخاب نمود. دقت مدل آلتمن برای یک سال قبل از ورشکستگی حدود 83% به دست آمد. مدل آلتمن به شرح زیر میباشد: Z'=0.717α1+0.84α2+3.1α3+0.42α4+0.998α5 که در این مدل: شاخص کل (Z') نسبت سرمایه در گردش به کل داراییها (α1) نسبت سود انباشته به کل داراییها (α2) نسبت سود قبل از بهره و مالیات به کل داراییها (α3) نسبت ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری بدهی (α4) نسبت فروش به کل داراییها (α5) اگر 1.2 Z'<ورشکستگی کامل، اگر 2.9 Z'<>1.2 مابین ورشکستگی و غیرورشکستگی و اگر 2.9Z'> واحد تجاری در سلامت کامل به سر میبرد. کلیه اعداد مطابق با مدل آلتمن است و قابل تغییر و تصرف نمیباشند. 1-7-2- متغير مستقل سرمایه فکری (VAICit) با توجه به بررسیهای صورت پذیرفته مدلهای متعددی برای ارزیابی سرمایه فکری مورد استفاده قرار میگیرد. برای این منظور، از بین این مدلهای مختلف، مدل ضریب ارزش افزوده فکری پالیک (1998) مورد استفاده قرار خواهد گرفت: VAICit = CEEit + HCEit + SCEit که در این مدل: VAICit: ضریب ارزش افزوده فکری؛ CEEit: ضريب كارايي سرمایه مشتری (ارتباطي)؛ HCEit: ضریب کارایی سرمایه انسانی ؛ SCEit: ضريب کارایی سرمايه ساختاري است. مراحل محاسبه VAICit به صورت زیر میباشد: 1- محاسبه ارزش افزوده شركت i در سال t به صورت زیر انجام میشود: VAit = Iit + DPit + Dit +Tit + Rit که در آن: VAit : ارزش افزوده كلي شركت و Iit : جمع هزينه بهره شركت i در سال t؛ DPit : هزينه استهلاك شركت iدر سال t؛ Dit : سود سهام شركت iدر سال t؛ Tit : ماليات شركت iدر سال t؛ Rit : سود انباشته شركت iدر سال t. 2- محاسبه ضريب كارايي ارتباطي (CEEit) كه به وسيله اين عبارات تعريف ميشود: CEEit = VAit / CEit که در آن: CEEit : ضريب كارايي مشتری (ارتباطي) ؛ VAit : ارزش افزوده كلي شركت و CEit : ارزش دفتري خالص داراييهاي شركت است. 3. حقوق و دستمزد يكي از شاخصهاي سرمايه انساني شركت HCE است که به صورت زیر محاسبه میشود: HCEit = VAit / HCit كه در آن: : HCEitضريب سرمايه انساني شركت؛ VAit : ارزش افزوده كلي شركت و HCit : كل مبلغ سرمايهگذاري شده براي حقوق و دستمزد است. 4- اولين گام براي تعيين ضريب کارایی سرمايه ساختاري (SCEit) محاسبه سرمايه ساختاري شركت (SC) است که به صورت زیر محاسبه میشود: SCit = VAit − HCit که در آن: SCit : سرمايه ساختاري شركت؛ VAit: ارزش افزوده كلي شركت و HCit : كل مبلغ سرمايهگذاري شده براي حقوق و دستمزد است. همچنین برای محاسبه SCEit از رابطه زیر بهره گرفته میشود: SCEit = SCit / VAit که در آن: SCEit : ضريب سرمايه ساختاري؛ SCit : سرمايه ساختاري شركت VAit : ارزش افزوده كلي شركت است. اين مدل به دليل مزايايي كه نسبت به ساير مدلها دارد، به عنوان مدل سنجش عملكرد سرمايه فكري در اين تحقيق انتخاب شده است. 1-7-3- متغيرهاي کنترل با مطالعه روی پژوهشهای صورت گرفته پیرامون آشفتگی مالی و ورشکستگی متغیرهای کنترل به شرح زیر ارائه شده است: نسبت اهرمی (LEVi,t)، اندازه شرکت (SIZEi,t)، بازدهی کل داراییها (ROAi,t)، تغییرات وجه نقد (ΔCASHi,t)، مانده پایان دوره وجهنقد (CASHi,t)، انحراف معیار بازدهی شرکت (STD_RETi,t) و نرخ بازدهی بدون ریسک (RATEt). در مدل کلی تحقيق نيز از متغيرهاي کنترلی که در بالا به آنها اشاره شده استفاده گرديده است. 1-8- بيان مدل تحقيق : مدل شماره 1- رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1VAICi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، VAICit: ضریب ارزش افزوده فکری؛ LEVi,t: اهرم مالی؛ ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛ SIZEi,t: اندازه شرکت؛ ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛ CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛ STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛ RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. مدل شماره 2- رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1SCEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، SCEit: ضريب کارایی سرمايه ساختاري؛ LEVi,t: اهرم مالی؛ ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛ SIZEi,t: اندازه شرکت؛ ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛ CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛ STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛ RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. مدل شماره 3- رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1HCEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، HCEit: ضریب کارایی سرمایه انسانی؛ LEVi,t: اهرم مالی؛ ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛ SIZEi,t: اندازه شرکت؛ ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛ CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛ STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛ RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. مدل شماره 4- رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1CEEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، CEEit: ضريب كارايي سرمایه مشتری (ارتباطي)؛ LEVi,t: اهرم مالی؛ ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛ SIZEi,t: اندازه شرکت؛ ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛ CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛ STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛ RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. 1-9- تعريف واژههاي کليدي سرمایه فکری طبق تعریف مار و سکوما سرمایه فکری، مجموعهای از داراییهای مبتنی بر دانش است که به یک سازمان تعلق دارد و به طور چشمگیر در بهبود موقعیت رقابتی مشارکت دارد. تمامی تعاریف پیرامون سرمایه فکری بر این اصل استوارند که سرمایه فکری، مجموع داراییهای نامشهود سازمان اعم از دانش، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی، سرمایه سازمانی، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی را شامل میشود (الریش، 1998). سرمایه ساختاری (فرآیندی) سرمايه ساختاري را ادوينسون و مالون به عنوان سختافزار، نرمافزار، پايگاه دادهها، ساختار سازماني، حقوق انحصاري سازمان، علايم تجاري و تمام تواناييهاي سازمان كه حامي بهرهوري كاركنان است، تعريف ميكنند. سرمايه ساختاري چيزي است كه، هنگامي كه كاركنان شب به خانه ميروند در شركت باقي ميماند. سرمايه ساختاري به چند دسته تقسيم ميشود: فرهنگ شركت، ساختار سازماني، يادگيري سازماني، فرآيند عملياتي و سيستم اطلاعاتي (زاهدي و همكاران، 1386). سرمایه ارتباطی (مشتری) سرمايه مشتري كه بعنوان پل و كاتاليزوري در فعاليتهاي سرمايه فكري محسوب ميشود، از ملزومات اصلي و تعيين كننده تبديل سرمايه فكري به ارزش بازار و در نتيجه عملكرد تجاري شركت است. سرمايه مشتري يك جزء اصلي و اساسي سرمايه فكري به شمار ميرود كه ارزش را در كانالهاي بازاريابي و ارتباطاتي كه شركت با رهبران آن صنعت و تجارت دارد، جاي داده است (زاهدي و همكاران، 1386). سرمایه انسانی سرمايه انساني، نشان‌دهنده موجودي دانش افراد يك سازمان است (بنتيس و همكاران، 2002). «بنتيس» (1998) سرمايه انساني را به عنوان قابليت جمعي يك سازمان براي استخراج بهترين راه‌حلها از دانش افرادش توصيف مي‌كند. «روس و همكاران» (1997) نيز بر اين باورند كه كاركنان سرمايه فكري را از طريق شايستگي، نگرش و چالاكي فكری خود ايجاد مي‌كنند. به‌عبارت ديگر، شايستگي شامل مهارتها و تحصيلات فرد مي‌شود، در حالي كه نگرش دربرگيرنده جزء رفتاري كار كاركنان است. چالاكي فكري، فرد را به تغيير رويّه‌ها و تفكر در مورد راه‌حل هاي نوآورانه مسائل قادر مي‌سازد. «بروكينگ» (1996) نيز معتقد است داراييهاي انساني يك سازمان شامل مهارتها، تخصص، توانايي حل مسئله و سبكهاي رهبري مي‌شود. آشفتگی مالی آشفتگی مالی بیانگر شرایطی است که شرکت در ایفای تعهدات و پرداخت بدهیها ناتوان باشد و یا با مشکل مواجه شود. همچنین آشفتگی مالی به معنای افزایش ریسک ورشکستی شرکت میباشد؛ به عبارت دیگر، هرچه درجه آشفتگی مالی شرکتی بیشتر باشد، احتمال ورشکستگی آن در سال بعد یا سالهای بعد بیشتر است (هاشمی، 1388). مدل آلتمن Z'=0.717α1+0.84α2+3.1α3+0.42α4+0.998α5 که در این مدل: شاخص کل (Z') نسبت سرمایه در گردش به کل داراییها (α1) نسبت سود انباشته به کل داراییها (α2) نسبت سود قبل از بهره و مالیات به کل داراییها (α3) نسبت ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری بدهی (α4) نسبت فروش به کل داراییها (α5) اگر Z'<1.2 ورشکستگی کامل، اگرZ'<2.9 >1.2 مابین ورشکستگی و غیر ورشکستگی و اگر Z'>2.9 واحد تجاری در سلامت کامل به سر میبرد. کلیه اعداد مطابق با مدل آلتمن است و قابل تغییر و تصرف نمیباشند. مدل ضریب ارزش افزوده فکری پالیک VAICit = CEEit + HCEit + SCEit که در این مدل: VAICit: ضریب ارزش افزوده فکری؛ CEEit: ضريب كارايي سرمایه مشتری (ارتباطي)؛ HCEit: ضریب کارایی سرمایه انسانی؛ SCEit: ضريب کارایی سرمايه ساختاري است. 1-10- جنبههاي جديد و نوآوري تحقيق در تحقیقاتی که در ایران و جهان موضوع سرمایه فکری را مورد بررسی قرار دادهاند به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر ابعاد مختلفی مثل رقابتپذیری، توان صادراتی، عملکرد سازمان، سودآوری، انعطافپذیری مالی و ... پرداختهاند. همچنین تحقیقات مختلفی در مورد موضوع آشفتگی مالی صورت گرفته است. از آنجا که هیچ تحقیقی که به طور همزمان این دو متغیر در کنار یکدیگر بررسی کند صورت نپذیرفته است انجام چنین تحقیقی در نوع خود جدید و بیسابقه بوده و برای طیف گستردهای از سازمانها و نهادها مؤثر واقع خواهد شد. 1-11- کاربرد نتايج تحقيق نتایج حاصل از این تحقیق، میتواند برای مدیران مالی و تحلیلگران و سایر علاقهمندان بازار سرمایه؛ همچنین محققین، دانشجویان و اساتید دانشگاه مفید واقع گردد. 1-12- ساختار کلي تحقيق در فصل اول، کليات تحقيق ارائه شد. تعريف و بيان موضوع تحقيق انگيزه و اهميت، هدف، فرضيه و قلمرو تحقيق بيان شد و نهايتاً متغيرهاي تحقيق بيان شد. فصل دوم به پيشنيه موضوع و ادبيات تحقيق اختصاص دارد. که مفاهيم بنيادي موضوع تحقيق، سابقه تحقيق و تحقيقاتي مطرح ميشود که تا کنون در اين رابطه انجام شده است. در فصل سوم، روش تحقيق تشريح ميشود. که در ابتدا به فرضيه تحقيق و سپس به مباني اندازهگيري متغيرهاي آن پرداخته ميشود و سپس مراحل جمعآوري اطلاعات و مدلهاي تحزيه و تحليل اطلاعات و روشهاي آماري مورد استفاده بيان خواهد شد. در فصل چهارم، نتايج آماري بدست آمده تجزيه و تحليل خواهد شد که شامل آزمون فرضيه و بررسي و تحليل يافتهها خواهد بود. در فصل پنجم خلاصه تحقيق بيان ميشود و نتيجهگيري و بررسي تطبيقي يافتهها ارائه ميشود در پايان اين بخش پيشنهادها و زمينههاي تحقيقات آتي ارائه ميشود. پيوستهاي تحقيق شامل اطلاعات استفاده شده، منابع و مآخذ و ساير جداول پيوست ارائه ميشود. فصل دوم: مبانی و پیشینه تحقیق 2-1- مقدمه در اين فصل ابتدا به بررسي و شناخت سرمایه فکری و ابعاد آن ميپردازيم، مباحث و نظریات پیرامون این متغیر به طور مکفی مورد بررسی قرار میگیرد. طبق دیدگاه مبتنی بر منابع شرکت، سرمایه فکری منابع استراتژیکی هستند که شرکتها را قادر به ایجاد مزیت رقابتی و عملکرد مالی برتر مینمایند. امروزه دانش به عنوان مهمترین سرمایه، جایگزین سرمایههای مادی به ویژه در محیط رقابتی و فناوری شده است. لذا مفهوم سرمایه فکری کاربردی مهم و گسترده یافته است. سرمایه فکری در مشتریان، فرآیندها، اطلاعات، علامت تجاری، منابع انسانی و سیستمهای سازمان متجلی میشود و نقش فزایندهای در خلق مزیتهای رقابتی پایدار ایفا میکند. در ادامه مباحث پیرامون آشفتگی مالی به عنوان متغیر وابسته مطرح میگردد. آشفتگی مالی شرکتها تبعات جبران ناپذیری را برای آنها به همراه دارد و بر قدرت سودآوری شرکت تأثیر نامطلوبی به جای میگذارد. غالباً شرکتهایی که به سرمایه فکری توجه دارند قدرت بیشتری در جذب مشتریان، ایجاد رضایت مندی در آنها، افزایش قدرت بازاریابی و ... پیدا میکنند و احتمالا کمتر گرفتار آشفتگی مالی میشوند. در انتها نيز به بیان پيشينه تحقیقات خارجي و داخلي که به موضوع مورد بررسی مربوط میشود را بیان میکنیم. 2-2- تعریف سرمایه فکری نویسندگان مختلف این واژه را به اشکال گوناگون تفسیر کردهاند، اما معنی پر کاربرد تر این واژه دانش مفید بسته بندی شده است. دانش در اینجا باید مفهومی کاملا وسیع تعبیر شود. فرآیند ها، سیستم های اطلاعاتی، محصولات جدید ارائه نشده، نام های تجاری، مهارت های کارکنان و فهرست مشتریان همگی می توانند بخشی از سرمایه فکری باشند (سلیمانی، 1384). سرمایه فکری موجودی دانش یک سازمان است که در یک مقطع زمانی خاص در آن وجود دارد. سرمایه فکری شامل تمامی منابع دانش محوری است که برای سازمان ارزش تولید می کنند ولی در صورت های مالی وارد نمی شوند (پابلوس، 2004). به عبارت دیگر سرمایه فکری عبارت است از: داشتن دانش، به کار بردن تجربه، تکنولوژی سازمانی، ارتباط با مشتری و عرضه کننده و نیز توانایی های حرفه ای که یک مزیت رقابتی در بازار را از آنِ شرکت می کند (ادوینسون و مالونه، 1997). به نظر هال سرمایه فکری ممکن است جزو دارایی ها دسته بندی شود (مانند مارک، علامت تجاری، قرادادها و پایگاه داده ها)، یا به عنوان مهارت شناخته شود (مانند اینکه کارکنان دانش چگونگی انجام دادن کار را بلد باشند) و یا فرهنگ سازمانی شرکت. به گفته اسکاندیا، اجزای سرمایه فکری شاخصی برای ارزش آتی شرکت و توانایی شرکت برای کسب نتایج مالی محسوب می شود (زاهدی و لطفی زاده، 1388). در تعریفی دیگر به نظر ادوینسون و سالیوان سرمایه فکری دانشی است که می تواند به ارزش تبدیل شود. از طرفی سرمایه فکری را مبنایی برای درک دارایی های نامشهود سازمان معرفی کرده اند که شامل دانش، اطلاعات، دارایی های فکری و تجربه است. سرمایه فکری عبارتست از کارکنان، مدیران، رهبران، پرستاران، کارکنان اجرائی، و بطور کلی، نیروی انسانی شرکت و غیره. این سرمایه یک شاخص کلیدی عملکرد است که باید شناخته شود، حفاظت شود و توسط کارکنان پرورش یابد، تا شرکت بتواند در بازار پر تحول اطلاعات، عملکردش را حفظ کرده و بهبود بخشد (یونی، 2000). سرمایه فکری برای شرکت ها تنوع ارزش سازمانی زیادی را فراهم می کند، مانند ایجاد سود، تعیین استراتژی (سهم بازار، رهبری، شهرت)، نواوری، وفاداری مشتری، کاهش هزینه، بهبود بهره وری و موارد دیگر می باشد (هارسون و سالیوان، 2000). مدیریت سرمایه فکری برای موفقیت بلند مدت یک شرکت بسیار مهم تشخیص داده شده است (برنان و کونل، 2000). به گفته مار و اسکیوما سرمایه فکری گروهی از دارایی های دانشی است که به یک سازمان وابسته هستند و با افزودن بر ارزش سازمان از طریق تعیین ذی نفعان کلیدی، بطور چشم گیری در بهبود موفقیت رقابتی سازمان مشارکت می کنند (مار و استارویچ، 2004). سرمايه فكري، ماهيت نامشهودي دارد و به طور همهجانبه (فراگير) به عنوان دارايي راهبردي در سازمانها شناخته شده است. اثر وجودي سرمایه فكري در سازمانها، موجبات بهبود عملكرد مالي و مزيت رقابتي سازمان را در بر خواهد داشت (بارنی، 1991). واژه سرمايه فكري ابتدا به وسيله «جان كنت گالبريس» به كار برده شد. در اين تعريف اقدام فكري چيزي فراتر از مفهوم تفكر به عنوان «تفكر محض» است. به كارگيري اين نگرش به اين معناست كه احتمالاً سرمايه فكري پوياتر از شكل ثابت سرمايه است (ادوینسون و پاتریک، 1996). به علت نامشهود بودن و ماهیت پویایی که سرمایه فکری دارد معنی کردن این واژه دشوار است. بیشتر اوقات آنرا مترادف اصطلاحاتی چون داراییهای فکری، داراییهای نامشهود و داراییهای دانشی به کار بردهاند (گوثری و همکاران، 1999). سرمايه فكري، دربرگيرنده همه فرآيندها و داراييهايي است كه به طور معمول و سنتي در ترازنامه منعكس نميشود. همچنين شامل آن گروه از داراييهاي نامشهود مانند: علائم تجاري و حقامتيازها و ... است كه روشهاي، حسابداري مدرن آنها را مد نظر قرار ميدهد (روس، 1997). به اعتقاد ادوينسون و مالون (1997) سرمايه فكري عبارتست از: داشتن دانش، بكارگيري تجربه، تكنولوژي سازماني، ارتباط با مشتري و عرضه كننده و نيز تواناييهاي حرفهاي كه يك مزيت رقابتي در بازار را از آنِ شركت ميكند. استيوارت (1997) سرمايه فكري، مواد فكري از قبيل: دانش و اطلاعات و مالكيت (دارايي) معنوي و تجربه است كه موجب ايجاد ثروت ميشود و در حال حاضر تعريف جامعي براي آن وجود ندارد. سرمایه فكري، جستجو و پيگيري استفاده مؤثرا از دانش، در مقايسه با اطلاعات است (بونتیس، 1998). سرمايه فكري، از تفاوت بين ارزش بازاري يك واحد تجاري و هزينه جايگزيني داراييهاي آن به دست ميآيد (ستارمان، 2002). ماوريدس (2005) سرمايه فكري را یک دارائی ناملموس با پتانسیل خلق ارزش برای سازمان و کل جامعه ميداند. مارتينز و گارسیا (2005) سرمايه فكري را دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربهای که میتواند در خلق ثروت مورد استفاده قرار گیرد، تعريف ميكنند. ادوينسون و ساليوان سرمايه فكري را دانشي ميدانند كه ميتواند به ارزش تبديل شود (زاهدي و همكاران، 1386،). مار و اسكيوما سرمايه فكري را بصورت يك گروهي از داراييهاي دانشي كه به يك سازمان وابسته هستند و با افزودن بر ارزش سازمان از طريق تعيين ذينفعان كليدي، بطور چشمگيري در بهبود موقعيت رقابتي سازمان مشاركت ميكنند، تعريف كردهاند (زاهدي و همكاران، 1386). به اعتقاد ليو سرمايه فكري عبارتست از، منابع سودهاي آينده (ارزش)، كه توسط نوآوري، طراحيهاي منحصر بفرد سازمان يا تجربيات نيروي انساني توليد ميشود (جعفري و همكاران، 1385). تان و همکاران (2007) سرمايه فكري را به صورت شايستگيهاي يك شركت در نظر گرفتهاند كه اين شايستگيها عمدتا با تجربه و تخصص افراد داخل يك سازمان مرتبط است. دانش و تجربه افراد داخل شركت است كه ميتواند ارزش ايجاد كند. كه اين كار از طريق فرآيندهاي مبادله دانش و خلق دانش جديد انجام ميشود. بايد توجه داشت كه اين شايستگيها فقط به وسيله افراد و در داخل سازمان ايجاد نميشود؛ بلكه گاهي اوقات به واسطه محيطي كه سازمان در آن قرار دارد؛ خلق ميشود. به عنوان نمونه، ميتوان به شبكه همكاري بين شركتها در يك منطقه خاص اشاره داشت. سرمایه فکري در برگیرنده همه فرآیندها و داراییهایی است که به طور معمول و سنتی در ترازنامه منعکس نمیشوند. همچنین شامل آن گروه از داراییهاي نامشهود مانند علائم تجاري و حقامتیازها و میباشد که روشهاي حسابداري مدرن آنها را مد نظر قرار میدهند (اسمعیلزاده مقری و همکاران، 1389). 2-3- سير تاريخي توسعه مفهوم و كاربرد سرمايه فكري در سال 1969 جان گالبريت اولين كسي بود كه از اصطلاح سرمايه فكري استفاده كرد. اما در اواسط دهه 1980 حركت از عصر صنعت به سمت عصر اطلاعات آغاز شد و شكاف عميق بين ارزش دفتري و ارزش بازار شركت ها بوجود آمد و در اواخر دهه 1980 اولين تلاشها براي تدوين صورتهاي مالي حسابهايي كه سرمايه فكري را اندازهگيري كنند صورت گرفت و كتابهايي در اين موضوع از قبيل مديريت داراييهاي دانش توسط آميدن تأليف شد. در اوايل 1990، اولين بار نقش مديريت سرمايههاي فكري با تخصيص يك پست رسمي، در سازمان مشروعيت يافت و آقاي ادوينسون بعنوان مدير سرمايههاي فكري شركت اسكانديا معرفي شد همچنين در اين دوره، مفهوم رويكرد ارزيابي متوازن توسط كاپلان و نورتن مطرح گرديد و در مجله فورچون مقالاتي در اين زمينه منتشر گرديد. اما در اواسط دهه 1990، شركت اسكانديا اولين گزارش سرمايههاي فكري را منتشر كرد و همايشي در سال 1996 توسط SEC با موضوع سرمايه فكري ترتيب داده شد. در اوايل دهه 2000، اولين مجله معتبر با محوريت سرمايههاي فكري و اولين استانداردهاي حسابداري سرمايه فكري توسط دولت دانمارك منتشر گرديد. امروزه پروژههاي مختلفي از قبيل انتشار كتب و برگزاري سمينارها و تهيه و تدوين مقالات متعددي در اين زمينه در حال انجام است (همتی و همکاران، 1389). در نگاره شماره یک سیر تکامل و تحول تاریخی سرمایه فکری به اختصار بیان شده است: دوره زمانيپیشرفتقبل از دهه 1980جان گالبريت اولين كسي بود كه از اصطلاح سرمايه فكري استفاده كرد.اوايل دهه 1980ايده عمومي ارزش ناملموس (كه اغلب سرقفلي ناميده ميشد) را ايتامي مطرح كرد.اواسط دهه 1980انقلاب اطلاعات شكل گرفته و شكاف بين ارزش دفتري و ارزش بازار بهطور چشمگيري براي بسياري از شركتها افزايش مييابد. درهمين حين، كتابي پيرامون استخراج ارزش از نوآوري توسط آقاي تيس انتشار مييابد.اوایل دهه 1990در سال 1990اسكانديا آقاي ادوينسون را به عنوان مدير سرمايههاي فكري خود منصوب ميكند. اولين باري است كه نقش مديريت سرمايههاي فكري با تخصيص يك پست رسمي، در سازمان مشروعيت مييابد. كاپلان و نورتن (1992) مفهوم و رويكرد كارت امتيازي متوازن را معرفي ميكنند. اين رويكرد مبتني بر اين فرض است كه آنچه را كه شما اندازهگيري ميكنيد همان چيزي است كه شما به دست ميآوريد. اواسط دهه 1990نونوكا و تاكيشي (1995) كار بسيار با ارزششان را درباره سازمان دانش آفرين معرفي ميكنند. اگرچه تمرکز این کتاب بر دانش است، با وجود اين، تمايز بين دانش و سرمايه فكري در آن بسيار ظريف است. در سال 1994ابزار شبيهسازي سلمي به نام تانگو روانه بازار شد. تانگو اولين محصول پرفروش است كه در آموزش مديران درباره اهميت عوامل ناملموس، به كار ميآيد. همچنين در سال (1994) ضميمهاي براي گزارش سالانه شركت اسكانديا تهيه ميشود كه موجودي سرمايههاي فكري آن را نشان ميداد. گزارش سرمايههاي فكري، علاقه زيادي ايجاد ميكند در شركتهايي كه به دنبال پيروي از پيشگامي اسكانديا هستند. رويداد قابل توجه ديگري كه در سال (1995) اتفاق افتاد، زماني است كه سلمي از مميزي دانش برای ارزيابي جامع از وضعيت سرمايههاي فكري شركت استفاده كرد. صاحب نظران نهضت سرمايه فكري، كتابهاي پرفروشي را درباره موضوع منتشر ميكنند. (كاپلان و نورتون،1996 ؛ ادوينسون و مالون، 1997؛ اسويبي1997). با اين حال، كار ادوينسون و مالون بويژه درباره فرآيند و چگونگي اندازهگيري سرمايههاي فكري به مراتب بيشتر استفاده شد.اواخر دهه 1990در اواخر دهه 1990سرمايههاي فكري، موضوع مورد پسند بسياري از محققان و كنفرانسهاي علمي، مقالهها و نشريههاي مختلف قرار ميگيرد. تعداد زيادي پروژه از جمله پروژههاي مرتيوم، دانمارك و استكهلم، در سطح وسيع انجام ميگيرد. در سال1991سازمان همكاريهاي توسعه اقتصادي سمپوزيوم بينالمللي پيرامون سرمايههاي فكري در آمستردام برگزار ميكند.دهه 2000اولين مجله معتبر علمي با عنوان سرمایه فکری انتشار مییابد. اولين استانداردهاي حسابداري را دولت دانمارك منتشر ميكند. چشمانداز سرمايههاي فكري به همراه كميته سرمايههاي فكري در شركت اسكانديا تعيين و تشكيل ميشود. اتحاديه اروپا، اولين گزارش سرمايههاي فكري خود را منتشر میکند، کتاب ثروت نامشهود را موسسه بروكينگ منتشر ميكند. گزارش سرمايههاي فكري مراكز تحقيقاتي اتريش منتشر ميشود. كتاب مديريت، اندازهگيري و گزارشدهي داراييهاي نامشهود را لو به همراه حجم گستردهاي كتب و مقالهها، پيرامون مديريت سرمايههاي فكري به چاپ ميرساند. تعداد بسياري پروژه در راستاي مديريت و اندازهگيري سرمايههاي فكري در سازمانهاي مختلف، تعريف و انجام شده و در حال حاضر نيز در حال پيگيري است. (رضایی و همکاران، 1388) نگاره 2-1 2-4- دلایل اندازهگیری سرمایه فکری موفقیت در دنیایی پیچیده، با رقابت روز افزون، تنها با برخورداری از دارایی های دانشی میسر نیست. بلکه شناسایی این دارایی ها نیز امری لازم است، اما کافی نیست. بلکه مهمترین و اثر بخش ترین کار این است که شرکت ها بتوانند علاوه بر شناسایی این دارایی ها، آنها را به خوبی مدیریت کنند. جهت مدیریت این دارایی ها، لازم است شرکت ها از وضعیت کنونی آنها مطلع شده و جهت رفع نقص و کمبود های آنان اقدامات لازمه را به عمل آورند. برای آگاهی از وضع کنونی دارایی های دانشی در شرکت ها، باید آنها را اندازه گیری کرد (زاهدی و لطفی زاده، 1388). اگر چه متون مدیریتی، دیدگاه های فراوانی در باب فعالیت های مدیریت دانش ایجاد می کنند، اما تنها تعداد کمی معیار اندازه گیری درباره دارایی های دانشی سازمان بطور مستند وجود دارد. با توجه به این امر که مدیریت عواملی که قابل اندازه گیری نیستند مشکل است، سازمان ها به چارچوبی جهت اندازه گیری دارایی های دانشی شان نیاز دارند (مار و اسپیوما، 2004). رویکرد سنتی حسابداری اجازه و امکان تعریف دارایی های نامشهود جدید را نمی دهد، دارایی هایی مانند شایستگی کارکنان، ارتباطات مشتریان، سیستم های اداری، سیستم های پشتیبان تصمیم گیری و پایگاه های داده ها و مانند آنها. این دارایی های نا مشهود اهرم های جدید تولید ارزش در سازمان های دانشی هستند (پتی و گوتیره، 2000). از این رو لازم است برای اندازه گیری سرمایه فکری از مدل های متناسب با اجزاء آن استفاده شود. همچنین، بررسیهای انجام شده به وسیله مار و همکاران (2003) پنج دلیل عمده برای اندازهگیری سرمایه فکری بیان میشود: 1. اندازهگیری سرمایه فکری به سازمان در تدوین راهبرد تجاری کمک میکند. با شناسایی و گسترش این سرمایه، واحد تجاری میتواند از یک مزیت رقابتی برخوردار شود. 2. اندازهگیری سرمایه فکری به توسعه و گسترش شاخصهای عملکردی مؤثر بر ارزیابی راهبردها کمک خواهد کرد. سرمایه فکری حتی در صورت اندازهگیری صحیح، ارزشی ناچیز دارد؛ مگر اینکه که بتوان آن را به راهبرد شرکت ربط داد. 3. سرمایه فکری ممکن است برای ارزیابی ترکیب و تحصیل به ویژه به منظور تعیین میزان مبالغ پرداختی از سوی شرکت سرمایهگذار اندازهگیری شود. 4. اندازهگیری غیر مالی سرمایه فکری را میتوان به طرحهای پاداش و تشویق سازمان ارتباط دارد. 5. ابلاغ به سهامداران خارجی در رابطه با میزان داراییهای فکری که در تملک واحد تجاری است. چهار دلیل اول درون سازمانی و دلیل پنجم برون سازمانی میباشد (ستایش و کاظمنژاد، 1388). 2-5- اجزای سرمايه فكري در جمعبندي تعاريف متعدد سرمايه فكري و اجزاي آن ميتوان اظهار داشت كه، سرمايه فكري به چهار دسته سرمايه انساني، سرمايه ساختاري(سازماني) سرمایه نوآوری و سرمايه مشتري قابل تقسيم است (رضایی، 1389). 2-5-1- سرمایه انسانی سرمايه انساني مهمترين دارايي يك سازمان و منبع خلاقيت و نوآوري است. در يك سازمان داراييهاي دانشيِ ضمنيِ كاركنان يكي از حياتي ترين اجزايي است كه بر عملكرد سازمان تأثیر بسزايي دارد (زاهدي و همكاران، 1386). سرمايه انساني به عواملي نظير: دانش كاركنان، توانايي و مهارت آنها مربوط ميشود و همچنين رفتارشان در رابطه با عملكردهاي تشويقي كه مشتريان حاضرند بابت آن پول بدهند و سود شركت از آنجا ناشي ميشود. علاوه بر اين، كارمند با چنين مهارت و دانش در رأس همه كاركنان قرار ميگيرد. رأس كاركنان در برگيرنده دانش و مهارت است، اگر يك كارمند روشن فكر، نتواند به شركت خدمت كند مهارت و دانش او فعال نميشود. همچنين بروكينگ (1996) نیز معتقد است که دارايي انساني يك سازمان شامل مهارتها، تخصص، توانايي حل مسأله و سبكهاي رهبري است. سرمايه ساختاري، سرمايه نوآوري و سرمايه مشتري به سرمايه انساني وابسته هستند، به طوري كه سرمايه انساني به وسيله تغيير اين سه سرمايه، دانش را به ارزش بازار تبديل ميكند و از اين طريق دانش و اطلاعات غيرمادي را به خروجيهاي مادي، سودمند و حتي اشكال مناسبي از اين سه سرمایه تبدیل میکند (ژو و ژی، 2004) در شرکتها و سازمانهای مهندسین مشاور نیز که به سبب نوع خدماتشان در همین گروه قرار میگیرند، سرمایه انسانی دارای جایگاه ویژه و منحصر به فردی است و دارایی اصلی هر یک از این سازمانها، دانش، تخصص، توان فنی و نوآوریهای کارشناسان آنهاست. لذا مدیریت و بهرهگیری اثربخش از این سرمایهها، میتواند ضامن موفقیت این سازمانها در محیط متلاطم کاری ایشان باشد (دانشیفرد و ذاکری، 1388). 2-5-2- سرمايه ساختاري سرمايه ساختاري را ادوينسون و مالون به عنوان سختافزار، نرمافزار، پايگاه دادهها، ساختار سازماني، حقوق انحصاري سازمان، علايم تجاري و تمام تواناييهاي سازمان كه حامي بهرهوري كاركنان است، تعريف ميكنند. سرمايه ساختاري چيزي است كه، هنگامي كه كاركنان شب به خانه ميروند در شركت باقي ميماند. سرمايه ساختاري به چند دسته تقسيم ميشود: فرهنگ شركت، ساختار سازماني، يادگيري سازماني، فرآيند عملياتي و سيستم اطلاعاتي (زاهدي و همكاران، 1386). سرمايه ساختاري مرتبط با روالمند بودن انجام امور سازماني، توالي و ترتيب منظم انجام فعاليتهاي سازمان و همچنين در اختيار بودن نرمافزار و سختافزار لازم براي انجام امور، ميباشد. سرمايه ساختاري در اختيار داشتن حقامتيازها و تسهيلات زيرساختي براي انجام فعاليتها نيز تعريف ميشود. بدين جهت، تأثیر بسيار زياد و اساسي در انجام كارآمد امور دارد و در نهايت، موجب بهبود عملكرد و ارزش شركت را فراهم ميآورد (رضایی، 1389). 2-5-3- سرمايه مشتري (سرمایه بازار) سرمايه مشتري كه بعنوان پل و كاتاليزوري در فعاليتهاي سرمايه فكري محسوب ميشود، از ملزومات اصلي و تعيين كننده تبديل سرمايه فكري به ارزش بازار و در نتيجه عملكرد تجاري شركت است. سرمايه مشتري يك جزء اصلي و اساسي سرمايه فكري به شمار ميرود كه ارزش را در كانالهاي بازاريابي و ارتباطاتي كه شركت با رهبران آن صنعت و تجارت دارد، جاي داده است (زاهدي و همكاران، 1386). ارزش بازار يا عملكرد سازماني را بدون سرمایه مشتري، نميتوانيم به دست آوريم. سرمايه مشتري، ارتباط مستقيمي با عملكرد تجاري شركت دارد. براي جذب سرمایه مشتري بايد تكيه و اعتماد كرد به حمايتي كه از طرف سرمايه انساني، سرمايه ساختاري و سرمايه نوآوري ميشود (رضایی، 1389). 2-5-4- سرمایه نوآوری الگوي اسكانديا به سرمايه نوآوري به عنوان قسمتي از سرمايه ساختاري توجه ميكند كه در عصر اقتصادي جديد، كمتر از واقع برآورده شده است. در اين عصر، نوآوري به عنوان عاملي كليدي براي مزيت رقابتي بلندمدت شركتها مطرح است. رشد اقتصادي در كشورهاي اقتصادي بيشتر تحت تأثیر نوآوري قرار گرفته است تا سرمايهگذاري، بنابراين به عنوان عاملي مهم، نوآوري از موضوعهاي سرمايه ساختاري نيست، بلكه در حقيقت آن انشعابي اساسي از سرمايه فكري است. از طرف ديگر، سرمايه نوآوري به خودي خود به وجود نميآيد، زيرا مبدأ و توسعه آن بر اساس اثر مشترك سرمايه انساني و سرمايه ساختاري است. نوآوري، با تركيبي از كارمندان برتر، ارتباطهاي منطقي، فرهنگ و تكنيك انجام ميشود. از طرف ديگر، سرمايه نوآوري ميتواند محركي براي رشد سرمایه مشتري باشد. چرخه عمر توليدات، كوتاه و كوتاهتر ميشود، شركتها در صورتي در اين رقابتهاي شديد، شكست ناپذير ميشوند كه بتوانند پيوسته توليدات جديد را براي برآورد تقاضاي مشتريان توسعه دهند (رضایی، 1389). 2-6- روشهاي اندازهگيري سرمايه فكري همانطور كه اشاره شد حسابداري سنتي ارزش هايي مثل تجربه، مهارت، خوشنامي شركا يا مالكان را ناديده مي گيرد لذا ميان ارزش بازار و ارزش دفتري واحدهاي تجاري در عمل شكاف بزرگي وجود دارد. حال در جهت مرتفع نمودن و كم كردن اين شكاف از بين بيش از 30 مدلي كه براي شناخت و اندازه گيري سرمايه فكري شناسايي شده است به 14 مدل و روش مهم و ويژگي هاي هركدام مي پردازيم: 2-6-1- كيوي توبين روش كيوي توبين، توسط جيمز توبين(1978)، برنده نوبل اقتصاد توسعه داده شد. اين نسبت، ارتباط بين ارزش بازار يك شركت و ارزش جايگزيني آن شركت(هزينه جايگزيني داراييهاي آن شركت) را اندازه گيري مي كند. بصورت تئوري در بلند مدت اين نسبت به سمت واحد ميل مي كند، اما شواهدي تجربي نشان مي دهد كه در همين زمان اين نسبت مي تواند بطور معناداري با عدد يك متفاوت باشد. براي مثال شركت هاي نرم افزاري كه به ميزان زيادي از سرمايه فكري بهره مي جويند، نسبتي در حدود هفت يا بالاتر دارند در حاليكه شركت هاي با سرمايه فيزيكي زياد نسبتي در حدود يك دارند. نسبت كيوي توبين در اصل بسيار شبيه به نسبت بازار به دفتر مي باشد با اين تفاوت كه توبين در هنگام محاسبه، هزينه جايگزيني دارايي هاي فيزيكي را به جاي ارزش دفتري دارايي هاي فيزيكي بكار مي گيرد. نسبت حاصله به اين شكل بكار مي رود كه چنانچه نسبت كيوي يك شركت، بزرگتر از مقدار واحد و نيز بزرگتر از مقدار كيوي رقابتي باشد، شركت مزبور توانايي كسب سود بيشتر از شركت هاي مشابه را داراست. 2-6-2- حسابداري منابع انساني حسابداري منابع انساني يكي از روشهاي مهم قديمي است كه به دهه 60 و 70 ميلادي بر ميگردد. اين روش برخي شباهتها با مفهوم سرمايه فكري و نيز اندازهگيري آن دارد. حسابداري منابع انساني از كارهاي پيشگام در حوزه سرمايه فكري است كه حاوي برخي روشها جهت محاسبه ارزش منابع انساني است. ولي به نظر ميرسد كه اين روشها هيچ اثري بر عملكرد شركت ندارند و اين يكي از نقاط منفي اين روشها است. بنابر تعريف فليم هولتز (1985)، حسابداري منابع انساني شامل اندازهگيري هزينههاي متحمل شده توسط واحدهاي كسب و كار و سازمانهاست وقتي كه در خصوص داراييهاي انساني كارمنديابي، گزينش، آموزش و توسعه را به انجام ميرسانند. همچنين شامل اندازهگيري ارزش اقتصادي افراد براي سازمانهاست. 2-6-3- ترازنامه نامرئي ترازنامه نامرئي بعنوان يكي از روشهاي پيشتاز در حوزه داراييهاي نامشهود، توسط اسويبي در سوئد مطرح گرديد. اسويبي در آن زمان نسبت به ناتواني سيستم هاي حسابداري سنتي در جهت تدارك اطلاعات مناسب براي ارزش گذاري دانش فني واكنش نشان داد و چهارچوبي را جهت گزارش دهي داراييهاي نامشهود توسعه داد كه ترازنامه نامرئي نام گرفت. هدف كتابي كه تحت همين عنوان به چاپ رسيد، نمايش روشي عملي جهت گزارش دهي روي نيروي انساني بود كه مهمترين منبع و نخستين مولد درآمد دانش فني است. 35 شاخص غير مالي به منظور كامل كردن گزارش مالي با اطلاعات مرتبط به كاركنان از قبيل پايداري، دانش، توانايي، اثربخشي، پتانسيل ايجاد درآمد پيشنهاد گرديد. در ترازنامه نامرئي، تفاوت بين ارزش بازار سهام يك شركت و ارزش دفتري خالص بوسيله سه طبقه به هم وابسته از سرمايه ها تحت عنوان سرمايه انساني، سرمايه سازماني(ساختاري) و سرمايه مشتري توضيح داده مي شود. اين سه طبقه از سرمايه ها كه براي اولين بار در كتاب مزبور به چاپ رسيد بصورت استانداردي غير رسمي در آينده تبديل گرديد (جعفري و همكاران، 1385). 2-6-4- كارت ارزيابي متوازن اين روش كه توسط كاپلان و نورتون(1992) توسعه داده شد، سعي مي كند اهداف بلند مدت و كوتاه مدت، اندازه هاي مالي و غير مالي، شاخص هاي پيشرو و پسرو و نيز جنبه هاي داخلي و خارجي سازمان را متعادل نمايد. بطور كلي چهار منظر مشتري، مالي، فرآيندهاي داخلي و نيز يادگيري و رشد جهت ترجمه سطوح بالاي استرات‍ژي به معيارهاي واقعي بكار گرفته مي شوند و همراه با هر منظر، اهداف، شاخص ها، معيارها و مقدمات مورد نياز فهرست مي گردند. همچنين ارتباط مابين هريك از اين جنبه هاي چهارگانه مي بايد ملاحظه گردد. در مقايسه با اندازه هاي حسابداري سنتي، كارت ارزيابي متوازن كانون توجه را از سوي شاخص هاي مالي به نحوي تغيير داده است كه سه اندازه كليدي موفقيت غير ملموس را دربر گيرند. اين ها تقريباً معادل با سه بخش سرمايه فكري هستند كه سرمايه انساني (تجربه و دانش افراد) سرمايه ساختاري (دانش نهفته در سيستم ها و فرآيندهاي سازمان) و سرمايه مشتري(ارتباطات مشتري) نام دارند. بر اين اساس جنبه هاي ياد شده ميتوانند بطور مناسب جهت ارزيابي شرايط موجود مديريت دانش و ارزيابي آن تطبيق داده شوند. 2-6-5- سرمايه فكري مستقيم تأكيد اين روش اندازهگيري ارزش سرمايه فكري ابتدا بر شناسايي اجزاي مختلف آن و سپس ارزيابي هر يك از اين اجزا قرار گرفته است. با تعيين اجزاي سرمايههاي فكري (نظير سرمايه مشتري نظير وفاداري مشتريان، مالكيت فكري نظير حقوق اختراعات، داراييهاي فني نظير دانش فني، داراييهاي انساني نظير آموزش و داراييهاي ساختاري نظير سيستمهاي اطلاعاتي) و تعيين ارزش هر يك از اجزا ميتوان ارزش كلي سرمايه فكري شركت را محاسبه نمود. اين روش پيچيده ترين اما دقيق ترين ابزار اندازهگيري سرمايه فكري است. عيب اصلي اين روش در ضرورت شناسايي تعداد زيادي از اجزا و اندازهگيري و يا ارزشگذاري هر يك از آنها مي باشد كه موجب پر هزينه و پيچيده شدن اين روش ميگردد (انواري رستمي و همكاران،1382). 2-6-6- جهت يابي اسكانديا اسكانديا يك شركت خدمات مالي سوئدي است كه بدليل جلودار بودن در امر اندازه گيري دانش خود به خوبي برجسته شده است. اسكانديا براي اولين بار بصورت داخلي گزارش سرمايه فكري خود را توسعه داد و در سال 1994 بعنوان اولين شركت بزرگ، گزارش سرمايه فكري خود را به پيوست صورتهاي مالي سنتي به سهامداران عرضه كرد. اسكانديا بطور وسيعي ابزارها و روش هاي مختلف اندازه گيري سرمايه فكري را تجربه كرد و سرانجام ابزار اندازه گيري خاص خود را تحت عنوان جهت يابي اسكانديا به همراه مدل ايجاد ارزش مربوط توسعه داد. ادوينسون بعنوان معمار مباحث ابتكاري فوق در شركت اسكانديا، يك مدل جامع و پوياي گزارش دهي سرمايه فكري كه جهت يابي اسكانديا نام داشت را با پنج حوزه مالي، مشتري، فرآيندي، توسعه و نوسازي و انساني مطرح نمود(ادوينسون، 1997). 2-6-7- حسابداري و هزينه يابي منابع انساني اين روش كه توسط جوهانسون توسعه داده شد، هزينه هاي مرتبط با اثرات مخفي منابع انساني كه سود شركت را كاهش مي دهد محاسبه مي نمايد. سرمايه فكري بوسيله محاسبه ميزان مشاركت دارايي هاي انساني تقسيم بر هزينه هاي حقوق سرمايه گذاري شده اندازه گيري مي شود. گروجر و جوهانسون تاكيد مي كنند كه حسابداري و هزينه يابي با دامنه گسترده اي از كاربردها همراهند: بعنوان ابزار سياسي، جهت نشان دادن سوء تدبير منابع انساني و سپس بحث در جهت سرمايهگذاري بيشتر و يا مديريت بهتر. بعنوان ابزار آموزش براي تحليل ساختاردهي و بنابراين فهم بهتر، حل مشكلات پرسنل از يك منظر كاربردي و بنابراين توانايي بهتر جهت تعادل ارزشهاي كاربردي در مقابل ساير ارزشها. بعنوان يك حامي تصميم سازي جهت اطمينان از اينكه از نقطه نظر مديريت روي منابع انساني منطقي تر هستند(جعفري و همكاران، 1385). 2-6-8-كارگزار تكنولوژي مدل كارگزار تكنولوژي توسط بروكينگ (1996) مطرح شد، او دانش سازماني را به چهار طبقه داراييهاي انسان محور، داراييهاي زيرساختي، داراييهاي فكري و دارايي هاي بازار تقسيم بندي ميكند و ارزش سرمايه فكري سازمان را طي فرآيند ارزيابي مشخص ميكند. هر بخش از مدل بوسيله پرسشنامههاي مميزي مخصوص درباره متغيرهاي مرتبط با طبقه دارايي بررسي مي شود. بخش اول پرسشنامه مشتمل بر 20 سوال است كه بر نياز به تقويت سرمايه فكري تأكيد دارد و در ادامه پرسشنامه 178 سوال است كه مرتبط با چهار طبقه نامبرده از سرمايه فكري ميباشد. 2-6-9- كنترل دارايي نامشهود كنترل دارايي نامشهود توسط اسويبي توسعه داده شد و سه نوع از داراييهاي نامشهود را كه حاصل اختلاف بين ارزش بازار و ارزش دفتري شركت مي باشد تعريف نمود. اين سه جزء داراييهاي نامشهود شامل ساختار خارجي (مارك تجاري، ارتباطات مشتري و تأمين كننده)، ساختار داخلي (مديريت، قانون، نظامنامه، روش و رفتار، نرم افزار) و شايستگي فردي (تحصيلات، تجربه، خبرگي) هستند. براي هر جزء دارايي نامشهود، سه شاخص بر رشد و بازسازي، كارايي و نيز پايداري آن جزء متمركز هستند. وقتي كه مدل جهتيابي اسكانديا با فرهنگ و فلسفه مديريت سازمان بعنوان بخشي از سرمايه انساني برخورد ميكند، كنترل دارايي نامشهود آنها را تحت ساختار داخلي طبقهبندي ميكند. بدليل تأكيد خاص اين مدل بر انسان، اين مدل بر اين فرض استوار است كه انسان تنها عامل درست در كسب و كار است و ساير جنبههاي ساختاري اعم از داخلي و خارجي، در فعاليتهاي انساني مستتر مي باشد. 2-6-10- ارزش افزوده اقتصادي ارزش افزوده اقتصادي، بعنوان يكي از اندازه هاي عملكردي مبتني بر ارزش، در زمان پيدايش محبوبيتي فوق العاده بدست آورد. اين روش بطور نسبي يكي از جديدترين روش هاي ارزيابي عملكرد سازماني مي باشد كه توسط استيوارت و شركت مشاوره نيويورك توسعه داده شد. اين روش بر حداكثر كردن ثروت سهامداران متمركز است. ارزش افزوده اقتصادي، جريان نقدي ايجاد شده (پس از كسر ماليات) توسط شركت منهاي هزينه صرف سرمايه صرف شده جهت ايجاد آن جريان نقدي بوده، بنابراين نشان دهنده سود واقعي در برابر سود روي كاغذ است. ارزش افزوده اقتصادي به عنوان تفاوت بين فروش خالص و مجموع هزينه هاي عملياتي، ماليات ها وهزينه هاي سرمايه مي باشد در حاليكه هزينه هاي سرمايه از طريق ضرب هزينه متوسط سرمايه موزون در كل سرمايه (سرمايه گذاري شده) محاسبه مي شود. در عمل، ارزش افزوده اقتصادي زماني افزايش مييابد كه ميانگين موزون هزينه سرمايه، كمتر از بازگشت به داراييهاي خالص و يا بالعكس باشد. در حال حاضر روش ارزش افزوده اقتصادي به نحو مطلوبي استقرار يافته است و بطور فزايندهاي شركتهاي بزرگ در حال پذيرش آن بعنوان پايهاي براي برنامهريزي تجاري هستند. بعبارتي تغيير در ارزش افزوده اقتصادي معياري بدين نحو فراهم ميكند كه آيا سرمايه فكري سازمان اثربخش بوده يا خير. بديهي است در اين حال، ارزش افزوده اقتصادي يك اندازه جايگزين براي سرمايه فكري ميباشد و اطلاعات دقيقي از ميزان تأثیر سرمايه فكري بر عملكرد شركت فراهم نميكند. 2-6-11- ارزش بازار به دفتر ارزش بازار به دفتر يكي از روشهاي عمومي شناخته شده جهت اندازهگيري داراييهاي نامشهود و سرمايه فكري است. اين ارزش از طريق اختلاف بين ارزش بازار و ارزش دفتري شركت محاسبه ميشود. اين روش عليرغم سادگي داراي برخي مشكلات در اندازه گيري و نيز تفسير نتايج مي باشد. ارزش دفتري بستگي به استاندارد ملي و يا بينالمللي دارد كه براساس آن حسابها تهيه شدهاند كه ممكن است در عمل ارزش دفتري را دستخوش تغيير نمايند. از طرف ديگر ارزش سهام در بازار همواره در حال تغيير است كه نتايج حاصله را صرفاً براي زماني كوتاه معتبر مي سازد. آيا اين بدان معناست كه ارزش داراييهاي نامشهود همواره در حال تغيير است؟ آيا يك معامله و يا تغيير بازار ميتواند به آساني باعث ظهور و يا ناپديد شدن دارايي هاي نامشهود شركت گردد؟ ارزش بازار به دفتر اندازه اي غير قابل اعتماد از داراييهاي نامشهود حاصل مي كند. با اين حال ميتوان در مواردي از اين نسبت به شكل درست استفاده كرد. براي مثال در هنگامي كه قصد داريم دارايي هاي فكري يك شركت را در مقايسه با ساير رقبا در صنعت بسنجيم. 2-6-12- ارزش نامشهود محاسبه شده مدل ارزش ناملموس محاسبه شده، بر پايه اين فرض بنا شده است كه درآمد مازاد يك شركت، براي مثال درآمد مازاد بر متوسط درآمد صنعت، از سرمايه فكري آن ناشي مي شود. به بيان ديگر با بكارگيري دارايي هاي فيزيكي، درآمد يك شركت حداكثر به متوسط درآمد آن صنعت نزديك مي شود و تنها با بكارگيري سرمايه فكري است كه يك شركت به درآمد مازاد دست مي يابد. داده هاي مورد نياز در اين روش از ترازنامه شركت تهيه مي شود. اجراي اين روش را مي توان به شش مرحله زير تقسيم بندي كرد: درآمد متوسط قبل از كسر ماليات شركت، مربوط به سه سال قبل را محاسبه كنيد (). متوسط دارايي هاي فيزيكي پايان سال شركت، در سه سال گذشته را محاسبه كنيد (). درآمد را بر ارزش دارايي هاي فيزيكي تقسيم نموده و از اين طريق نرخ بازگشت دارايي فيزيكي را بدست آوريد (). متوسط نرخ بازگشت به دارايي فيزيكي براي صنعت () در سه سال گذشته محاسبه كنيد و در صورتي كه از متوسط نرخ بازگشت شركت كمتر است مراحل را ادامه دهيد. سپس نسبت متوسط ماليات بر درآمد در سه سال گذشته () را حساب كنيد. مازاد بازگشت () را با رابطهمحاسبه كنيد. سرانجام مازاد بازگشت () را بر يك درصد مناسب، براي مثال هزينه سرمايه شركت تقسيم كنيد. 2-6-13- جستجوگر ارزش جستجوگر ارزش، يك روش حسابداري است كه توسط كا پي ام جي براي محاسبه و تخصيص ارزش به پنج دسته از داراييهاي نامشهود پيشنهاد گرديد. اين پنج دسته عبارتند از: دارايي ها و هدايا، مهارت ها و دانش ضمني، هنجارها و ارزش هاي اجتماعي، فناوري و دانش آشكار، فرآيندهاي اصلي و مديريتي. اين روش بينشي نسبت به پتانسيل آينده داراييهاي نامشهود با نگريستن به مواردي از قبيل: ارزش افزوده براي مشتريان، رقابت پذيري، پتانسيل پذيرش فرصت هاي جديد، قدرت تحمل و قدرتمندي فراهم ميكند. اهداف اين روش بر اساس اظهارنظر كا پي ام جي عبارتست از موارد زير: كمك نمودن به سازمانها در جهت فهميدن و اندازهگيري مزيت هاي رقابتي و يا دارايي هاي نامشهود است كه داراي اهميت استراتژيك هستند. ارزيابي قدرتها و ضعفهاي نسبي داراييهاي نامشهود با ملاحظه پتانسيل آينده. تخصيص جريان درآمد سازمان در سرتاسر مزيت هاي رقابتي(جعفري و همكاران، 1385) 2-6-14- نتايج امتيازي زنجيره ارزش نتايج امتيازي زنجيره ارزش كه توسط ليو توسعه داده شد، يك روش تحليل اندازه گيري دارايي هاي نامشهود است كه همچنان در فاز توسعه قرار دارد. زنجيره ارزش با كشف محصولات، خدمات و فرآيندها آغاز شده، سپس به سوي فاز امكان سنجي تكنولوژي و توسعه پيش مي رود و در نهايت، فاز بازاريابي محصول يا خدمت انجام مي شود. كارت امتيازي زنجيره ارزش، ماتريسي از شاخص هاي غيرمالي است كه در سه طبقه متناسب با چرخه توسعه گرد آمده است: كشف و يادگيري، اجرا، تجاري كردن. در این تحقیق از رویکرد پالیک (روش مستقیم) برای ارزیابی سرمایه فکری بهره گرفته شده است. در این روش اجزاي مختلف سرمایه فکری شناسایی شده و پس از تعيين ارزش هر يك از اجزاء ، ميتوان ارزش كلي سرمايه فكري شركت را محاسبه نمود. . اين روش پيچيدهترين اما دقيق ترين ابزار اندازهگيري سرمايه فكري است. 2-7- فرمولهاي محاسباتي و روشهاي كمي جهت محاسبه ارزش سرمايه هاي فكري براي پاسخ به اين سوال كه چگونه مي توان ارزش سرمايههاي فكري را بصورت پولي محاسبه كرد چهار فرمول زير آورده شدهاند. نتايج آزمون آماري بيانگر آن است كه در سطح اطمينان 95%، فرمولهاي شماره سه و چهار در سنجش ارزش سرمايههاي فكري شركت ها، همبستگي بالا و معناداري را(با مقادير R بالاتر از 97/ .) با ارزش سهام شركتها و صنايع بورس اوراق بهادار تهران نشان دادهاند. به اين ترتيب مي توان بهره گيري از اين گونه روشها را به شركتهاي فعال در بورس و اوراق بهادار تهران قوياً توصيه كرد (انواري رستمي و همكاران، 1384). 2) (1 فرمولهاي سرمايه فكري(انواري رستمي و همكاران،1382و1384) 2-8- طبقهبندي روشهاي اندازهگيري سرمايه فكري در يك تقسيم بندي كلي روشهاي اندازهگيري سرمايه فكري به چهار طبقه كلي تقسيم بندي ميشوند. 2-8-1- طبقه اول: روشهاي سرمايه فكري مستقيم اين روش ها مقدار پولي دارايي هاي فكري را بوسيله اجزاء مختلف اين قبيل دارايي ها پيشبيني مي كنند. از بين روش هاي اشاره شده روش كارگزار تكنولوژي، حسابداري و هزينه يابي منابع انساني، جستجوگر ارزش، سرمايه فكري مستقيم و حسابداري منابع انساني در اين طبقه قرار مي گيرند. 2-8-2- طبقه دوم: روشهاي سرمايهگذاري بازار اين روشها بر محاسبه تفاوت بين ارزش بازار سهام شركت و سرمايه در دست سهامداران آن و در نظر گرفتن ما به التفاوت بعنوان داراييهاي نامشهود يا سرمايه فكري مبتني هستند. از بين 14روش، مدل ترازنامه نامرئي، ارزش بازار به دفتر و كيوي توبين جزء اين طبقه هستند. 2-8-3- طبقه سوم: روشهاي بازگشت روي داراييها اين روشها متوسط درآمد قبل از كسر ماليات شركت را در يك دوره مشخص محاسبه نموده و آنرا بر متوسط ارزش دارايي هاي فيزيكي در همان دوره تقسيم مي كنند. روش ارزش افزوده اقتصادي و ارزش نامشهود محاسبه شده دارای اين ويژگي هستند و به اين طبقه تعلق دارند. 2-8-4- طبقه چهارم: روشهاي كارت امتيازي در اين روش ها اجزاء مختلف داراييهاي نامشهود يا سرمايه فكري شناسايي شده و براي آنها شاخصهاي تهيه شده در كارتهاي امتيازي گزارش مي شوند و يا اينكه در نمودارها به نمايش در ميآيند. روشهاي كارت ارزيابي متوازن، جهت يابي اسكانديا، كنترل دارايي نامشهود، نتايج امتيازي زنجيره ارزش متعلق به اين طبقه هستند. 2-9- زنجیره ارزش زنجیره ارزش، مجموعه فعالیتهایی است که به صورت زنجیرگونه در یک شرکت انجام میشود تا به خلق ارزش برای آن بیانجامد. منظور از ارزش، مقدار پولی است که خریداران تمایل دارند در عوض آنچه که شرکت خلق کرده است بپردازند. ارزش کل، در واقع همان کل درآمد شرکت است که از فروش محصولات یا خدماتش کسب میکند. حاشیه ارزش، بیانگر تفاوت بین ارزش کل و هزینههای ایجاد ارزش، شامل هزینه ساخت محصول و هزینه تحویل آن به مشتری میباشد. ایجاد ارزش بیشتر از هزینههای ساخت و تحویل محصول، هدف عمومی هر استراتژی است (پورتر، 2001). به عقیده پورتر، فعالیتهای یک زنجیره ارزش به دو دسته کلی تقسیم میشوند: فعالیتهای اصلی فعالیتهای پشتیبانی تدارکات داخلیعملیاتتدارکات خارجیفروش وبازاریابیخدماتفعالیت های اصلیزیر ساخت های شرکتتوسعه تکنولوژیتأمینفعالیت های حمایتیMarginMarginمدیریت منابع انسانی نگاره شماره 2-2- مدل زنجیره ارزش پورتر 2-9-1- فعالیتهای اصلی زنجیره ارزش فعالیتهای اصلی به آن دسته از فعالیتهای زنجیره ارزش سازمان اطلاق می‌گردد که در جهت مأموریت و اهداف سازمان بوده و در بنگاههای تولیدی شامل ساخت فیزیکی کالا و یا تولید خدمت، فروش (عرضه) و انتقال آن به مصرفکننده و نیز خدمات بعد از فروش (و ارائه خدمات) مربوط می‌شوند. این حوزه‌های کاری که در واقع عملیات روزمره و جاری بنگاه را شامل می‌شوند خود به پنج دسته قابل تقسیم هستند (مستبصری، 1388). تدارک داخلی-: شامل دریافت، انباشت و توزیع ورودیهای سیستم تولیدی نظیر مواد اولیه، ملزومات تولید و ... است. عملیات تولیدی-: شامل کلیه وظایفی است که در تبدیل ورودی‌ها به محصول نهایی نقش دارند. تدارک خروجی-: شامل جمع‌آوری، ذخیره و توزیع فیزیکی محصولات بین خریداران و مصرف کنندگان است. بازاریابی و فروش:- شامل کلیه وظایفی است که به آگاه شدن از خواسته مشتریان و مصرف‌کنندگان، آگاه ساختن آنها از محصولات و خدمات بنگاه و نیز فراهم کردن زمینه فروش محصولات مربوط می‌شود. خدمات پس از فروش-: شامل نصب و راه‌اندازی محصولات، آموزش روش استفاده از محصولات، تأمین قطعات یدکی، تعمیر و سرویس محصولات و... است. 2-9-2- فعالیتهای پشتیبانی زنجیره ارزش فعالیتهای پشتیبانی به آن دسته از فعالیتهای زنجیره ارزش سازمان اطلاق می‌گردد که به نحوی، فعالیتهای اصلی بنگاه را پشتیبانی و حمایت میکنند. فعالیتهای پشتیبانی آن دسته از فعالیتهایی هستند که حول فعالیتهای اصلی و برای آماده سازی شرایط اجرای آنها انجام میشوند (پورتر، 1985). فعالیتهای پشتیبانی به چهار دسته تقسیم میشوند: زیر ساختهای شرکت- :شامل وظایفی نظیر برنامه‌ریزی، نظارت، امور کلان مالی و ... است. مدیریت سرمایه انسانی-: شامل وظایفی مانند جذب و استخدام، آموزش، ارزیابی، تشویق و توسعه نیروی انسانی است. توسعه تکنولوژی-: شامل حوزه وسیعی از وظایف است که به خلق یک محصول، فرآیند‌ یا سیستم مدیریتی جدید و یا بهبود آنها در بنگاه منجر میشوند که وظایفی نظیر تحقیق و توسعه، بهبود سیستمها و روش‌های انجام کار و... را شامل می‌شود. تأمین- :شامل کلیه تلاشهای ستادی است که در جهت فراهم کردن مواد و ملزومات تولیدی (نظیر مواد خام، اقلام مصرفی تولید، ماشین‌آلات، تجهیزات و...) و اجرایی صورت می‌گیرد. هر یک از فعالیتهای پشتیبانی، علاوه بر فعالیتهای اصلی بنگاه، دیگر فعالیتهای پشتیبانی را نیز مورد حمایت قرار می‌دهند. مجموعه این فعالیتها، زنجیره ارزش سازمان را تشکیل می‌دهند. یعنی ارزشهای ایجاد شده توسط تک تک فعالیتهای شرکت، منجر به ایجاد ارزش در کل سازمان می‌گردد. این ارزش در شرکتهای رقابتی، توان رقابتی است و در سازمانهای مأموریتگرا که در بخش عمومی فعالیت می‌کنند، تحقق اهداف و مأموریتهای سازمان است. به کمک مفهوم زنجیره ارزش، امکان برخورد اصولی با فعالیتهای سازمان میسر شده و با تجزیه و تحلیل رفتار هر یک از فعالیتها میتوان، کیفیت محصولات را افزایش داد و هزینهها را کاهش داد و همچنین تأثیر با اهمیتی بر توان رقابتی به جا گذاشت. از آنجا که زنجیره ارزش برای بنگاههای مختلف متفاوت است؛ بنابراین مجموعه فعالیتهای کاری تشکیل دهنده زنجیره ارزش در بنگاههای مختلف، تأثیرات متفاوتی بر ارزش و توان رقابتی و اجرایی ایجاد شده بجا می‌گذارند (پورتر، 1985). مدیریت دانش، سرمایه فکری یا داراییهای نامشهود معیارهایی است که در بهبود ارزش و تغییرات ایجاد شده در آن مؤثر هستند (رایت و لیبویتز، 1999). 2-10- مدیریت دانش بخش عمدهای از سازمانهای بزرگ در دهههای آینده تبدیل به سازمانهایی خواهند شد که تعداد ردههای مدیریتی خود را به کمتر از نصف و تعداد مدیران خود را به کمتر از 3/1 تقلیل دادهاند. سازمانهای آینده، سازمانهایی دانش محور خواهند بود و به طور کلی شامل متخصصینی هستند که مسیر و قواعد کار خود را از مجرای بازخوردهای دریافت شده از همکاران، مشتریان و رؤسایشان تنظیم میکنند و بر این مبنا، مرکز ثقل به کارگیری نیروی کار از کارکنان ساده و فیزیکی به کارکنان دانشی تغییر خواهد کرد که در برابر رویکردهای رفتاری که فضای کسب و کار، بیش از صد سال پیش از محیطهای نظامی گرفته بود، مقاومت خواهند کرد و تحولی در عرصههای فعالیت سازمانی پدید خواهند آورد (دراکر، 2000). همانگونه که دراکر پیشبینی کرده بود، در سالهای اخیر، سازمانها و شرکتهای مختلف، پیوستن به روند دانش را آغاز کردهاند و مفاهیم جدیدی چون کار دانشی، مدیریت دانش و سازمانهای دانشی خبر از شدت یافتن این روند میدهند. سازمان دانشی به توانمندیهای دست مییابد که قادر است از نیروی اندک، قدرتی عظیم بسازد (دانشیفرد و ذاکری، 1388). اسکای رم (2000) معتقد است که سرمایه دانشی، دارایی نهفته و پنهانی سازمانها است که با مدیریت و اداره آن میتوان به مزیتهای رقابتی دست یافت. در واقع دانش به عنوان منبعی برای بقای سازمان ها ضروری است و شرط موفقیت سازمانها، دستیابی به یک دانش و فهم عمیق در تمامی سطوح است. پیتر دراکر، راز موفقیت سازمانها در قرن 21 را مدیریت دانش میداند. اهمیت مدیریت دانش در قرن حاضر به حدی است که تیلور آن را حرکت و جنبشی میداند که عصر آینده را مسخر خود خواهد ساخت و چنین به نظر میرسد که در دیدگاهها و نظریات جدید حوزه مدیریت، مدیریت دانش و سرمایههای فکری سازمانها، یکی از راهکارهای اصلی فعالیت و موفقیت در محیط پرتلاطم کاری آنهاست (اسکای رم، 2000). 2-11- زمینههای پدیداری مدیریت دانش از پنجاه سال پیش به این سو، توجه به نقش دانش در اثربخشی سازمانها، رشد قابل ملاحظهای داشته است. مفهوم جامعه پساصنعتی، رشد اقتصادهای خدمات محور را که به جایگاه دانش و کارکنان دانشی وابستگی دارد، در بر داشته است. در بسیاری از بخشهای صنعتی، اهمیت داراییهای فیزیکی رو به کاستی نهاده است. ناملموس بودن دانش در خدمات، با مفاهیم و عباراتی چون زندگی روی هوای سبک یا اقتصاد بدون وزن توصیف شده است (نیف، 1999) استراتژیستها، دانش را یک منبع دارایی اولیه، در گذار از رویکرد منبع محور در سازمانها به رویکرد دانش محور تلقی میکنند (گرانت، 1996) و ارزش دانش بر اساس نحوه به کارگیری آن در فرآیندهای سازمان، در راستای تولید کالاها و خدمات ارزیابی میشود (پنروز، 1995). تحولات زیر، بر ضرورت پدیداری مدیریت دانش و پارادایم دانش محوری تأثیر زیادی داشتهاند. 2-12- انواع دانش یکی از معروفترین طبقهبندیها از دانش توسط نوناکا انجام گرفته است که این طبقهبندی، مبتنی بر نگرش پولانی در خصوص دانش است. نوناکا در این طبقهبندی، دو نوع دانش را معرفی میکند که عبارتند از: دانش آشکار:دانشی است که عینی بوده و میتواند به صورت رسمی و زبان سیستماتیک بیان میشود. وی معتقد است که این نوع دانش مستقل از کارکنان بوده و در سیستمهای اطلاعات کامپیوتری، کتابها، مستندات سازمانی و نظایر اینها وجود دارد. دانش آشکار قابل رمزگذاری و کدگذاری است و میتوان به سادگی آن را مخابره، پردازش، منتقل و در پایگاه دادهها ذخیره کرد. این نوع دانش را میتوان فرم داد و در قالب یک فرمول علمی و یا کتابچه راهنما بین افراد و سازمان منتشر کرد. دانش پنهان: دانشی است که انتزاعی بوده و دستیابی به آن آسان نیست. لی و چوی به نقل از پولانی دانش نهفته را به این صورت تعریف می کنند: دانشی که منابع و محتوای آن در ذهن نهفته است و به آسانی قابل دستیابی نبوده و غیرساختارمند است. این دانش از طریق تجربه و یادگیری عملی کسب میگردد و کدگذاری شده نیست (لی و چوی، 2000) این دانش، دانش نانوشته سازمان است که بیانگر میزان تجربه و مهارت کارکنان است. دانش پنهان را میتوان، دانش فردی و شخصی نهفته در تجربیات فردی که بیشتر از طریق تماس چهره به چهره و نشستهای حضوری مبادله میگردد و تبادل آن مستقیم و اثربخشتر است نامید. (فتحعلیان و دیگران، 1384). 2-13- مفهوم مدیریت دانش صرف نظر از همه گرایشهایی که در تدوین تئوریهای اقتصادی به دانش وجود دارد، نحوه مدیریت دانش در سازمان همواره محل سؤال است. انبوهی از تعاریف در خصوص مدیریت دانش مطرح شدهاند که در این قسمت به بخشی از آن اشاره شده است. برخی از نویسندگان بین رویکرد مبتنی بر منابع انسانی و رویکرد مبتنی بر تکنولوژی تمایز قائل شدهاند. با این حال، به رویکرد موسوم به این رویکرد یکپارچه گرایش پیدا کردهاند. تحقیقات جدیدتر به طور برجستهتری، بر این باور اساسی مبتنی است که اجزاء انسانی و تکنولوژیکی در جهت دستیابی به اهداف بهینه با یکدیگر ترکیب میشوند. از دیدگاه برخی صاحبنظران مدیریت دانش عبارتست از: 1- مجموعهای از مکانیزمهای داخلی برای همگرایی است که طی آن اطلاعات کلیدی جمعآوری شده توسط افرادی که مسئولیت آنها جمعآوری و تحلیل اطلاعات و فرصتهای محیطی است؛ ادغام شده و به کار بسته میشوند (باکلی و کارتر، 1999). 2- فرآیندی که سازمانها به واسطه آن توانایی تبدیل داده به اطلاعات و اطلاعات به دانش را پیدا کرده و همچنین قادر خواهند بود دانش کسب شده را به گونهای مؤثر در تصمیمهای خود به کار گیرند (هالس، 2001). 3- نظامی است که با حفظ و تقویت ارزش حال و آینده داراییهای دانشی سازمان، در پی ارتقای عملکرد افراد و سازمان هاست. سیستمهای مدیریت دانش هم فعالیتهای افراد و هم ماشینآلات و نیز محصولات آنها را در بر میگیرد (دانشیفرد و ذاکری، 1388) 2-14- مديريت موفق سرمايه فكري براي تأثیرگذاري مثبت بر ارزش آينده بنگاه، لازم است درك بهتري از سرمايه فكري و آخرين ابزار موجود براي شناسايي، اندازه گيري و مديريت اين عامل مهم ايجاد ارزش را داشته باشيم. رهنمود حسابداري مديريت منتشر شده بوسيله انجمن حسابداران رسمي آمريكا (AICPA)، پنج گام اساسي را براي مديريت موفق سرمايه فكري تعيين مي كند: شناسايي سرمايه فكري بنگاه ترسيم عوامل كليدي ارزش اندازه گيري سرمايه فكري مديريت سرمايه فكري و گزارشگري سرمايه فكري. اولين گام، شناسايي سرمايه هاي فكري بنگاه است. اين مرحله، شامل اندازه گيري ارزش آن مي باشد. همه سرمايه هاي فكري بطور خودكار براي يك بنگاه ارزشمند نيستند. اين سرمايه ها زماني ارزشمند هستند كه به پيشبرد اهداف بنگاه كمك كنند. سرمايه فكري را ميتوان از طريق انجام مصاحبه، كارگاههاي آموزشي يا از طريق نظرسنجيهاي اينترنتي شناسايي كرد. زماني كه سرمايه فكري شناسايي شد، ميتوان ارزش آن را سنجيد. هنگام ارزش گذاري سرمايه فكري بايد به خاطر داشته باشيم كه ارزش سرمايه فكري به راهبرد بنگاه بستگي دارد و بطور پويا با ساير منابع در تعامل و به آنها وابسته است. گام بعدي، ترسيم نقشه ارزش زايي است. اين تمثال ديدني، دو كاركرد اوليه دارد: ايجاد اطمينان از اين كه راهبرد با همه عوامل ارزش سرمايه فكري منسجم و پيوسته است، و ايجاد امكان ارتباط دهي آسان راهبرد و نقش و اهميت سرمايه فكري در پيشبرد راهبرد. بعد از شناسايي و ترسيم عوامل ارزش سرمايه فكري، بنگاه ميتواند سنجش آنها را شروع كند. ابزار و فنون زيادي براي سنجش سرمايه فكري موجود است. زماني كه سرمايه فكري اندازهگيري شد، مي توان آن را مديريت كرد. به كمك ارزشيابي هاي مربوط ميتوانيم سطوح فعلي عملكرد را بشناسيم، بفهميم كه آيا سرمايه فكري بهتر شده يا رو به زوال رفته است و پي ببريم چه فعاليت ها يا برنامه هايي بر عملكرد اثر داشتهاند. از اين اطلاعات ميتوان در تصميم گيري، بررسي و آزمون راهبرد و مديريت مخاطرات مرتبط با سرمايه فكري استفاده كرد. گام نهايي، گزارشگري سرمايه فكري است. هدف گزارشگري سرمايه فكري، ارائه اطلاعاتي درباره سرمايه فكري يك سازمان به ذي نفعان آن است. گزارشگري سنتي نمي تواند ارزش سرمايه فكري را توصيف كند. راه هاي مختلفي براي توجه به محدوديت هاي گزارشگري مالي سنتي در افشاي اطلاعات درباره سرمايه فكري ايجاد شده، اما هنوز نسبت به هيچ استانداردي توافق نشده است. در نتيجه، سازمان هاي مختلف گزارش هاي داوطلبانه اي را ارائه كرده و به مزاياي واضح آن از قبيل بهبود شناخت ذي نفعان از راهبرد بنگاه و بهبود تصوير از بنگاه و شهرت آن، پي برده اند. 2-15- الگوی ارزش افزوده اقتصادی ارزش افزوده اقتصادی روشی بر مبنای بازگشت سرمایه، برای سنجش ارزش بر پایه حسابداری سنّتی است که در سال ۱۹۹۷ توسط استوارت مطرح شد. در این الگو به پیروی از اصول حداکثرسازی ارزش سهام، تفاضل مجموع ارزش واحد اقتصادی و مجموع ارزش سرمایه به کار گرفته شده توسط سرمایه‌گذاران حداکثر می‌شود. ارزش افزوده اقتصادی الگوی جامعی است که متغیرهایی نظیر: بودجه‌ بندی سرمایه، برنامه‌ریزی مالی، هدف‌گذاری، اندازه‌گیری عملکرد، ارتباط سهام‌داران و انگیزه پاداش را به کار می‌گیرد. هر چند که مدیریت سرمایه فکری به گونه صریح با ارزش افزوده اقتصادی مرتبط نیست، اما به طور ضمنی با مدیریت اثربخش سرمایه فکری، ارزش افزوده اقتصادی افزایش می‌یابد (بونتیس، 2001) 2-16- آشفتگی مالی تعیین اینکه چه شرکتی واقعا دچار آشفتگی مالی شده است و چه شرکتی دارای آشفتگی مالی نیست کار دشوار و پیچیده ای است. پیشبینی جود آشفتگی مالی شرکتها برای گروههای مختلفی از جمله ذینفعان شرکتها، بیمهگران، وام دهندگان، تحلیلگران مالی و ... از اهمیت ویژهای برخوردار است (شاموی، 2001). تعیین دلیل یا دلا‌یل دقیق آشفتگی مالی در هر مورد خاص کار آسانی نیست. در اغلب موارد دلا‌یل متعددی با هم منجر به وقوع این پدیده می‌شوند. دلیل اصلی وقوع ورشکستگی در شرکتها، مشکلا‌ت مالی و اقتصادی و نارساییهای موجود در ساختار آنها است. لذا برای تفکیک شرکتها به گروه با آشفتگی مالی و گروه بدون آشفتگی مالی نیاز به داشتن معیار هستیم. اندازه شركت: استدلال ميشود كه شركتهاي بزرگ نسبت به شركتهاي كوچك، داراي مشكلات عدم تقارن اطلاعاتي و نمايندگي كمتري هستند. در درجه اول، شركتهاي بزرگ با هزينههاي مبادله پايینتري مواجه هستند، زيرا سرمايهگذاران با توجه به شهرت و اعتبار اين گونه شركتها، تمايل بيشتري به سرمايهگذاري و يا خريد اوراق تجاري آنها دارند. بنابراين، هزينههاي مربوط به بازاريابي اوراق تجاري و واسطهگري هاي مالي كاهش مييابد و احتمال وقوع آشفتگی مالی کاهش مییابد. عمر شركت: شركتهاي باسابقه شهرت بسزايي در بازار دارند و همين امر موجب تسهيل دسترسي شركتها به تأمين مالي خارجي ميشود، زير ارتباط آنها با اعتبار دهندگان با گذشت زمان مستحكم شده است. همچنين، معمولا بين عمر و اندازه شركت، ارتباط مثبتي وجود دارد. از طرف ديگر، شركتهاي جوان و نوپا داراي ريسك بالاتر و شفافيت اطلاعاتي كمتري هستند. بنابراين، ميتوان انتظار داشت كه شركتهاي تازه تأسيس در جذب منابع مالي خارجي با توفيق كمتري مواجه باشند و با آشفتگی مالی روبرو شوند. نسبت سود تقسيمي: شركتهايي كه اقدام به تقسيم سود ميكنند، در مقايسه با شركتهايي كه سودي تقسيم نميكنند، كمتر در معرض محدودیت و آشفتگی مالي قرار دارند، زيرا زماني كه توانايي آنها در دسترسي به منابع مالي خارجي كاهش يابد، ميتوانند از طريق توقف پرداخت سود سهام، بخشي از كمبود منابع مالي را جبران كنند. اندازه اعتبارات اعطایی: اگر شرکت، اعطای اعتبار به مشتریان را بیش از اندازه توسعه بخشد در دریافت دیون از بدهکاران دچار مشکل می‌گردد. توزیع کننده‌ها در صورت فروش کالا‌ به مصرف کننده قادر به پرداخت بدهی هایشان هستند، پس اعتبارات اعطا شده از تولیدکننده به توزیع کننده و نهایتاً به مصرف کننده توسعه داده می‌شود. در این حالت یک زنجیره اعتبار ایجاد می‌شود و اگر یک حلقه در این زنجیره ورشکست شود خطر سقوط همه زنجیره وجود دارد. راه‌حل مناسب افزایش بررسیهای اعتباری و محدودکردن حتی‌الا‌مکان فروشهای نسیه است. گرچه ممکن است برخی شرکتها فکر کنند که از دست دادن حجم فروشهای نسیه، زیان بیشتری از سوخت شدن برخی مطالباتشان برای آنها به همراه دارد، اما تصمیم غلط درباره اعطای اعتبار ممکن است باعث ایجاد ریسک در فعالیت مالی خود شرکت گردد و این زیانهای اعتباری غیرمعمول ممکن است ساختار مالی شرکت را برای ادامه فعالیت تضعیف نماید. کارایی مدیریت: سطح کارایی مدیریت به میزان آموزش، تجربه، توانایی و ابتکار مدیریت واحد تجاری وابسته است. فقدان این موارد شرکت را دچار مشکل خواهد نمود. بیشتر تعداد آشفتگیهای مالی به این دلیل بوده‌اند. عدم همکاری و ارتباط مؤثر مدیریت با افراد حرفه‌ای هم در این طبقه قرار می‌گیرد. میزان سرمایه: در صورتی که سرمایه شرکت به اندازه کافی نباشد، شرکت ممکن است قادر به پرداخت هزینه‌های عملیاتی و تعهدات اعتباری در سررسید نباشد. با این حال دلیل اصلی مشکل، معمولا‌ً سرمایه ناکافی نیست و ناتوانی در مدیریت اثربخش سرمایه، مسئله اصلی است. 2-17- علل مشکلات مالی تعيين علت يا علل مشكلات مالي در هر مورد خاص كار آساني نيست. مشكلات مالي اغلب شرکتها نتيجه عوامل متعدد مي‌باشند و در نهايت منجر به واقعه‌اي ميشوند كه بلافاصله موجبات شكست را فراهم مي‌آورد. عامل عمده و اساسي شكست ممكن است از شواهد در دست اصلاً قابل تشخيص نباشد. بعضي‌ها عوامل شكست و ناكامي را از ديدگاه بستانكاران مطرح مي‌كنند. چنانچه مالكان بدهكار در رابطه با عوامل اساسي شكست مورد مصاحبه واقع مي‌شدند، بدون شك پاسخهاي مختلفي ارائه مي‌شد. فقدان سرمايه در فهرست علل شكست بدهكاران احتمالاً از ميزان بالايي برخوردار مي‌بود و عدم توانايي به ندرت مورد قبول واقع مي‌شود (رهنمای روپشتی،نیکومرام،شاهور دیانی، 1385). از سوی دیگر، جامعه متخصصان ورشکستگی (انگلیس)، هزار و هفتصد شرکت را که طی سال 1992 ورشکست شده بودند بررسی کرد و دریافت که مدیریت شرکت بزرگترین دلیل سقوط شرکتها بوده است. بعد از آن به ترتیب بازار، فقدان سرمایه‌گذاری اضافی لا‌زم و تأمین‌مالی بلندمدت عوامل ورشکستگی شناخته شدند (نیوتون، 1998). نیوتن (1998) عنوان کرد که مدیریت ناکارا نمی‌تواند از عواملی چون فروشهای ناکافی (که منجر به ناکافی بودن سود برای باقی ماندن شرکت در عرصه تجارت می‌گردد)، قیمت گذاری نامناسب (که موجب پذیرش زیان روی یک قلم یا سود بسیار اندک می‌شود)، استفاده نادرست از دریافتنیها و پرداختنیها (عدم موفقیت در گرفتن تخفیفات عمده و عدم پرداخت بدهکارانی که دارای وضع وخیم هستند)، هزینه‌های سربار و عملیاتی بیش از اندازه و مخارج بهره بدهیهای دراز مدت بیش از اندازه (که همه هزینه‌های ثابت هستند که در مقابل درآمد قراردارند و باعث بالا‌رفتن نقطه سربه‌سر می‌شوند)، سرمایه‌گذاریهای بیش از اندازه در داراییهای ثابت و موجودیها (که باعث محدودیت وجوه و در دسترس نبودن آن برای ایفای سایر تعهدات می‌گردد)، سرمایه در گردش ناکافی و نقدینگی ضعیف (به‌خاطر بدهی جاری بیش از حد در نتیجه تحصیل داراییهای ثابت با استفاده از اعتبار کوتاه مدت)، ساختار سرمایه غیر موزون (نسبت نامطلوب بدهی به سرمایه)، پوشش بیمه‌ای نامناسب (درمقابل زیانهای ناشی از آتش‌سوزی، سرقت و...)، روشها و ثبتهای نامناسب حسابداری (که باعث دسترسی نداشتن مدیریت به اطلا‌عات مورد نیاز برای شناسایی مشکل و پیش گیری از آن می‌گردد)، رشد بیش از اندازه (رشد سریع باعث نیاز به وجه نقد بالا‌ می‌گردد که ممکن است شرکت در کوتاه مدت قادر به ایفای آن نباشد و برای دستیابی به آن متحمل هزینه بهره گردد) و محدودیت ریسک (شرکتهایی که مصرف کنندگان متنوعی ندارند در صورت سوخت شدن یک فروش نسیه یا ورشکستگی یک مصرف کننده به سرعت دچار آشفتگی مالی می‌شوند) جلوگیری کند و هر یک از آنها ممکن است منجر به سقوط شرکت گردد. 2-18- ميزان ناكامي‌ها و شكست‌هاي تجاري شمار ناكامي‌هاي تجاري و حجم كلي بدهی های مربوط به ورشكستگي به ميزان وسيعي در آمريكا افزايش يافته است. در مرحله نخست، نرخ شكست در ده هزار مورد شرکت ها در سال 1978 به 24 مورد كاهش يافت كه پائين‌ترين نرخ در سال 1948 مي‌باشد. در سال 1979 نرخ شكست در ده هزار مورد براي اولين بار از سال 1978 افزايش يافت  اين نرخ رشد خود را حفظ نمود و به 89 مورد در ده هزار مورد در سال 1982 رسيد كه اين نرخ بالاترين نرخ شكست در ده هزار شركت از سال 1933 مي‌باشد. در سال 1932 نرخ شكست 154 و در سال 1933 اين نرخ 100 بوده است. ميانگين بدهیهای مربوط به هر شكست، به هر حال، از سال 1940 روند صعودي را پيموده است. اين ميانگين از97654  دلار در سال 1968 به 383150 دلار در سال 1975 افزايش يافت. در سال 1981 ميانگين بدهیهای شرکت هاي ورشكسته 414147دلار بود. بخشي از اين افزايش مربوط به افزايش قيمت‌ها مي‌شود. اما قسمت اعظم اين تغييرات از مشكلات مالي شرکتها بزرگ ناشي شده است. آمارها نشان دهنده افزايش شمار شرکت هاي بزرگ داراي مشكلات مالي مي‌باشد. تعداد شرکت هاي ورشكسته با بدهي بالاتر از يك ميليون دلار از 155 شركت در سال 1969 به 469 شركت در سال 1975 افزايش يافت. اين تعداد در چند سال بعدي كاهش يافت. اما سال 1980 شمار ورشكستگي با بدهي بيش از يك ميليون دلار به حدود 643 شركت رسيد و در سال 1981 اين تعداد به بيش از 900 مورد افزايش يافت. دان و براداستریت گزارش نمودند كه درموارد ورشكستگي مربوط به خرده‌فروشان كالاهاي مصرفي، پيمانكاران ساختمان، دست اندركاران معدن و نفت، صنايع نساجي و توليد كنندگان پارچه بالاخص در تراز نامه اين شرکت ها مبلغ بدهی های بزرگ وجود داشته است. در سال 1973 شمار شرکت هاي با بدهی های بيش از يك ميليون دلار، براساس گزارش دان و براداستریت بالاتر از شمار ورشكستگي زير 5000 دلار بوده است. پيش‌بيني مي‌شود كه روند ورشكستگي شرکت هاي بزرگ ادامه خواهد داشت (رهنمای روپشتی،نیکومرام،شاهور دیانی، 1385). 2-19- هزینه آشفتگی مالی هزینه آشفتگی مالی شامل، هزینههای اداری و قانونی ورشکستگی همچنین هزینههای نمایندگی، هزینههای مربوط به مخاطرات اعتباری، هزینههای مربوط به کنترل شرکت که میتوانند موجب کاهش ارزش شرکت گردند میشوند. ادبیات مربوط به هزینههای مشکلات مالی، درباره رفتار تأمین مالی شرکتها به نتایج زیر رسیدهاند: 1.  در شرایط مساوی شرکت های پرمخاطره باید کمتر استقراض کنند. اینجا ریسک به معنای نوسان پذیری ارزش بازار دارایی های شرکت است هرچه نرخ واریانس بزرگتر باشد، احتمال ناتوانی شرکت در برابر هر مقدار بدهی بیشتر خواهد بود. از آنجایی که هزینه مشکلات مالی به واسطه تهدید ناتوانی مالی یا ورشکستگی واقعی به وجود می آید، شرکت ها باید قادر باشند وام بیشتری بگیرند تا صرفه جویی مالیاتی ناشی از آن جبران هزینه های آشفتگی مالی را بنمایند. 2.  شرکت هایی که دارای دارایی هایی هستند که بازار دست دوم فعالی دارند باید نسبت به شرکت هایی که دارای دارایی های نامشهود دارند، بیشتر استقراض کنند. هزینه مورد انتظار مشکل مالی تنها به احتمال وقوع آن بستگی ندارد بلکه به ارزش از دست رفته بواسطه وقوع آن رویداد نیز متکی است. برای دارایی های نامشهود احتمال بیشتری وجود دارد که در شرایط وقوع مشکلات مالی، ارزش خود را از دست بدهند(میرز، 1994). 2-20- آشفتگی مالی و منابع نقدی نگهداری شده وجوهنقد از منابع مهم و حیاتی در هر واحد انتفاعی است و ایجاد توازن بین وجوه نقد در دسترس و نیازهاي نقدي، مهمترین عامل سلامت اقتصادي هر واحد انتفاعی است و در پیشگیری از آشفتگی مالی مؤثر واقع میگردد. نگهداري داراییهاي نقدي، هزینههاي خاص خود را به همراه دارد. نگهداري زیاد وجهنقد توسط شرکتها، میتواند منجر به شکلگیري تضاد نمایندگی بین مدیران و سهامداران شود که این امر ممکن است باعث افزایش اختیارات مدیریت گردیده و باعث آسیب رساندن به منافع سهامداران شود؛ به عبارت دیگر، نگهداري وجهنقد بالا، منجر به هزینه فرصت براي شرکت میشود؛ چرا که وجوهنقد داراي نرخ بازده پایینی میباشد و به طور آشکاري بر بازده بازار و همچنین بر عملکرد عملیاتی شرکتها اثر میگذارد و در نهایت باعث بروز فشار مالی و در نهایت وقوع آشفتگی مالی در شرکت میگردد؛ از طرف دیگر، عدم نگهداري وجهنقد کافی براي شرکتهایی که با محدودیت تأمین مالی و آشفتگی مالی روبرو میشوند، ممکن است باعث از دست رفتن فرصتهاي سرمایهگذاري آینده شود و از این رو بر عملکرد آتی و بازده شرکتها تأثیر منفی داشته باشد؛ با وجود این، برخی دیگر از تئوریها از مزایاي نگهداري وجهنقد سخن میگویند و معتقدند که شرکتها به دلیل استفاده از فرصتهاي سرمایهگذاري احتمالی آینده، اقدام به نگهداري وجهنقد بالایی میکنند که در این صورت با نادیده گرفتن تئوري تضاد نمایندگی، انتظار افزایش بازده و عملکرد آتی شرکتها را دارند. در یک بازارهای سرمایه کامل، داراییهای نقد نگهداری شده یک موضوع نامربوط است. در چنین محیطی، شرکت دسترسی آنی برای تأمین مالی خارجی دارد و نگهداری دارایی نقد کاملا بی معناست. با این حال، زمانی که هزینه های معاملاتی، به ویژه هزینههای ثابت در ارتباط با افزایش سرمایه وجود دارد، شرکت ممکن است به داشتن ذخایر نقدی تمایل پیدا کند. این انگیزه بیشتر زمانی ایجاد میگردد که شرکت فشار مالی داشته باشد و فرصتهای سرمایهگذاری سودآور کاهش پیدا کند و جریانهای نقدی ورودی به شرکت کاهش پیدا کند. به عنوان یک نتیجه میتوان بیان نمود، شرکتهای دارای آشفتگی مالی تمایل بیشتری به نگه داشتن سطح بالایی از پول نقد دارند تا قادر به سرمایهگذاری در هر پروژه سودآور که مطرح میشود باشند. 2-21- مدل آلتمن برای پیش بینی آشفتگی مالی بيشتر واحدهاي تجاري، معمولاً با اين هدف تشكيل ميشود كه براي يك دوره نامحدود زماني فعاليت كنند. از اين رو گام منطقي براي شناسايي واحد تجاري اين است كه آن را از اين زاويه مورد توجه قرار داد كه در وضعيت عادي، فعاليت خود را به صورت نامحدود ادامه خواهد داد. فرض تداوم فعاليت بر پايه اين ديدگاه استوار است كه واحد تجاري، عمليات خود را تا زماني ادامه خواهد داد كه تعهدات فعلي خود را انجام دهد. طبق استانداردهاي حسابرسي ايران، مسئوليت حسابرس، بررسي مناسب بودن استفاده مديريت از فرض تداوم فعاليت در تهيه صورتهاي مالي و بررسي احتمال وجود ابهامهاي با اهميت يا اساسي درباره توانايي ادامه فعاليت واحد مورد رسيدگي به عنوان واحد داير است كه به انتشار در صورتهاي مالي نياز دارد (احديان پور، 1385). بنابراين، حسابرسان به دانستن احتمال فرض تداوم فعاليت در هر واحد تجاري علاقه مند هستند. مطالعات زيادي براي يافتن روشهاي تجربي مؤثر براي پيشبيني آشفتگی مالي صورت گرفته است كه نتيجه آن ايجاد الگوهاي مختلف پيشبيني آشفتگی مالي بوده است. در این تحقیق از مدل آلتمن برای پيشبيني آشفتگی مالي بهره گرفته شده است. آلتمن باب جدیدی در زمینه مدلهای ورشکستگی باز نمود. محققان از مدلهاي چند متغيره براي پيشبيني ورشكستگي و تعيين تداوم يا عدم تداوم فعاليت استفاده كردند. استفاده از نسبتهای مالی برای شناسایی وضعیت مالی از گذشته تاکنون مورد توجه بوده و یک روش متداول شناخته میشود. از مهمترين مدلهاي ارائه شده براي ارزيابي تداوم فعاليت پيشبيني ورشكستگي مدل آلتمن ميباشد. آلتمن در سال 1968 از طريق تجزيه و تحليل مميزي چندگانه و از ميان 22 نسبت مالي كه به نظر وي بهترين پيشبيني كنندهها براي پيشبيني ورشكستگي بودند، 5 نسبت را به صورت تركيبي به عنوان بهترين پيشبيني كننده ورشكستگي انتخاب كرد. 5 نسبت تركيبي عبارت بودند از: تسويه، سود آوري اهرمي، انعطافپذيري و فعاليت. مدلی که توسط آلتمن استفاده شده است به شرح زیر میباشد: Z'=0.717X1+0.84X2+3.1X3+0.42X4+0.998X5 نسبت سرمایه در گردش به کل داراییها (x1) نسبت سود انباشته به کل داراییها (x2) نسبت سود قبل از بهره و مالیات به کل داراییها (x3) نسبت ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری بدهی (x4) نسبت فروش به کل داراییها (x5) در صورتی که: 1.2 Z'< ورشکستگی کامل، اگر 2.9Z'< >1.2 مابین ورشکستگی و غیر ورشکستگی و اگر 2.9 Z'> واحد تجاری در سلامت کامل به سر میبرد. آلتمن براي آزمون مدل خود 66 شركت را كه شامل 33 شركت ورشكسته و 33 شركت عادي بود؛ مورد استفاده قرار داد. ميزان موفقيت مدل وي 95 درصد بود. نتايج حاصل از آزمون در جدول زير خلاصه شده است: شركتتعداددر صد پيش بيني صحيحدر صد پيش بيني غلطورشكسته33(31) 94%(2) 6%غير ورشكسته33(32)97%(1) 3% آلتمن در توصيف اين جدول به اين نتيجه رسيد كه خطاي نوع اول تنها 6% بود در حالي كه خطاي نوع دوم به مقدار كمتر از آن يعني 3% ميباشد و همچنين مدل در سطح اطمينان 95% كل نمونه بسيار دقيق عمل كرده است. همچنين با ادامه تحقيق براي دو سال قبل از ورشكستگي مدل فوق دقتي حدود 83% را به دست آورد. در سالهاي بعد از ايجاد مدل و استفاده گسترده از آن‌، يكسري انتقادات براي مدل مطرح شد. تحليلگران اعتباري، حسابداران و حتي خود شرکتها معتقد بودند كه مدل تنها براي مؤسسات با ماهيت تجارت عمومي قابل استفاده است (رسول زاده، 1384). آلتمن در سال 1983 يك اصلاحيه روي مدل انجام و مدل جديدي به نام 'Z ارائه داد. واضح ترين اصلاحيه آلتمن، جانشين كردن ارزش دفتري سهام به جاي ارزش بازار آن و سپس تغيير ضرایب و محدودههاي ورشكستگي مدل بود. در اين مدل اگر مقدار محاسبه شده براي شرکتها كمتراز 33/1 باشد ، احتمال ورشكستگي شركت خيلي بالا و اگر بين 33/1 و 9/2 باشد ، شركت در ناحيه ورشكستگي است و احتمال آن وجود دارد و اگر 'Z محاسبه شده شركت بزرگتر از 9/2 باشد، احتمال ورشكستگي شركت خيلي كم ميباشد. آلتمن براي آزمون مدل اصلاح شده از نمونهاي شامل 33 شركت ورشكسته و 33 شركت فعال استفاده كرد. در اين آزمون دقت نوع اول تنها اندكي کم گشته (91% مقابل 94%) ، اما دقت نوع دوم همان 97% باقي مانده است. اصلاح بعدي مدل Z- اسکور به تحليل مشخصات و دقت مدل، بدون در نظر گرفتن متغير نسبت فروش به كل دارايي پرداخته شد. آلتمن در سال 1995، اين كار را براي به حداقل رساندن تأثیرات بالقوه نوع صنعت انجام داد. وي در اصلاحات خود نسبت فروش به كل دارايي را حذف و سپس تغييراتي در ضرايب مدل به وجود آورد. در اين مدل اگر Z" محاسبه شده براي شركتي كوچكتر از 1/1 باشد، آن شركت ورشكسته و اگر 'Z محاسبه شده بين 1/1 و 6/2 باشد، احتمال ورشكستگي آن وجود دارد و اگر بزرگتر از 6/2 باشد، احتمال ورشكستگي شركت خيلي كم ميباشد. آلتمن اين مدل را براي پيشبيني ورشكستگي مؤسسات غير توليدي و به خصوص براي صنايعي كه نوع سرمايه گذاراي داراييهاي آن در ميان شرکتهاي آن صنعت متفاوت ميباشد، ايجاد نمود. نتايج آزمون اين مدل با نمونهاي شامل 33 شركت ورشكسته و 33 شركت فعال تقريباً‌ مشابه  نتايج آزمون مدل 'Z به دست آورد با اين تفاوت كه دقت نوع دوم 94% بود. نوع مدلكاربردZپيشبيني ورشكستگي بنگاههاي توليدي همگانيZ'پيشبيني ورشكستگي همه بنگاههاي توليدي اعم از همگاني و خصوصيZ"پيشبيني ورشكستگي بنگاههاي غير توليدي و خدماتي آلتمن در سال 1968 به كار گرفتن نمونه شركتها از دهه 1950 و 1960 اين مدل را توسعه داد. مدل Z اسكور هنوز هم به عنوان يك ابزار كاربردي عمومي براي ارزيابي سلامت مالي شرکتها به كار ميرود. اين مدل به دليل خصوصياتش براي نمونههاي كوچكي از شرکتهاي توليدي و گروه شرکتهاي ورشكسته و غيرورشكسته با اندازه مساوي به كار رفته است. 2-22- پیشینه تحقیق 2-22-1- سرمایه فکری 2-22-1-1- پیشینه تحقیق خارجی مدیشنز و همکاران (2010) در پژوهشی با استفاده از دادههاي تجربی حاصل از 96 شرکت یونانی پذیرفته شده در بورس آتن طی دوره سه ساله 2006 تا 2008 به بررسی تأثیر سرمایه فکري بر ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت پرداختند. نتایج پژوهش، حاکی از این بود که تنها بین سرمایه انسانی و یکی از معیارهاي عملکرد مالی یعنی بازده سرمایه (ROE) ارتباط معناداري وجود دارد و بین سایر اجزاي سرمایه فکري و خود آن، با سایر معیارهاي عملکرد مالی (نرخ بازدهی داراییها ROA و نرخ رشد درآمد GR) هیچ رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین نتایج دیگر این پژوهش، بیانگر آن بود که بین سرمایه فکري و اجزاي آن، با ارزش بازار، هیچ رابطهاي قابل تصور نیست. تینگ و لین (2009) با هدف ارزیابی عملکرد سرمایه فکري و رابطه آن با عملکرد مالی به انجام پژوهشی در مالزي پرداختند. ایشان براي اندازهگیري سرمایه فکري از الگوي پالیک استفاده نمودند. نتایج پژوهش، بیانگر آن بود که سرمایه فکري با بازده داراییها داراي رابطه مثبت است. نتیجه دیگر این پژوهش، آن بود که اجزاي سرمایه فکري نیز با سودآوري رابطه معنیداري دارند. شن‌تاي و تونگچن (2008) در تحقيق خود با عنوان مدل جديد سنجش سرمايه فكري مبتني بر لوجستیک يك مدل جديد براي ارزيابي عملكرد سرمايه فكري به وسيله تركيب رويكرد فازي 2-tuple با روش تكنيك تصميم‌گيري چند متغيره ارائه كردند كه براي شركتهاي داراي فناوري پيشرفته در تايوان آزمون گرديد. نتايج تحقيق، ارتباط معنادار بين اجزاي سرمايه فكري با عملكرد را نشان داد. چانگ (2007) با استفاده از ضريب ارزش افزوده فکري و ضريب ارزش افزوده فکري تعديل شده، تأثیر سرمايه فکري را بر ارزش بازار (نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري و نسبت قيمت به سود) و سودآوري (بازده داراييها، بازده حقوق صاحبان سهام، قدرت سودآوري ساده و حاشيه سود) در صنعت تکنولوژي اطلاعات تايوان طي سالهاي 2005-2001 بررسي نمود. وي از طريق گنجاندن مخارج تحقيق و توسعه و اموال فکري به عنوان دو متغير مستقل جداگانه در مدل رگرسيون خطي چندگانه، ضريب ارزش افزوده فکري پاليک (1997)، را تعديل کرد. نتايج وي نشان داد که در سطح کل صنعت مربوطه، سرمايه فکري و اجزاي آن، فقط رابطه مثبت معنيداري با سودآوري و ارزش بازار دارند. اما در زمينههاي مختلف هر صنعت تکنولوژي اطلاعات، رابطه مثبت و يا منفي معنيداري بين سرمايه فکري و اجزاي آن با ارزش بازار و سودآوري وجود دارد. همچنين، نتايج آزمون ضريب ارزش افزوده فکري تعديل شده بر اهميت مخارج تحقيق و توسعه و اموال فکري براي افزايش ارزش بازار و سودآوري شرکت تأکيد ميکرد. تاوستيگا و تالوگورووا (2007) رابطه سرمايه فكري و عملكرد را در روسيه مورد بررسي قرار دادند. يافتههاي پژوهش بيانگر آن بود كه سرمايه فكري به ويژه سرمايههاي ساختاري و انساني يك معيار اوليه براي تعيين عملكرد است. هوانگ و هيوئه (2007) رابطه سرمايه فكري و عملكرد در شركتهاي مشاوره مهندسي تايوان را مورد بررسي قرار دادند. نتايج نشان داد كه همبستگي مثبتي بين سه جز سرمايه فكري و عملكرد تجاري وجود دارد. بالاترين همبستگي مربوط به سرمايه انساني و بعد از آن مربوط به سرمايه مشتري (رابطهاي) بود. همچنين همبستگي مثبت بين سه جزء سرمايه فكري (انساني، ساختاري و مشتري) وجود داشت. باس و توماس (2007) با استفاده از روش كارت ارزيابي متوازن به بررسي رابطه عملكرد و سرمايه فكري پرداختند و به اين نتيجه رسيدند كه كارت ارزيابي متوازن يك روش ارزيابي ارزشمند در مورد سرمايه فكري است. تان و همکاران در تحقیقی (2007) به بررسی رابطه سرمایه فکری و عملکرد مالی 150 شرکت از شرکت‌های بورس اوراق بهادار در فاصله سال‌های 2000 تا 2002 سنگاپور پرداختند. نتایج این پژوهش در بخش‌‌‌‌های مختلف قابل توجه بود. از جمله اینکه سرمایه فکری و عملکرد مالی این شرکت‌ها به گونه‌ای معنادار از همبستگی مثبت برخوردار هستند. همچنین سرمایه فکری و عملکرد آتی شرکت‌ها و نیز نرخ رشد سرمایه فکری با عملکرد شرکت‌ها دارای رابطه مستقیم بودند. از سوی دیگر، سهم سرمایه فکری در عملکرد شرکت‌ها با صنعت متفاوت بودند. ونگ و چانگ (2005) به بررسي رابطه اجزاي سرمايه فكري از بعد علت و معلولي و همچنين تأثیر سرمايه فكري بر عملكرد تجاري شركتهاي تايواني پرداختند. نتايج حاكي از آن است كه عناصر سرمايه فكري، به جز سرمايه انساني، به صورت مستقيم عملكرد تجاري را تحت تأثیر قرار ميدهند. سرمايه انساني نيز به طور غير مستقيم و از طريق سرمايه ابداعي، سرمايه فرآيندي و سرمايه مشتري بر عملكرد مؤثر است. به علاوه يك رابطه علت و معلولي بين چهار عنصر سرمايه فكري وجود دارد. سرمايه انساني، سرمايه ابداعي و سرمايه فرآيندي را تحت تأثیر قرار ميدهد. همچنين سرمايه ابداعي بر سرمايه فرآيندي و آن نيز بر سرمايه مشتري مؤثر است. در نهايت سرمايه مشتري بر عملكرد تأثیرگذار است. هوانگ و همكاران (2005) پي بردند كه رابطه‌اي غيرخطي بين نوآوري و عملكرد بنگاه وجود دارد، ولي سرمايه فناوري اطلاعات اثر معناداري بر عملكرد بنگاه ندارد. به هر حال، با بررسي اثرهاي متقابل بين نوآوري و فناوري اطلاعات، اين سرمايه نيز رابطه مثبتي با عملكرد داشت. چن و همکاران (2004) به بررسی رابطه بین سرمایه فکری، ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت‌های بورس اوراق بهادار تایوان طی سال‌های 1992 تا 2002 پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از وجود تأثیر مثبت سرمایه فکری بر عملکرد مالی و ارزش بازار این شرکت‌ها بود. همچنین این تحقیق نشان داد که می‌توان از سرمایه فکری به عنوان یک شاخص پیش‌بینی‌کننده عملکرد مالی آتی استفاده نمود. مطالعه آنها درك وسيعي از نقش سرمايه فكري در خلق ارزش و اساس مزاياي پايدار را فراهم ساخت. رياحي بلکويي (2003) به بررسي تأثیر سرمايه فکري بر عملکرد شرکتهاي چند مليتي آمريکايي در دوره زماني 1996-1992 پرداخته است. جامعه آماري وي 100 شرکت توليدي و خدماتي چند مليتي امريکايي در سال 1991 و نمونه آماري آن 81 شرکتي بود که دادههاي مورد نياز پژوهش را در سالهاي مورد بررسي ارائه کرده بودند. در اين راستا، وي تعداد درخواستهاي حفاظت از علائم تجاري توسط هر شرکت در طي يک دوره ده ساله منتهي به 1991 را به عنوان معياري براي سنجش سرمايه فکري و نسبت ارزش افزوده به کل داراييها را به عنوان معياري براي سنجش عملکرد شرکت در نظر گرفت. در واقع، متغير مستقل اين پژوهش، تفاوت بين تعداد درخواست علائم تجاري توسط هر شرکت و ميانه تعداد درخواست علائم تجاري در نمونه مورد بررسي و متغير وابسته پژوهش نيز تفاوت ميانگين 5 ساله (1996-1992)، نسبت ارزش افزوده به کل داراييها و ميانه ميانگين 5 ساله (1996-1992)، اين نسبت در نمونه مورد مطالعه بود. نتايج وي حاکي از آن است که بين عملکرد شرکتهاي چند مليتي امريکايي و سرمايه فکري شرکت رابطه مثبت و معنيداري وجود دارد. بونتيس (1998) ارتباط بين سرمايهگذاري شركت بر سرمايه فكري و عملكرد تجاري را مطالعه كرد، تحقيق وي ارتباط قوي بين سرمايه فكري و عملكرد تجاري شركتها را نشان داد. نتايج تحقيق او اين ايده را تأييد كرد كه سرمايهگذاري براي كسب دانش، سبب افزايش ارزش شركت ميشود. 2-22-1-2- پیشینه تحقیق داخلی احمدپور، ملکیان، بهنمیری و نادی (1391) بررسی نقش ساختار هیئت مدیره بر سرما‌یه فکری شرکتها با رویکرد فازی، مطالعه موردی شرکتهای داروسازی بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. به منظور سنجش سرمایه فکری از پرسشنامه‌ای با عوامل استاندارد و ضریب پایایی 96% ، و برای محاسبه ساختار هیئت مدیره شرکت ها از صورتهای مالی شرکت ها استفاده شده. نتایج تحقیق نشان داده است که متغیر مستقل تعداد اعضا هیئت مدیره 133/0 بر سرمایه فکری شرکتها اثر مثبت داشته است در حالی‌که دو متغیر درصد اعضای غیرموظف به کل اعضای هیئت مدیره و درصد مالکیت هیئت مدیره بر سرمایه فکری رابطه معناداری نداشته است. حمیدیان پور و نعمت اللهی (1391) بررسی اهمیت و نقش سرمایه فکری در انتخاب پرتفوی از میان شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. هدف پژوهش حاضر بررسی اهمیتی سرمایه فکری در تصمیمهای سرمایهگذاران است. در حقیقت، هدف پژوهش حاضر پاسخگویی به این سؤال است که آیا نیاز به افشای اطلاعات مربوط به سرمایه فکری واحدهای تجاری، برای سرمایهگذاران وجود دارد یا خیر؟ به این منظور در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل پوششی دادهها، دو گروه پرتفوی (هر گروه شامل 36 پرتفوی) از میان شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1383- 1388، انتخاب گردید. تفاوت دو گروه پرتفوی انتخاب شده، تنها در متغیر ورودی روش تحلیل پوششی دادهها بود که یک بار، ارزش افزوده سرمایه فکری و بار دیگر، کارایی داراییهای مشهود به عنوان متغیر ورودی در نظر گرفته شد. در نهایت برای پاسخگویی به سؤال پژوهش، بازده دو گروه پرتفوی با استفاده از آزمون آماری مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج پژوهش بیانگر آن بود که سرمایه فکری میتواند نقش مهمّی در تصمیمهای سرمایهگذاران داشته باشد. از این رو، نیاز است اطلاعات لازم در باب سرمایه فکری خلق شده توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در صورتهای مالی یا در منابع اطلاعاتی دیگر افشا گردد. که لازمه چنین کاری، تدوین استانداردهای مناسب است. شمس و خلیلی (1390) به بررسی رابطه سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار پرداختند. به اين منظور ابتدا پنج شاخص کليدي عملکرد شرکت‌ها و شاخص کارایي سرمايه فکري با استفاده ‌از مدل پاليک در جامعه آماری شرکت‌هاي پذیرفته‌‌شده در بورس اوراق بهادار طی سال‌های 1384 تا 1388، اندازه‌گيري ‌‌شده، سپس تأثیر سرمايه فکري و اجزای آن بر هر يک از شاخص‌هاي عملکرد مالي با استفاده ‌از الگوی رگرسيون خطي مورد آزمون قرار گرفته است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان می‌دهد سرمايه فكري با شاخص‌هاي نرخ بازده حقوق صاحبان سهام، بهره‌وري كاركنان و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري هر سهم، بازده دارایی‌ها و سود هر سهم رابطه مستقیم دارد. عباسي و همكاران (1389) تأثیر كارآيي عناصر سرمايه فكري بر عملكرد مالي شركتها (سود هر سهم، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و نرخ بازده سالانه) براي 99 شركت را طي سالهاي 1379 تا 1382در بورس اوراق بهادار تهران به روش رگرسيون پنل ديتا بررسي كردند. نتايج روش حداقل مربعات تركيبي نشان داد، ضريب كارايي هر يك از عناصر سرمايه فكري، بر نرخ بازده حقوق صاحبان سهام، تأثیر مثبت و معناداري دارد. تأثیر ضريب كارايي سرمايه فيزيكي و انساني بر سود هر سهم مثبت اما تأثیر ضريب كارايي سرمايه انساني بر آن منفي و معنادار بود. همچنين، نتايج نشان داد شركتهاي داراي سرمايه فكري بالاتر، عملكرد مالي بهتري دارند. به‌علاوه، ميانگين ضريب سرمايه فكري، در بين هفت صنعت تفاوت معناداري داشت. عباسي و صدقی (1389) به مطالعه تأثیر كارايي هر يك از عناصر سرمايه فكري (كارايي سرمايه انساني، فيزيكي و ساختاری) بر شاخصهاي مالي شركتها (سود هر سهم، نرخ بازده حقوق صاحبان سهام و نرخ بازده سالانه) پرداختند. نتايج نشان داد كه ضريب كارايي هر يك از عناصر سرمايه فكري بر نرخ بازده حقوق صاحبان سهام تأثیر مثبت و معناداري دارند. تأثیر ضريب كارايي سرمايه فيزيكي و انساني بر سود هر سهم مثبت اما تأثیر ضريب كارايي سرمايه ساختاري منفي و معنادار است. تأثیر ضريب كارايي سرمايههاي فيزيكي و ساختاري بر نرخ بازده سالانه مثبت اما تأثیر ضريب كارايي سرمايه انساني بر آن منفي و معنادار بود. هم چنين نتايج نشان داد كه شركتهايي كه سرمايه فكري بالاتري دارند، عملكرد مالي بهتري نيز دارند. مجتهدزاده و همكاران (1389) رابطه سرمايه فكري (انساني، مشتري و ساختاري) و عملكرد صنعت بيمه را (از ديدگاه مديران) بررسي كردند. نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد سرمايه‌هاي فكري، انساني، مشتري (رابطه‌اي) و ساختاري در بررسي جداگانه و مستقل از يكديگر، با عملكرد رابطه معنادار دارند، در حالي كه در بررسي همزمان، صرفاً رابطه سرمايه ساختاري و انساني با عملكرد معنادار است (مجتهدزاده و همكاران، 1389). شجاعي و همكاران (1388) ارتباط سرمايه فكري و عملكرد سازماني صنعت بانكداري ايران (مطالعه موردي: استان كردستان) را بررسي كردند. براي هدايت اين تحقيق، از پرسشنامه روان‌سنجي معتبري كه نسخه اصلي آن‌ نخستين بار در كانادا تهيه و اجرا شد‌، استفاده شده‌است. براي اكتشاف عوامل و بسط گويه‌هاي پرسشنامه، از روش تحليل مؤلفه‌هاي اصلي (PCA) و تحليل معادلات ساختاري (LISREL) استفاده شده‌است. مدل برآورد شده نهايي، بيانگر اثرگذاري مثبت هر يك از اجزاي سرمايه فكري بر عملكرد سازماني صنعت بانكداري است كه به ترتيب سرمايه انساني، سرمايه ساختاري و سرمايه مشتري، داراي بالاترين ميزان اثرگذاري هستند (شجاعي و همكاران، 1388). پژوهشی توسط مدهوشی و اصغرنژاد امیری (1388) به سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکت‌ها در شرکت‌های سرمایه‌گذاری بورس اوراق بهادار ایران انجام ‌‌شده است. نتایج پژوهش حاکی از وجود رابطه مستقیم بین سرمایه فکری و بازده مالی و بازده مالی آتی شرکت‌های مذکور است. ستايش و كاظمنژاد (1388) به بررسي تأثیر سرمايه فكري بر عملكرد شركتها پرداختند. نتايج پژوهش نشان ميدهد كه سرمايه فكري به طور مثبت و معناداري نرخ بازده داراييها و نسبت گردش داراييها را تحت تأثیر قرار ميدهد ولي اين تأثیر بر نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري معنادار نيست. هم چنين نتايج حاصل از آزمونهاي به عمل آمده بيانگر آن است كه سرمايه فكري تأثیر مثبت و معناداري بر عملكرد آتي شركت دارد. قليچ‌لي و همكاران (1387) نقش سرمايه فكري در ايجاد مزيت رقابتي (مطالعه موردي: دو شركت خودروساز ايراني) را بررسي كردند. روش تحقيق مورد استفاده، توصيفي و تحليلي بود. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داد بين سرمايه فكري اين دو شركت و مزيت رقابتي آنها رابطه‌اي مثبت و معنادار وجود دارد. به‌عبارت واضح‌تر، با افزايش سرمايه فكري، مزيت رقابتي آنها افزايش مي‌يابد (قليچ‌لي و همكاران، 1387). 2-22-2- آشفتگی مالی 2-22-2-1- پیشینه تحقیق خارجی کانگ و جیان (2012) به بررسی کاربرد سرمایه فکری بر مدلهای آشفتگی مالی پرداخت. در این تحقیق برای پیشبینی آشفتگی مالی از مدل شبکه عصبی استفاده شده است. نتیجه این تحقیق آن است که پیشبینی مدلهای آشفتگی مالی یک سال قبل به شکست دقیقتر است و میتوان با دقت 89.2 % به نتایج مدل اتکا نمود. این یافته مشابه با آن قبلی است. سودآوری شرکت مهم ترین عامل است. شرکت با سودآوری ضعیف ممکن است در کوتاه مدت درگیر آشفتگی مالی شود. با این وجود در دراز مدت مدیریت عملیات شرکت (مانند مدیریت حسابهای دریافتنی و مخارج تحقیق و توسعه) تأثیر بااهمیتی بر وضعیت مالی شرکت دارد. پرماچاندرا و همکاران (2009) در تحقیق خود از تکنیک تحلیل پوششی دادهها استفاده نمودند. آنها 7 نسبت مالي را به عنوان متغيرهاي ورودي و 2 نسبت مالي را به عنوان متغير خروجي به كار بردند. نرخ دقت مدل براي شركتهاي داخل نمونه تحقيق 89% وبراي شركتهاي خارج نمونه 86% محاسبه گرديد. لاندزمن و همکاران (2009) در تحقیق خود موضوع تغییر حسابرس را در دوران قبل و بعد از ورشکستگی انرون بررسی کردند. آنها دریافتند که با تغییر حسابرس، مؤسسات حسابرسی خواهان رعایت قانون ساربنیتز اکسلی هستند و به عبارتی به دنبال همسویی منافع خود با منافع صاحبکار نیستند. اما این موضوع در مورد مؤسسات حسابرسی بزرگ مصداق ندارد. ماگینا (2008) تغییرات حسابرس را با توجه به آلتمن Zدر خصوص متغیرهاي مدل ورشکستگی دو گروه از شرکتهایی که تغییر حسابرس داده بودند و شرکتهایی که تغییر حسابرس نداده بودند، مورد تحقیق قرار دارد. نتایج تحقیق بیانگر این بود که نسبت ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتري کل بدهیها شرکتهایی که حسابرس را تغییر داده بودند، به طور معناداري بیشتر از شرکتهایی که حسابرس را تغییر نداده بودند، میباشد. وو و همكاران (2007) در پژوهش خود به دنبال تدوين يك الگوي ماشين بردار تكيه گاه با استفاده از الگوريتم ژنتيك بودند تا عوامل اين روش را به بهترين نحو بهینه كنند. آنها نشان دادند كه الگوي ماشين بردار تكيه گاه با كاربرد روش الگوريتم ژنتيك آنها از دو جنبه دقت پيشبيني و قابليت تعميم دهي نسبت به ساير روشها برتري با اهميتي دارد. ادنان عزيز (2006) مدلهاي مختلف پيش بيني ورشكستگي را در يك سال قبل از ورشكستگي مقايسه نموده و با تحليل نتايج 46 تحقيق( 43 مقاله، يك گزارش فني و دو مقاله پرسش و پاسخ) و بررسي 89 شركت به اين نتيجه رسيدند كه 60% از مطالعات انجام شده از نسبتهاي مالي بعنوان متغيرهاي توصيفي تحقيقات خود استفاده نموده اند و 7% از اطلاعات جريانات نقدي و 33% مابقي از تركيبي از نسبتهاي مالي و ساير متغيرها همچون متغيرهاي اقتصاد خرد و كلان و خاص صنعت و خاص شركت استفاده كردهاند كه اين يافته دال بر اعتبار محتواي اطلاعاتي حسابهاي شركت ميباشد. ریچاردسون (2006) در تحقیقی دیگر از شرکتهاي ورشکسته کانادایی دریافت که هر چه اندازه شرکتهاي ورشکسته کانادایی بزرگتر میشود، آنها تمایل دارند تا حسابرسان خود را از مؤسسات حسابرسی داخلی کانادا به مؤسسات بزرگ بینالمللی تغییر دهند. او نتیجه میگیرد که دلیل این کار شرکتهاي کانادایی، رسیدن به کیفیت بهتر حسابرسی است، تا به واسطه آن اطمینان حاصل کنند که بحران مالی شرکت تا چه اندازه ناشی از عملکرد مدیران بوده است. والاس (2004) يك مدل با استفاده از روش شبكههاي عصبي طراحي كرد. در اين مدل از مقادير نسبتهاي مالي كليدي كه در مطالعات ورشكستگي گذشته بعنوان بهترين نسبتها گزارش شده بودند، استفاده گرديده بود. نسبتهاي استفاده شده وي عبارتند از: سرمايه در گردش به كل داراييها، جريانهاي نقدي به كل داراييها، سود خالص به كل داراييها، كل بدهيها به كل داراييها، داراييهاي جاري به بدهيهاي جاري، داراييهاي سريع به بدهيهاي جاري. مدل والاس داراي دقت كلي 94٪ بود و 65 نسبت مالي مختلف را در مطالعات گذشته بررسي کرد. تی گیل ریو و لاری لومبارد (2000) در مقالهای با عنوان تجزیه و تحلیل نسبی عقاید حسابرسان و الگوهای پیشبینی ورشکستگی دقت حسابرسان را در پیشبینی ورشکستگی شرکت ها از طریق الگوی پیشبینی ورشکستگی آلتمن و الگوی اوهلسن و استاندارد جدید حسابرسی (SAS NO.59) محاسبه کردند . در این مطالعه، آنها خطاهای نوع اول و دوم را برای نمونه خود مورد بررسی قرار دادند. پس از بررسی خطای نوع اول و دوم در نمونه تحقیق به این نتیجه رسیدند که حسابرسان درحدود 53% شرکتهای ورشکسته را یک سال قبل از ورشکستگی به درستی پیشبینی کردهاند. واین در حالی بوده است که الگوی آلتمن با دقت 8/78٪ و الگوی اوهلسن با دقت 84٪ شرکتهای ورشکسته را یک سال قبل ورشکستگی پیشبینی کرده اند. همچنین نتایج نشان دادند که در رابطه با خطای نوع دوم، حسابرسان نرخ خطایی حدود 1/9٪ در رابطه با پیشبینی شرکتهای فعال یک سال قبل از ورشکستگی دارد و این در حالی بود که الگوی آلتمن نرخ خطایی حدود 1/41٪ و مدل اوهلسن نرخ خطایی حدود 2/36٪ را نشان میدهد. 2-22-2-2- پیشینه تحقیق داخلی عرب صالحی و اشرفی (1390) نقش ذخایر نقدی در تعیین حساسیت سرمایهگذاری- جریان نقدی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار دادند. این مقاله رابطه بین محدودیت های مالی و حساسیت سرمایه گذاری- جریان نقدی را بررسی میکند. برای طبقه بندی شرکت ها در دو گروه دچار محدودیت مالی و فاقد محدودیت مالی، میزان ذخایر نقدی شرکت ها به عنوان متغیر طبقه بندی کننده اصلی مورد توجه قرار گرفته است. انتظار میرود که ذخایر نقدی، توانایی شرکتها در بهرهبرداری از فرصتهای سرمایهگذاری سودآور را افزایش دهد. به منظور مقایسه مدل ذخایر نقدی بهینه با شاخصهای سنتی محدودیت مالی، میزان کارایی متغیرهای اندازه، عمر، نسبت سود تقسیمی و عضویت شرکت در گروههای تجاری در تعیین محدودیت مالی شرکتها نیز آزمون شده است. این پژوهش از نوع همبستگی بوده، بر تحلیل دادههای تابلویی مبتنی است. در این پژوهش، اطلاعات مالی 72 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 1378 الی 1387 بررسی شده است(720 شرکت - سال) یافته های پژوهش نشاندهنده نقش مثبت ذخایر نقدی در کاهش حساسیت سرمایهگذاری-جریان نقدی شرکتهاست. از طرف دیگر، برتری خاصی در استفاده از مدل ذخایر نقدی بهینه در مقایسه با معیار های سنتی محدودیت مالی مشاهده نشد.بنیمهد (1389) در تحقیقی به بررسی رابطه بین متغیرهاي آلتمن و تغییر حسابرس برای یک دوره هفت ساله پرداخت. با استفاده از دادههاي ترکیبی از 56 شرکت مشخص گردید که هیچ کدام از متغیرهاي مذکور با تغییر حسابرس رابطه معنیدار ندارند. اما با افزودن متغیرهاي کیفی مانند صدور گزارش غیرمقبول در سال قبل از تغییر حسابرس، تغییر مالکیت و همچنین متغیرهاي کمی اندازه شرکت و نسبت اهرمی به عنوان متغیرهاي کنترل کننده، نشان داده شد که عوامل تأثیرگذار بر تغییر حسابرس در ایران، عوامل غیر کمی است. یافتههاي تحقیق دلالت بر این موضوع دارند که تغییر حسابرس بیشتر تحت تأثیر عوامل غیرحسابداري از جمله عدم تفکیک محتوایی مالکیت از مدیریت، وجود سهامداران عمده در ترکیب سهام داران شرکتها (پایین بودن سهام شناور شرکتها) وجود سهامداران حقوقی و شبه دولتی در ترکیب سهام شرکتها، تصمیمگیري شرکتهاي هلدینگ براي شرکتهاي گروه میباشد. چاشمی و همکاران (1389) به پيشبيني ورشكستگي شركتها با استفاده از مدل لاجيت پرداخت. براي انجام تحقيق ابتدا نمونهاي شامل 40 شركت متشكل از 20 شركت ورشكسته و 20 شركت غير ورشكسته انتخاب گرديد. به منظور طراحي مدل ابتدا از 9 نسبت مالي استفاده شد. براساس نتايج تحقيق، مدل لاجيت با متغيرهاي توضيحي سرمايه در گردش بركل دارايي، دارايي جاري بر بدهي جاري و سود ناويژه بر فروش كه به ترتيب نسبتهاي نقدينگي، نقدينگي و سودآوري ميباشند، بيشترين قدرت پيشبيني را نسبت به سایر مدلهای ورشكستگي شركتها را در ايران دارا ميباشند. سلیمانی (1389) در مطالعهای به ارزيابي كارايي الگوهاي پيشبيني ورشکستگی براي شركتهاي ايراني پرداخت. با مطالعه ادبيات تحقيق، شش فرضيه در دو گروه تدوين شد. نمونه آماري تحقيق شامل 30 شركت موفق و 30 شركت ناموفق است كه از بين شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انتخاب شد. فرضيههاي گروه اول با استفاده از روش تجزيه و تحليل لوجيب آزمون شد. نتايج نشان داد كه الگوهاي پيشبيني بحران مالي توانايي پیشبينی تداوم فعاليت شركتهای پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را براي يك و دو سال قبل از توقف فعاليت دارند. براي آزمون فرضيههاي گروه دوم از آزمون معنيدار بودن تفاوت دو ضريب همبستگي استفاده شد. نتايج نشان داد كه اين الگوها، تفاوت معنيداري در پيشبيني تداوم فعاليت شركتها دارند. کاشانی پور و نقی نژاد (1388) به بررسی اثر محدودیتهای مالی بر حساسیت جریان نقدی – وجه نقد پرداختند. هدف این مقاله، بررسی اثر محدودیتهای مالی بر تغییرات سطوح نگهداری وجه نقد در قبال تغییرات در جریانهای نقدی است. این تحقیق از نوع مطالعه کتابخانه‌ای و تحلیلی – علَی بوده و مبتنی بر تحلیل داده‌های تابلویی (پانل دیتا) است. در این تحقیق اطلاعات مالی 78 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی دوره زمانی 1380 تا 1385 بررسی شده است (468 شرکت – سال). برای تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده‌ پژوهش از نرم افزارهای آماری EVIEWS و STATA استفاده شد. با استفاده از معیارهای متعدد (اندازه شرکت، عمر شرکت، نسبت سود تقسیمی و گروه تجاری) بعنوان نماینده ای از وجود محدودیت های مالی، نشان داده شد که جریانهای نقدی تأثیر معناداری را بر سطوح نگهداری وجوه نقد نداشته و همچنین تفاوت معناداری در بین حساسیت جریان نقدی – وجه نقد شرکتهای با محدودیت مالی و بدون محدودیت مالی وجود ندارد. نتایج این تحقیق پیشنهاد میکند که حساسیت جریان نقدی – سرمایه گذاری نسبت به حساسیت جریان نقدی – وجهنقد معیار مناسب تری برای تعیین وجود محدودیتهای مالی است. قدیری مقدم و همکاران (1388) در پژوهشی به بررسی توانايي مدلهاي پيشبيني ورشكستگي آلتمن و اهلسون در پيشبيني ورشكستگي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار پرداختند. هدف اين پژوهش، نخست مقايسه دو الگوي پيشبيني ورشكستگي آلتمن و اهلسون متناسب با شرايط محيطي ايران و دوم ارائه مدل آماري مناسب جهت پيشبيني نسبتا دقيق ورشكستگي شركتها در يك، دو و سه سال قبل از رويداد بحران مالي شركتها ميباشد، تا بتوان با استفاده از مدل مزبور وضعيت مالي شركتها و همچنين موضوع تداوم فعاليت آنها را بررسي و موجب ارتقاء كيفي تصميمگيري سهامداران و ذينفعان مربوطه گردید. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که بدون تغییر ضرایب و متغیرهای مدل Z' آلتمن و مدل اهلسن و همچنین استخراج مدل پیشبینی بحران مالی طی روشهای رگرسیون چندگانه و لجستیک، در مجموع بر اساس دقت برآورد مدلهاي مزبور، مدل ارائه شده توسط اهلسون و مدل استخراج شده طي روش رگرسيون لجستيك، دقت بالاتري در پيشبيني ورشكستگي شركتها دارا میباشند. مکیان و کریمی تکلو (1388) به پیشبینی بحران مالی شرکتهاي تولیدي با استفاده از شبکههاي عصبی مصنوعی در شرکتهای تولیدی استان کرمان پرداختند. نتایج مدل نشان داد که از پنج متغیر مورد استفاده در این مدل، سه متغیر نسبت جاري، سرمایه درگردش به کل داراییها و سود قبل از بهره و مالیات به کل داراییها براساس اطلاعات سال قبل در هرنمونه، نسبت عکس با بحران مالی شرکتها داشته است. نتایج این تحقیق نشان داد شبکههاي عصبی در پیشبینی بحران مالی شرکتها از دقت بالایي برخوردار است. گرد و حبیبی (1388) به ارزیابی توانایی مالی شرکتهای دارویی بر اساس مدل اسپرینگیت پرداختند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل نشان میدهد که دقت کلی الگوهای برازش شده برای ارزیابی توانمندی مالی شرکتها با متغیرهای مدل اسپرینگیت و غیراسپرینگیت در دوره چهار ساله به ترتیب 85.6 و 79.8 درصد در دوره دو ساله به ترتیب 98.1 و 96.2 درصد میباشد. آنگاه برای بررسی دقت الگو با استفاده از اطلاعات سال 1385 تابع Z آزمون گردید و دقت پیشبینی 96.2 و 92.3 درصد بدست آمد. مکیان و همکاران (1388) به مقایسه مدل شبکههای عصبی مصنوعی با روش رگرسیون لجستیک و تحلیل ممیزی در پیشبینی بحران مالی شرکتها پرداختند. در این پژوهش جهت پیشبینی بحران مالی، از مدل شبکههای عصبی به همراه مقایسه آن با دو روش آماری رگرسیون لجستیک و تحلیل ممیزی استفاده شده و علاوه بر معرفی مدلهای شبکههای عصبی، یک مدل شبکه عصبی برای پیشبینی بحران مالی شرکتهای تولیدی طراحی شده که برای استان کرمان مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان داد که مدل ANN از دو روش آماری دیگر، دقت بالاتری در پیشبینی دارد. همچنین مدل ANN نشان داد که هیچکدام از این شرکتهای تولیدی در سال بعد از دوره مورد بررسی، ورشکسته نخواهند شد. 2-23- مقایسه تحقیق با تحقیقات داخلی و خارجی صورت گرفته در برخی از تحقیقات صورت گرفته در مورد سرمایه فکری از رویکرد پالیک استفاده شده است و تأثیر اجزای سرمایه فکری بر متغیر وابسته سنجیده شده است و در برخی دیگر، رویکردهای دیگر چون سنجش پرسشنامهای سرمایه فکری و کارت امتیازی متوازن بهره گرفتهاند. اما رویکرد غالب در ارزیابی سرمایه فکری چه در داخل و چه در خارج رویکرد مورد استفاده در این پژوهش یعنی رویکرد مستقیم با استفاده از روش پالیک است. دسترسی به اطلاعات لازم و قابلیت اندازهگیری متغیرهای سرمایه فکری از این روش، همچنین معنادار بودن ضرایب حاصل شده از آن در تحقیقات مختلف نشان از مطلوبیت روش مذکور دارد. برخی از نتایج مورد بررسی نشان میدهد که شرکت با سودآوری ضعیف ممکن است در کوتاه مدت درگیر آشفتگی مالی شود. اما موضوع با اهمیت آن است که در دراز مدت مدیریت عملیات شرکت مثل مدیریت سرمایه فکری و مخارج تحقیق و توسعه تأثیر بااهمیتی بر وضعیت مالی شرکت دارد. این نتیجه میتواند در تحلیلهای بعدی به ما کمک نماید. در ضمن با بررسی تحقیقات صورت گرفته در داخل و خارج کشور تحقیقی مشابه موضوع مورد بررسی ما صورت نگرفته است. فصل سوم: روش تحقیق 3-1- مقدمه این تحقیق، تحقیقی کاربردی میباشد. در این تحقیق برای تأیید یا رد فرضیههای مطروحه از اطلاعات واقعی موجود در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است و سپس با استفاده از اطلاعات جمعآوری شده و از طریق روشهای آماری، فرضیههای تحقیق مورد آزمون قرار گرفتهاند. تحقيق را میتوان يک فعاليت سيستماتيک تعريف کرد که به کشف و پروراندن مجموعهای از دانش سازمان يافته معطوف است. به عبارتی ديگر تحقيق عبارت است از: تجزيه و تحليل و ثبت عينی و سيستماتيک مشاهدات کنترل شده که ممکن است به پروراندن قوانين کلی، اصول يا نظريههايی بيانجامد و منجر به پيش بينی يا احتمالاً کنترل نهايی رويدادها شود. شناخت علمی، شناختی است که هم با استدلال و هم با تجربه (مشاهده) قابل اثبات میباشد. اعتبار منطقی و تأييد تجربی ملاکهايی هستند که در ارزيابی ادعاهای علمی به کار گرفته می شوند. اين ملاکها در قالب فعاليتهای تحقيقاتی، در مجرای فرآيند تحقيق گنجانده میشوند. هدف از هر نوع بررسی و تحقيق علمی کشف حقيقت است. تحقيق علمی تنها تفکر و تأمل درباره واقعيتی که قبلاً مشاهده شده است نيست بلکه بيشتر کشف واقعيتی است که هنوز پنهان است يا درست مشاهده نشده است يا هرگز کسی آن را نديده است يا اصلاً وجود آن به خاطر هيچ کس خطور نکرده است. برای انجام تحقيقات علمی رويه مشخص و معينی بر اساس متدولوژی علمی وجود دارد که رعايت آن ضروری است. برجسته ترين ويژگی فرآيند تحقيق طبيعت چرخشی آن است. تحقيق معمولا با يک مسأله شروع میشود و به يک کليت تجربی- آزمايشی ختم میگردد. 3-2- فرضيه تحقيق بعد از بیان نظریهها و تحقیقات انجام شده در این قسمت به بیان کلی فرضیه تحقیق میپردازیم. فرضيهها در راستاي پاسخگويي به سوال اصلي تحقيق كه در بخش بيان مسأله در فصل اول مطرح شد، طرح ريزي شده است. بيان مسأله تنها به صورت كلي پژوهش را هدايت مي كند و تمام اطلاعات ويژه پژوهشي را در بر ندارد از طرف ديگر در صورتي كه كليه اطلاعات پژوهشي را در مسأله مطرح كنيم مسأله به گونه اي بزرگ ميشود كه تدبير و هدايت آن امكان پذير نيست، بنابراين مسأله هرگز بصورت عملي حل نخواهد شد مگر اينكه به فرضيه يا فرضيههايي تبديل شود. رابطه فرضيه با تحقيق مثل رابطه راه با مسافرت است. هر چه راه و جاده هموارتر و مطمئنتر باشد، مسافرت راحتتر و بيخطرتر ميشود، بنابراين در تحقيقي كه فاقد فرضيه باشد محقق سرگردان و بلاتكليف است. فرضيه جمله اي (موضوعي) است كه از طر يق تجربي ابطال پذير باشد. فرضيه يك پيشنهاد توجيهي و به عبارت ديگر راه حل مسأله است كه هم موجب استنتاج مي شود و هم به يافتن نظم و ترتيب در بين واقعيات كمك مي كند و ميتوان گفت كه پژوهش و تحقيق را بدون فرضيه نميتوان شروع كرد. داشتن يک پرسش برای آغاز کار پژوهشی کافی نيست. پژوهش عملا با فرضيه آغاز می شود و نه ضرورتا با طرح يک سوال . پرسش يک ترديد است و ترديد حرکت را از انسان می گيرد، اين پاسخ احتمالی است که انگيزه حرکت است و انسان را وادار می کند که از خواب ترديد بیدار شود. فرضيه يک نورافکن بسيار قوی است که پژوهشگر جلوی پای خود روشن می کند. 3-3- فرضيههای مربوط به تحقيق فرضیات این تحقیق به شرح زیر است: فرضیه اصلی: رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرضیههای فرعی تحقیق به شرح زیر بیان میگردد: 1- رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 2- رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 3- رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. 3-4- قلمرو زمانی، مکانی و موضوعی تحقيق قلمرو تحقيق در سه بعد زمان، مکان و موضوع تحقيق به شرح زير می باشد: 3-4-1- قلمرو زمانی دوره زمانی تحقیق بین سالهای 1386 تا 1390 میباشد. 3-4-2- قلمرو مکانی قلمرو مکانی این تحقیق شامل بورس اوراق بهادار تهران و شرکت های پذيرفته شده در آن میباشد. 3-4-3- قلمرو موضوعی تحقيق بررسی تأثیر سرمایه فکری در کاهش احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران قلمرو موضوعی تحقیق میباشد. 3-5- روش و ابزار گردآوري دادهها اطلاعات مهمترين رکن هر تحقيق تجربی است، چرا که تمام نتايج تحقيقات تجربی بر اساس تجزيه و تحليل اطلاعات صورت میگيرد. مهمترين نکتهای که در جمعآوری اطلاعات بايد مورد توجه واقع شود درک اطلاعات مربوط و مورد نياز است که خود مولود درک دقيق مسأله و مشکلی است که ما در صدد يافتن پاسخ مناسب برای آن هستيم. به عبارت صريحتر آنچه مهم است نوع و کيفيت اطلاعات است نه ميزان آن. چه بسيار اتفاق میافتد که در مرحله بررسی اطلاعات ضرورت تجديد نظر در اطلاعات و يا کمبود و فقدان اطلاعات مفيد احساس میشود. با اين استدلال میتوان حکم داد که کميت و کيفيت اطلاعات لازم، به عمق تحقيق و خواستههای مدل مورد نظر منوط و متکی می باشد. بخشي از تحقيق كه براي تدوين مباني نظري بوده است از طريق روش كتابخانه اي يعني مطالعه كتب، مقالات و پايان نامهها انجام گرفته است. بخشي نيز كه در ارتباط با متغيرها مي باشد از طريق روش ميداني يعني استفاده از لوح فشرده و نرم افزارهاي موجود استخراج شده است. منبع مورد استفاده براي جمع آوري داده هاي مورد نياز، صورتهاي مالي شركتها بوده است. دادههاي جمعآوري شده از طريق نرم افزار Excel اصلاح و طبقه بندي شده و تجزيه و تحليل نهايي نيز به كمك نرم افزار Spss انجام مي گيرد. اطاعات صورتهاي مالي نيز از طريق پايگاههاي زير تأمين ميگردد: 1) نرم افزار اطلاعاتي تدبير پرداز و رهاورد نوين 2) صورتهاي مالي حسابرسي شده شركتهاي پذيرفته شده در بورس كه نزد كتابخانه سازمان بورس تهران موجود است. 3) بانك اطلاعاتي جامع شركتهاي پذيرفته شده در بورس (سايت اينترنتي سازمان بورس تهران) 3-6- جامعه آماری نمونه، بخشی (یا زیر مجموعهای) از جامعه (یا مجموع مرجع) است. به بیان دیگر، نمونه، مجموعه اندازههایی از جامعه آماری است که عملا در جریان تحقیق گردآوری میشود و فرآیند یک تحقیق را میتوان تلاش برای درک رفتار جامعه که بر پایه اطلاعات بدست آمده از نمونه صورت میگیرد، دانست. زیرا جمعآوری اطلاعات برای کل جامعه آماری مستلزم صرف هزینه و زمان زیادی میباشد. همچنین در بعضی موارد نیز جمعآوری اطلاعات از کل جامعه غیرمنطقی میباشد. لذا ناچار به استخراج نمونه میباشیم و از سویی میدانیم که نمونهگیری موجب کاهش قطعیت و اطمینان نتایج بدست آمده میشود. اصولا عواملی نظیر ماهیت تحقیق، توزیع جامعه و مقدار فاصله اطمینان بر روی حجم نمونه مؤثر میباشند و باید در هنگام انتخاب نمونه آماری به این عوامل توجه داشت تا بتوان خصوصیات جامعه آماری را با استفاده از نتایج نمونه آماری برآورد نمود. براي تعيين نمونه مورد مطالعه، شركتهايي از جامعه آماري ياد شده انتخاب شدهاند كه: 1- سال مالی شرکتهای نمونه باید منتهی به پایان اسفندماه باشد. 2- شرکتهای نمونه نباید طی دوره زمانی تحقیق سال مالی خود را تغییر داده باشند. 3- اطلاعات مالی شرکتهای نمونه طی دوره زمانی مطالعه در دسترس باشند. 4- شرکتهای سرمایهگذاری، بانکها شرکتهای مالی و اعتباری و واسطهگری به دلیل شرایط خاص فعالیتشان، حذف شوند. پس از اعمال نمودن محدوديتهاي فوق، تعداد 154 شرکت (726 شرکت- سال) در دوره زماني 1386 تا 1390 شرايط فوق را دارا بوده و با توجه به اين امر نمونهگيري انجام نگرديده و تمامي شرکتها جهت بررسي انتخاب شدهاند. جدول 3-1- تعداد شرکتهاي حاضر در تحقيق تعداد کل شرکتهاي بورسي454شرح محدوديتشرکتهاي مشمولتعداد نمونه باقي ماندهشرکتهاي پذيرفته شده بعد از سال 1386(35)419شرکتهاي سرمايهگذاري و واسطهگري مالي و بيمه(43)376سال مالي متفاوت(86)290شرکتهاي فاقد اطلاعات مورد نياز(136)154 3-7- روش تحقيق يکی از انواع روشهای تحقيق توصيفی (غير آزمايشی)، تحقيق همبستگی است. در اين نوع تحقيق رابطه ميان متغيرها بر اساس هدف تحقيق تحليل میگردد. پس از جمعآوري اطلاعات و دادههاي مورد نياز براي محاسبه متغيرهاي مستقل و وابسته تحقيق براي نمونههاي انتخابي، اقدام به آزمون فرضيات تحقيق ميكنيم. آزمون فرضيات تحقيق از طريق مدلها و فرمولها انجام مي شود. روش اين تحقيق از نوع همبستگي ميباشد. در روش همبستگي اثر متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته اندازهگيري ميشود. به عبارت ديگر آيا رابطهاي ميان دو يا چند متغير كمي وجود دارد و اگر دارد اندازه و حد آن چقدر است؟ این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام میپذیرد ولی الزاما کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. (تحقیق همبستگی هرگز یک رابطه علت و معلولی را روشن نمیکند، بلکه صرفاً وجود یک رابطه را توصیف میکند.) در این نوع از پژوهش نیز حوزه تحقیق موارد بسیارى را در بر مىگیرد؛ اما محقق در آن مىکوشد، دو یا چند دسته از اطلاعات مختلف مربوط به یک گروه یا یک دسته از اطلاعات مربوط به دو یا چند گروه مختلف را با هم مقایسه کند؛ به این منظور که رابطه یک یا چند عامل را با یک یا چند عامل دیگر کشف کند و میزان همبستگى میان آنها را به دست آورد. همبستگی میتواند به صورت مثبت (جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد.)، منفی (جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد.) و بدون همبستگی باشد. 3-8- متغيرهاي تحقیق 3-8-1- متغير وابسته آشفتگی مالی (FD) یکی از پژوهشهایی که جهت ایجاد مدلی برای پیشبینی ورشکستگی انجام شد، مطالعات بیور بود. وی برای پیشبینی ورشکستگی شرکتها از نسبتهای مالی استفاده نمود. این مدل در 78% موارد پیشبینی درستی در 5 سال قبل از آشفتگی مالی ارائه مینماید. آلتمن، در ادامه مطالعات به تهیه مدل تکمیلی پرداخت. وی با انتخاب 22 نسبت مالي كه از نظر او بهترين پيشبيني كنندهها براي آشفتگی مالی بودند؛ پنج نسبت را انتخاب نمود. دقت مدل آلتمن برای یک سال قبل از ورشکستگی حدود 83% به دست آمد. مدل آلتمن به شرح زیر میباشد: Z'=0.717α1+0.84α2+3.1α3+0.42α4+0.998α5 که در این مدل: شاخص کل (Z') نسبت سرمایه در گردش به کل داراییها (α1) نسبت سود انباشته به کل داراییها (α2) نسبت سود قبل از بهره و مالیات به کل داراییها (α3) نسبت ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به ارزش دفتری بدهی (α4) نسبت فروش به کل داراییها (α5) اگر 1.2 Z'<ورشکستگی کامل، اگر 2.9 Z'< >1.2 مابین ورشکستگی و غیر ورشکستگی و اگر 2.9Z'> واحد تجاری در سلامت کامل به سر میبرد. 3-8-2- متغير مستقل متغیر مستقل یک ویژگی از محیط فیزیکی یا اجتماعی است که بعد از انتخاب، دخالت یا دستکاري شدن توسط محقق، مقادیري را میپذیرد تا تأثیرش بر روي متغیر دیگر مشاهده شود. متغیرهای مستقل این تحقیق به شرح زیر میباشد: سرمایه فکری (VAICit) با توجه به بررسیهای صورت پذیرفته مدلهای متعددی برای ارزیابی سرمایه فکری مورد استفاده قرار میگیرد. برای این منظور، از بین این مدلهای مختلف، مدل ضریب ارزش افزوده فکری پالیک (1998) مورد استفاده قرار خواهد گرفت: VAICit = CEEit + HCEit + SCEit که در این مدل: VAICit: ضریب ارزش افزوده فکری؛ CEEit : ضريب كارايي سرمایه مشتری (ارتباطي) ؛ HCEit: ضریب کارایی سرمایه انسانی؛ SCEit: ضريب کارایی سرمايه ساختاري است. مراحل محاسبه VAICit به صورت زیر میباشد: 1- محاسبه ارزش افزوده شركت i در سال t به صورت زیر انجام میشود: VAit = Iit + DPit + Dit +Tit + Rit که در آن: VAit : ارزش افزوده كلي شركت و Iit : جمع هزينه بهره شركت i در سال t؛ DPit : هزينه استهلاك شركت iدر سال t؛ Dit : سود سهام شركت iدر سال t؛ Tit: ماليات شركت iدر سال t؛ Rit : سود انباشته شركت iدر سال t 2- محاسبه ضريب كارايي ارتباطي (CEEit) كه به وسيله اين عبارات تعريف ميشود: CEEit = VAit / CEit که در آن: CEEit : ضريب كارايي مشتری (ارتباطي) ؛ VAit : ارزش افزوده كلي شركت و CEit : ارزش دفتري خالص داراييهاي شركت است 3. حقوق و دستمزد يكي از شاخصهاي سرمايه انساني شركت HCE است که به صورت زیر محاسبه میشود: HCEit = VAit / HCit كه در آن: : HCEit ضريب سرمايه انساني شركت؛ VAit : ارزش افزوده كلي شركت و HCit : كل مبلغ سرمايهگذاري شده براي حقوق و دستمزد است 4- اولين گام براي تعيين ضريب کارایی سرمايه ساختاري (SCEit) محاسبه سرمايه ساختاري شركت (SC) است که به صورت زیر محاسبه میشود: SCit = VAit − HCit که در آن: SCit : سرمايه ساختاري شركت؛ VAit : ارزش افزوده كلي شركت و HCit : كل مبلغ سرمايهگذاري شده براي حقوق و دستمزد است همچنین برای محاسبه SCEit از رابطه زیر بهره گرفته میشود: SCEit = SCit / VAit که در آن: SCEit : ضريب سرمايه ساختاري؛ SCit : سرمايه ساختاري شركت VAit : ارزش افزوده كلي شركت است اين مدل به دليل مزايايي كه نسبت به ساير مدلها دارد، به عنوان مدل سنجش عملكرد سرمايه فكري در اين تحقيق انتخاب شده است. 3-8-3- متغیرهای کنترلی تحقیق در يک تحقيق اثر تمام متغيرها بر يکديگر را نميتوان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد. بنابراين محقق اثر برخي از متغيرها را کنترل نموده و يا آنها را خنثي ميکند. در اين تحقیق از متغيرهاي کنترلي زير استفاده گرديده است. نسبت اهرمی (LEVi,t)، اندازه شرکت (SIZEi,t)، بازدهی کل داراییها (ROAi,t)، تغییرات وجه نقد (ΔCASHi,t)، مانده پایان دوره وجهنقد (CASHi,t)، انحراف معیار بازدهی شرکت (STD_RETi,t) و نرخ بازدهی بدون ریسک (RATEt). در مدل کلی تحقيق نيز از متغيرهاي کنترلی که در بالا به آنها اشاره شده استفاده گرديده است. 3-9- بيان مدل تحقيق مدل شماره 1- رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1VAICi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، VAICit: ضریب ارزش افزوده فکری؛LEVi,t: اهرم مالی؛ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛SIZEi,t: اندازه شرکت؛ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. مدل شماره 2- رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1SCEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: FDi,t : میزان آشفتگی مالی، SCEit: ضريب کارایی سرمايه ساختاري ؛LEVi,t: اهرم مالی؛ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛SIZEi,t: اندازه شرکت؛ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. مدل شماره 3- رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1HCEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، HCEit: ضریب کارایی سرمایه انسانی ؛LEVi,t: اهرم مالی؛ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛SIZEi,t: اندازه شرکت؛ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. مدل شماره 4- رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. FDi,t=γ1CEEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t که در این مدل: :FDi,t میزان آشفتگی مالی، CEEit: ضريب كارايي سرمایه مشتری (ارتباطي) ؛LEVi,t: اهرم مالی؛ROAi,t: بازدهی کل داراییها؛SIZEi,t: اندازه شرکت؛ΔCASHi,t: تغییرات وجه نقد؛CASHi,t: مانده پایان دوره وجهنقد؛STD_RETi,t: انحراف معیار بازدهی شرکت؛RATEt: نرخ بازدهی بدون ریسک. 3-10- آمار توصیفی در تحقيق حاضر ابتدا آمارهاي توصيفي براي متغيرهاي مدل رگرسيون ارائه ميشود. شاخصهای توصیف دادهها، شامل شاخصهای مرکزی (مانند میانگین و میانه)، شاخصهای پراکندگی (مانند واریانس و انحراف معیار) و شاخصهای شکل توزیع (مانند شاخص چولگی و کشیدگی) برای تکتک متغیرهای تحقیق محاسبه خواهد شد. اين آمارهها شماي کلي از تکتک متغيرهاي مدل به دست ميدهد. 3-11- آزمونهای پیش فرض رگرسیون 3-11-1- آزمون نرمال بودن بسیاری از آزمونهاي آماري بر مبناي نرمال بودن توزیع دادهها بنا نهاده شدهاند و با این پیش فرض به کار میروندکه توزیع دادهها در یک جامعه یا در سطح نمونههاي انتخاب شده از جامعه مذکور از توزیع نرمال پیروي مینماید. بنابراین تحلیلگر لازم است تا قبل از پرداختن به تحلیلهاي آماري متغیرها، نوع توزیع آن متغیرها را بداند. براي برآورد مدل نهایی تحقیق، از اطلاعات مربوط به متغیرهاي مستقل و وابسته استفاده میشود و سپس رگرسیون نهایی مدل برآورد میگردد. براي این کار لازم است مدل، برآورد شده، سپس به ازاء مقادیر مختلف متغیر مستقل، مقادیر متغیر وابسته برآورد گردد. تفاضل مقادیر برآوردي از مقادیر واقعی، باقیماندههاي مدل است. اما قبل از برآورد مدل هم میتوان با آزمودن توزیع متغیر وابسته، از توزیع باقیماندهها اطمینان پیدا کرد. آزمون کولموگورف، اسمیرنف که به افتخار دو آماردان روسی به نامهاي ا.ن.کولموگروف و ن.و.اسمیرنوف به این نام خوانده میشود، روش ناپارامتري ساده اي براي تعیین همگونی اطلاعات تجربی با توزیعهاي آماري منتخب است و آن را با نام اختصاري k-sنمایش میدهند. در آزمون کولموگورف، اسمیرنف فرض صفري را که آزمون خواهیم کرد آن است که توزیع مشاهدات، توزیع مشخصی (با پارامترمعینی) است که با حدس و یا قرائن مختلف به آن پی بردهایم؛ به عبارت بهتر توزیع مشاهدات با آن توزیع مشخص همخوانی دارد. مزایای آزمون کولموگورف، اسمیرنف به شرح زیر میباشد: هر یک از مشاهدات را به صورت اصلی در نظر میگیرد. در مواردي که تعداد مشاهدات اندك است، این آزمون به دلیل دقیق بودن اعمال شدنی است. از سادگی و سهولت برخوردار است. فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت زیر نوشته میشود: دادهها براي متغیر وابسته از توزیع نرمال پیروي نمیکند. دادهها براي متغیر وابسته از توزیع نرمال پیروي میکند. 3-11-2- آزمون معنادار بودن 3-11-2-1- آزمون معنادار بودن رگرسیون برای بررسی معنادار بودن رگرسیون آزمون ANAOVA و آماره F مورد استفاده قرار میگیرد. در یک مدل رگرسیون چندگانه چنانچه رابطهای بین متغیر وابسته و متغیر مستقل وجود نداشته باشد، تمام ضرایب متغیرهای مستقل صفر میشود. بدین ترتیب می توانیم معنادار بودن رگرسیون را آزمون نماییم. در آزمونANAOVA آماره F با سطح معناداری Sig مقایسه میشود؛ چنانچه Sig بدست آمده کمتر از مقدارF باشد، فرض خطی بودن مدل تأیید میشود. فرض صفر و فرض مقابل برای این آزمون به شرح زیر میباشد: مدل معناداری وجود ندارد. مدل معناداری وجود دارد. 3-11-2- 2- آزمون معنادار بودن ضرایب پس از مشخص شدن معنادار بودن رگرسیون معنادار بودن ضرایب آن حائز اهمیت است. جهت بررسی معنادار ضرایب از آزمونt استفاده میشود. توزيع آماره بالا براي نمونههاي بزرگ توزيع نرمال استاندارد است بنابراين ناحيه رد و عدم رد به صورت زيرخواهد بود: عدم رد ردرد نحوه داوری به این صورت است که اگر مقدار t در ناحیه رد قرار بگیرد فرض صفر رد میشود. به عنوان مثال، اگر در سطح اطمینان 90% ، آماره tبدست آمده از آزمون، کوچک تر از t جدول با همان درجه آزادی باشد، فرض H0پذیرفته میشود، در غیر این صورت H0 رد میشود. 3-11-3- آزمون دوربین- واتسون یکی از مفروضات رگرسیون، استقلال خطاها (تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیشبینی شده توسط رگرسیون) از یکدیگر است. در صورتی که فرضیه استقلال خطاها رد شود و خطاها با یکدیگر همبستگی داشته باشند امکان استفاده از رگرسیون وجود ندارد. به منظور بررسی استقلال خطاها از یکدیگر، آزمون دوربین- واتسون مورد استفاده قرار میگیرد. مقدار آماره این آزمون بین 0 و 4+ قرار دارد. چنانچه این آماره در بازه 5/1 تا 5/2 قرار گیرد، H0 آزمون (عدم همبستگی خطاها) پذیرفته میشود و میتوان از رگرسیون استفاده کرد. در غیر این صورت، H0رد میشود (بین خطاها همبستگی وجود دارد) و نمیتوان مدل مذکور را به کار گرفت. 3-11-4- نمودارهاي پراکنش باقيمانده در مقابل مقادير برآورد شده نداشتن الگوي منظم در پراکندگي اين نقاط ميتواند مؤيد همساني واريانس که يکي از پيشفرضهاي الگوبندي رگرسيوني است ميباشد. 3-11-5- آزمون هم خطي هم خطي وضعيتي است که نشان ميدهد يک متغير مستقل تابعي خطي از ساير متغيرهاي مستقل است. براي اندازهگيري همخطي ميتوان از عامل تورم واريانس (VIF) استفاده نمود. عامل تورم واريانس، تعيين ميکند که چه ميزان واريانس ضرايب رگرسيون برآورد شده در مقايسه با زماني که متغيرهاي مستقل رابطه خطي ندارند، متورم شدهاند. يا به عبارت ديگر، تعيين ميکند که چه ميزان واريانس ضريب رگرسيون برآورد شده افزايش مييابد، اگر متغيرهاي مستقل (پيش بيني کننده) همبستگي داشته باشند. اگر VIF مساوي 1 باشد، همخطي وجود ندارد، اما اگر 5>VIF>1 باشد، همبستگي ممکن است قابل اغماض باشد. زمانيکه 10>VIF>5 باشد، همبستگي قوي وجود دارد و ضرايب رگرسيون به صورت ضعيف برآورد شدهاند. اگر VIF بزرگتر از 10 باشد نشان ميدهد که هم خطي، نتايج رگرسيون را به ميزان بسيار زيادي تحت تأثیر قرار داده است. در اين شرايط، براي کاهش هم خطي ميتوان متغيرهاي مستقل بياهميت را از مدل حذف کرد. 3-12- مراحل آزمون فرضيه هاي آماري ابتدا به کمک مدلهای رگرسیونی مورد اشاره در بخش 3-9 به بررسی فرضیهها خواهیم پرداخت. در ادامه به بررسي ضريب همبستگي بين متغيرهاي مستقل و متغير وابسته و مطالعه معني داري ضرايب میپردازیم. در اين مرحله ضريب همبستگي پيرسون بين متغير وابسته و متغيرهاي مستقل محاسبه شده كه بوسيله علامت ضريب همبستگي نوع ارتباط (مستقيم يا معكوس) مشخص مي‌شود، همچنين معنيداري آنها بوسيله مقدار احتمال مورد بررسي قرار مي‌گيرد كه مقادير احتمال كوچكتر از 05/0 بيانگر وجود ارتباط معني دار مي‌باشند. 3-13- خلاصه فصل سوم در اين فصل ابتدا در مورد روش تحقيق، قلمرو تحقيق، ابزار و نحوه گردآوري دادهها و جامعه آماري تحقيق بحث شد. سپس در مورد سؤالات تحقيق و تعريف عملياتي متغيرهاي وابسته، مستقل و کنترل توضيحاتي داده شد. درنهايت مدلهاي رگرسيون، آمارهاي توصيفي و آزمونهاي پيش فرض رگرسيون که شامل آزمون نرمال بودن، معنادار بودن رگرسيون و آزمون دوربين- واتسون و پيش آزمون و پس آزمون معرفي گرديد. در فصل چهارم، نتايج اين تحليلها را ارائه مينمائيم. فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری 4-1- مقدمه انجام تجزيه و تحليل، به منظور تنظيم و خلاصه کردن دادهها به صورت اطلاعاتي روشن، خوانا، مستدل و تفسيرپذير به کار ميرود، به گونهايکه بتوان روابط موجود در مسائل پژوهش را کشف، بررسي و آزمون نمود. در پژوهش‌هاي علمي، تجزيه و تحليل داده‌هاي آماري جمع‌آوري شده از نمونه‌هاي آماري، مرحله مهمي از تحقيق تلقي مي‌شود زيرا محقق در اين مرحله به نتيجه نهايي خواهد رسيد، يعني با استفاده از يک روش تحقيق علمی، داده‌ها مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته، سپس فرضيهها آزمون و نهايتاً نتيجه‌گيري نهايي براي گزارش انجام خواهد شد. در اين فصل، اطلاعات مربوط به 726 شرکت نمونه تحقيق (726 شرکت-سال) در دوره زماني بین سالهای 1386-1390مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته تا ارتباط بين متغيرها براي آزمون فرضيه تحقيق بررسي شود. داده‌هاي جمع‌آوري شده با استفاده از نرم‌افزار Excel محاسبه و تلخيص گرديده و با استفاده از نرم‌افزار Spss نگارش 19 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته‌است. تحليل داده‌ها در بخش آمار توصيفي با محاسبه شاخص‌هاي مرکزي از جمله ميانگين، ميانه و شاخص‌هاي پراکندگي انحراف معيار، چولگي و کشيدگي شروع شده است. در ادامه آزمون نرمال بودن متغير وابسته را مورد بررسي قرار داديم اين آزمون با استفاده از آزمون كلموگروف – اسميرنف انجام شده است. مبناي استنباط در آزمون فرضیهها، سطح معناداري میباشد، بدين گونه که هر گاه مقدار احتمال يا سطح معناداري آزمون کمتر از 5 درصد باشد، فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد میشود. 4-2- آمار توصيفي متغیرهای تحقیق در بخش آمار توصيفي، تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از شاخص‌هاي مرکزي همچون ميانگين و ميانه و شاخص‌هاي پراکندگي انحراف معيار، چولگي و کشيدگي انجام پذيرفته است. مقدار ميانگين، متوسط داده‌ها را نشان مي‌دهد. ميانه، نشان دهنده اين است که 50٪ داده‌ها کمتر از عدد وسط مجموعه و 50٪ داده‌ها بيشتر از عدد وسط مجموعه هستند. نزديک بودن مقدار ميانگين و ميانه، تقارن داده‌ها را نشان مي‌دهد. انحراف معيار، پراکندگي را نشان مي‌دهد و در نهايت، چولگي و کشیدگی شاخص تقارن داده‌ها و نشان دهنده وضعیت آنها نسبت به توزیع نرمال است، آمار توصیفی تحقیق حاضر به شرح جدول زیر میباشد. جدول 4-1- آمارههای توصیفی تعدادمیانگینمیانهانحرافمعیارچولگیکشیدگیحداقلحداکثرFD7261.749491.684501.005345623.1.3831.203-6.072VAIC7266.286553.9065010.017885.45735.1238.904-96.849CEE72627193.25100.161544.670.425.139.-850.HCE7265.336302.921009.8529315.65337.0193.788-95.628SCE72667834.67100.1.30184612.303244.4749.010-26.721ROA72614069.12250.128014.757.1.682246.-655.Lev7266402.6600.19127.022.-306.12.1.37Size7265.59235.552051930.336.264.4.267.38Cash7260357.0270.03218.1.9335.42000.24.D_Cash7260025.0010.03593.499.-8.66325.-17.STD_Ret7261201.0840.15307.5.39444.09300.1.99 در جدول فوق ستون سوم و چهارم به ترتیب بیانگر میانگین و میانه متغیرهای تحقیق است. ستون پنجم نشان دهنده انحراف معیار متغیرهاست که پراکندگی متغیرها را حول میانگین نمایش میدهد. ستون ششم و هفتم نیز به ترتیب میزان چولگی و کشیدگی دادهها را نسبت به منحنی نرمال(زنگولهای شکل) نشان میدهد. یکی از مهمترین شاخصهای شکل توزیع، چولگی میباشد. چولگی شاخص تقارن دادهها است و عدم تقارن توزیع را نسبت به شاخصی معین (معمولا نسبت به میانگین) نشان میدهد. مهمترین شاخص چولگی، ضریب چولگی (گشتاوری) است. اگر ضریب چولگی منفی باشد، توزیع دارای چوله به چپ و در صورتی که ضریب چولگی مثبت باشد، توزیع چوله به راست است. اگر توزیع نامتقارن باشد، ضریب چولگی مساوی صفر خواهد بود. ستون هشتم و نهم نیز به ترتیب نشان دهنده مقادیر حداقل و حداکثر متغیرهای تحقیق است. همانطور که ملاحظه میشود مقدار چولگی و کشیدگی متغیرهای تحقیق عمدتاً پایین بوده که این امر حکایت از متقارن بودن توزیع متغیرهای تحقیق و نزدیک بودن توزیع آنها به توزیع نرمال (یکی از پیش فرضهای اصلی استفاده از رگرسیون) دارد. همانطور که در جدول فوق میتوان مشاهده نمود؛ میانگین معیار آشفتگی (درماندگی) مالی شرکتهای نمونه برابر با 7494/1میباشد. با توجه به اینکه برای اندازهگیری آشفتگی مالی شرکتها از مدل آلتمن استفاده شده که در آن چنانچه مقدار بدست آمده از مدل بین 2/1 تا 9/2 باشد، نشان دهنده قرار داشتن شرکت در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل است، بنابراین نتیجه بدست آمده از آمار توصیفی این متغیر نشان دهنده قرار داشتن عمده شرکتهای نمونه در وضعیت بینابینی است. مقدار میانه متغیر آشفتگی مالی برابر با 6845/1 میباشد که نزدیکی آن به مقدار میانگین و نیز پایین بودن مقادیر ضرایب چولگی و کشیدگی این متغیر نشان دهنده نرمال بودن توزیع آن است. دیگر نتایج بدست آمده نشان میدهد که میانگین ارزش افزوده سرمایه فکری (VAIC) در میان شرکتهای نمونه 2865/6 بوده است. متوسط ضریب کارایی سرمایه انسانی (HCE) در میان شرکتهای نمونه 3363/5 و متوسط ضریب کارایی سرمایه ساختاری (SCE) برابر با 6783/0 میباشد. دیگر نتایج بدست آمده نشان میدهد که ضریب کارایی سرمایه مشتری (CEE) تنها برابر با 2719/0 بوده که مقدار اندکی را نشان میدهد. نتایج بدست آمده به شرح بالا نشان دهنده آن است که بخش اعظم ارزش افزوده سرمایههای فکری ناشی از ضریب کارایی سرمایههای انسانی است و ضریب کارایی سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری (ارتباطی) نقش کمرنگی داشتهاند. سایر نتایج بدست آمده نشان میدهد که متوسط سودآوری (ROA) برابر با 1406/0 بوده که نشان دهنده سودآوری مناسب شرکتهای نمونه بوده است. متوسط اهرم مالی (Lev) نشان میدهد که بطور متوسط حدود 64% از منابع مالی شرکتها توسط استقراض تأمین شده و دیگر نتایج بدست آمده نشان میدهد که حدود 4% از داراییهای شرکتها را وجوه نقد تشکیل داده و مثبت بودن متغیر تغییرات در وجوه نقد حکایت از روند رو به رشد نگهداشت وجوه نقد دارد. انحراف معیار بازده سهام نشان دهنده پراکندگی حدود 12% در بازده ماهیانه شرکتها میباشد که در واقع این رقم منعکس کننده ریسک شرکتها نیز بوده است. با توجه به اینکه بر اساس مقدار متغیر آشفتگی مالی (FD) شرکتهای نمونه به سه گروه؛ شرکتهای ورشکسته کامل، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت و نیز شرکتهای در وضعیت سلامت تقسیم بندی میشوند در جدول زیر میتوان آمار توصیفی متغیرهای تحقیق را در میان شرکتهای متفاوت از لحاظ مقدار آشفتگی مالی مشاهده نمود. جدول 4-2- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق به تفکیک وضعیت آشفتگی مالی شرکتها گروه بندی آشفتگی مالیتعدادمیانگینمیانهانحراف معیار چولگیکشیدگیپایین ترینبالاترین1FD20863915.74500.438374.1.379-2.3961.203-1.199VAIC2086.132712.9055012.59954.76826.3748.904-96.849CEE20813981.14600.096821.369.559.139.-496.HCE2085.282802.0350012.31385.02828.5603.788-95.628SCE20871019.57500.2.415456.75271.2629.010-26.721ROA20803272.04100.085890.481.-867.246.-268.Lev2087907.7730.14803.702.2.76434.1.37Size2085.71525.677549114.074.351.-4.286.89Cash2080235.0160.02244.1.8544.35400.14.D_Cash2080001.0010.02763.328.-7.05813.-13.STD_Ret2081142.0785.17495.6.93866.10400.1.992FD4361.928641.85800461412.351.895.-1.2002.893VAIC4365.505264.063507.452657.48867.7711.45684.568CEE43630003.27850.132082.553.283.046.-771.HCE4364.563523.004007.366357.63069.700780.-83.168SCE43664170.66900.202776.841.8.708140.2.282ROA43615744.14300.089622.1.0751.510004.548.Lev4366098.6190.15662.114.-291.-24.1.16Size4365.53555.525052072.348.336.4.267.33Cash4360384.0300.03182.1.7113.68100.19.D_Cash4360018.0010.03751.916.-9.20725.-17.STD_Ret4361184.0840.13540.4.38626.64400.1.273FD823.613403.34350745930.1.4761.6622.9036.072VAIC8210.830916.2785013.04003.1139.3192.98465.019CEE8245765.46900.178718.124.701.-108.850.HCE829.580945.0305012.98273.1479.4991.87263.917SCE8279237.80150.124447.531.-153.-466.984.ROA8232546.30900.136671.485.449.-090.655.Lev824201.3790.16597.514.237.-12.85.Size825.58235.480053367.1.0852.0504.577.38Cash820520.0445.04303.1.7874.74700.24.D_Cash820120.0055.04408.499.4.42116.-17.STD_Ret821443.1015.17987.3.52013.88100.1.08 همانطور که در جدول بالا مشاهده میشود شرکتهای نمونه بر اساس مقدار آشفتگی مالی در سه گروه؛ شرکتهای ورشکسته کامل (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت (گروه 2) و شرکتهای در وضعیت سلامت (گروه 3) تقسیم بندی شدهاند. همانطور که میتوان مشاهده کرد، ارزش افزوده سرمایههای فکری (VAIC) و نیز ضریب کارایی سرمایه انسانی (HCE) در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) بطور قابل توجهی از سایر شرکتها بزرگتر است. 4-3- آزمون های پیش فرض رگرسیون در صورتي محقق ميتواند از رگرسيون خطي استفاده کند که شرايط زير محقق شده باشد: 1- ميانگين يا اميد رياضي خطاها صفر باشد. 2- واريانس خطاها ثابت باشد. مفروضات 1و2 بدين معني است که توزيع خطاها بايد داراي توزيع نرمال باشد. 3- متغير وابسته داراي توزيع نرمال باشد. 4- بين خطاهاي مدل همبستگي وجود نداشته باشد. به عبارت ديگر استقلال خطاها يا عدم وجود خود همبستگي تأييد شود. 5- بين متغيرهاي مستقل همبستگي وجود نداشته باشد. به بيان ديگر داراي هم خطي نباشند (مومني، 1391). بنابراین قبل از آزمون فرضیههای تحقیق و تخمین مدل، بایستی فرضیهها و پیش فرضهای فوق مورد بررسی قرار گرفته تا در صورت وجود شرایط لازم، از رگرسیون استفاده گردد. 4-3-1- آزمون نرمال بودن توزیع متغیر وابسته يکي از مهمترين فرضيات رگرسيوني، نرمال بودن باقيمانده‌هاي مدل است. براي برآورد مدل نهايي تحقيق، از اطلاعات مربوط به متغيرهاي مستقل و وابسته استفاده شده و سپس رگرسيون نهايي مدل برآورد می شود. لازم است ابتدا مدل برآورد شده، سپس به ازای مقادير مختلف متغير مستقل، مقادير متغير وابسته برآورد گردد. تفاضل مقادير برآوردي از مقادير واقعي، باقيمانده‌هاي مدل است. اما قبل از برآورد مدل هم مي‌توان با آزمودن توزيع متغير وابسته، از توزيع باقيمانده‌ها اطمينان پيدا کرد. با استفاده از آزمون کولموگورف-اسميرنف فرض نرمال بودن متغير وابسته آزمون شده است. آزمون کولموگورف-اسميرنف که به افتخار دو آماردان روسي به نامهاي ا.ان کولموگوروف و ان.وي.اسميرنوف به اين نام خوانده مي‌شود، روش ناپارامتري ساده‌اي براي تعيين همگوني اطلاعات تجربي با توزيعهاي آماري منتخب است که آنرا با نام اختصاري KS نمايش مي‌دهند. فرض صفر و فرض مقابل در اين آزمون به صورت زير نوشته مي‌شود . داده‌ها براي متغير وابسته از توزيع نرمال پيروي مي‌كندداده‌ها براي متغير وابسته از توزيع نرمال پيروي نمي‌كند فرض نرمال بودن متغير آشفتگی مالی(FD) به عنوان متغیر وابسته تحقیق با استفاده از آزمون کولموگورف- اسميرنف به شرح زیر آزمون شده است. جدول 4-3- بررسی نرمال بودن متغیر آشفتگی مالی سالپارامترهای نرمالبیشترین تفاوت شدیدکولموگوروف-اسمیرنف (zآماره ) سطح معنی داریمیانگینانحراف معیارقدر مطلقمثبتمنفیFD13861.65110767849.088.088.055.-1.097180.13871.87886977128.089.089.066.-1.115166.13881.824241.021018048.048.032.-612.848.13891.687391.088515031.031.030.-390.998.13901.669481.197745098.098.039.-928.355. همانطور که دربخش اول جدول فوق میتوان مشاهده کرد، سطح معناداری آماره KS در آزمون کولموگورف-اسميرنف در تمام سالهای تحقیق بزرگتر از 5% میباشد.در این آزمون در سالهایی که مقدار سطح معناداری آماره KSکمتر از 5% باشد، فرض صفر فوق مبنی بر داشتن توزیع نرمال متغیر در سطح اطمینان 95% رد شده و به عبارتی توزیع متغیر در آن سال نرمال نمیباشد.مطابق نتایج بدست آمده از آزمون کولموگورف-اسميرنف متغیر آشفتگی مالی، مقدارسطح معناداری آماره KS در تمام سالهای تحقیق بزرگتر از 5% میباشد و این بدان معناست که فرض صفر این آزمون (مبتنی بر نرمال بودن توزیع متغیر وابسته) در سطح اطمینان 95% تأیید میشود و میتوان گفت توزیع متغیر وابسته تحقیق در تمام سالهای تحقیق نرمال است و مقادير باقيمانده در خط رگرسيون نیز داراي توزيع نرمالي هستند و احتمالاً ناهمساني واريانس ندارند(ترکيب دادههاي نرمال نيز نرمال است). در هيستوگرام زیر میتوان توزیع متغیرآشفتگی مالی (FD) را مشاهده نمود که بسیار نزدیک به توزیع نرمال و اندکی چوله به راست است. 4-3-2- آزمون نرمال بودن خطاها یکی از مفروضات در نظر گرفته شده در رگرسیون، داشتن توزیع نرمال خطاها، با میانگین صفر میباشد. بدیهی است در صورت عدم برقراری این پیش فرض، نمیتوان از رگرسیون استفاده کرد. بدین منظور باید مقادیر استاندارد خطاها محاسبه شود و نمودار توزیع دادهها و نمودار توزیع نرمال آنها رسم شود و سپس مقایسهای بین دو نمودار صورت گیرد. در صورتی که خطاها دارای توزیع نرمال نباشند، میتوان از لگاریتم متغیرها به جای خود متغیرها استفاده کرد. نمودار توزیع خطاها و مقایسه آن با توزیع خطاهای متغیر وابسته تحقیق در مدلهای مختلف تحقیق در نمودارهای زیر به تصویر کشیده شده است. همانطور که در نمودار زیر میتوان مشاهده کرد توزیع خطاها بسیار نزدیک به توزیع نرمال بوده است. همچنین میانگین و انحراف معیار این متغیرها به میانگین و انحراف معیار توزیع نرمال (به ترتیب 0 و 1) بسیار نزدیک هستند. بنابراین این پیش فرض رگرسیون نیز تأیید میشود و در ادامه تحقیق میتوان برای انجام تحلیلهای خود از رگرسیون خطی استفاده نماییم جدول4-4- توزیع خطا ها درمدل اول تحقیقآمارخطای استانداردباقیمانده‏های استانداردمیانگین0000000.03690815.فاصله اطمینان میانگینحد پایین0724596.-حد بالا0724596.میانه0719881.-واریانس989.انحراف معیار99446745.حداقل4.99398-حداکثر5.59096دامنه10.58494چولگی729.091.کشیدگی3.641181. آمار توصیفی الف) نمودار توزیع خطا ها درمدل اول تحقیق 127635037465 جدول4-5- توزیع خطا ها درمدل دوم تحقیقآمارخطای استانداردباقیمانده های استانداردمیانگین0000000.03690815.فاصله اطمینان میانگینحد پایین0724596.-حد بالا0724596.میانه0839001.-واریانس989.انحراف معیار99446745.حداقل5.00401-حداکثر5.57942دامنه10.58343چولگی687.091.کشیدگی3.589181. آمارتوصیفی ب) نمودار توزیع خطاها در مدل دوم تحقیق جدول4-6- توزیع خطاها در مدل سوم تحقیقآمارخطای استانداردباقیمانده های استانداردمیانگین0000000.03690815.فاصله اطمینان میانگین0724596.-0724596.میانه0721434.-واریانس989.انحراف معیار99446745.حداقل4.99561-حداکثر5.59099دامنه10.58660چولگی729.091.کشیدگی3.644181. آمارتوصیفی ج) نمودار توزیع خطاها در مدل سوم تحقیق جدول4-7- توزیع خطاها درمدل چهارم تحقیقآمارخطای استانداردباقیمانده های استانداردمیانگین0000000.03690815.فاصله اطمینان میانگین0724596.-0724596.میانه0777249.-واریانس989.انحراف معیار99446745.حداقل4.80597-حداکثر5.80129دامنه10.60726چولگی925.091.کشیدگی4.170181. آمارتوصیفی د) نمودار توزیع خطاها در مدل چهارم تحقیق 4-3-3- آزمون هم خطی هم خطی وضعیتی است که نشان میدهد یک متغیر مستقل تابعی خطی از سایر متغیرهای مستقل است. اگر هم خطی در یک معادله رگرسیون بالا باشد ، بدین معنی است که بین متغیرهای مستقل همبستگی بالایی وجود دارد و با وجود بالا بودن R2 ، مدل دارای اعتبار بالایی نیست. به عبارت دیگر با وجود آنکه مدل خوب به نظر میرسد ولی دارای متغیرهای مستقل معنی داری نمیباشد. براي انجام آزمون همخطي متغيرها از آمارهاي به نام عامل تورم واريانس (VIF) و تولرانس (Tolerance) استفاده ميگردد. هرچه مقدار تولرانس کم باشد اطلاعات مربوط به متغیرها کم بوده و مشکلاتی در استفاده از رگرسیون ایجاد می شود. عامل تورم واریانس نیز معکوس تولرانس بوده و هر چقدر افزایش یابد باعث میشود واریانس ضریب رگرسیون افزایش یافته و رگرسیون را برای پیش بینی نامناسب سازد، به عبارتی هر چه مقدارآماره عامل تورم واریانس (VIF) نزديک به يک باشد، احتمال وجود همخطي بين متغيرهاي مستقل تحقيق، کاهش مييابد و چنانچه مقدار آن بزرگتر از 10 باشد نشان دهنده وجود همخطي است و در استفاده از رگرسيون مشکل جدي وجود دارد (مومنی، 1391). نتايج حاصل از آزمون همخطي در ادامه ذکر خواهد شد. 4-3-4- نمودارهاي پراکنش در نمودارهاي پراکنش (scatter)، متغير وابسته در مقابل متغيرهاي مستقل ترسيم میشود. به دو دليل از اين نمودارها قبل از برآورد مدل استفاده ميشود: الف- تشخيص نقاط پرت در دادهها. ب) بررسي اينکه آيا رابطه خطي براي داده ها مناسب تر است يا اينکه مدل غير خطي ( از جمله درجه دوم و سوم و ...) بايد براي بيان ارتباط استفاده گردد. همانگونه که در نمودارهاي زير ديده ميشود در اکثر نمودارها رابطه بین دو متغیر مستقل و وابسته به صورت منحني نيست و رابطه خطي برای بیان رابطه بین این دو متغیر مناسبتر است.همچنین در برخي موارد رابطه معناداري بین دو متغیر وجود ندارد. علاوه بر اين نقطه پرت زیادی در دادهها ديده نميشود. همانطور که در نمودارهای فوق میتوان مشاهده کرد رابطه بین متغیرهای ارزش افزوده سرمایه فکری (VAIC) و ضریب کارایی سرمایه مشتری (CEE) بامعیار آشفتگی مالی(FD) به صورت مثبت و احتمالاً معنادار مشاهده شده و این به معنای آن است که با افزایش کارایی سرمایه انسانی و سرمایه مشتری از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کمتر میشود (هر چقدر مقدار متغیر FD افزایش یابد از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود). در نمودارهای بالا رابطه بین ضریب کارایی سرمایه انسانی (HCE) و آشفتگی مالی(FD) به صورت مثبت و معنادار مشاهده شده و رابطه بین ضریب کارایی سرمایه ساختاری (SCE) و آشفتگی مالی(FD) نیز به صورت منفی و احتمالاً بیمعنا به نظر میرسد. مطابق نمودارهای فوق، رابطه بین سودآوری شرکت (ROA) و معیار آشفتگی مالی (FD) به صورت مثبت (مستقیم) و معنادار دیده میشود و رابطه بین اهرم مالی شرکت (Lev) و آشفتگی مالی (FD) به صورت کاملاً منفی و معنادار به نظر میرسد (هر چقدر مقدار متغیر FD افزایش یابد از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود). در نمودارهای بالا رابطه بین اندازه شرکت (Size) و آشفتگی مالی (FD) به صورت منفی (معکوس) و احتمالاً معنادار مشاهده و رابطه بین انحراف معیار بازده سهام (STD_Ret) و آشفتگی مالی نیز به صورت مثبت و معنادار به نظر میرسد. همانطور که در نمودارهای فوق میتوان مشاهده کرد رابطه بین مقدار وجوه نگهداری شده (Cash) و تغییرات در وجوه نقد نگهداری شده (D_Cash) و آشفتگی مالی (FD) به صورت مثبت و احتمالاً معنادار مشاهده شده (هر چقدر مقدار متغیر FD افزایش یابد از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود.). 4-4- تجزیه و تحلیل مدلهای تحقیق همانطور که در فصل سوم ذکر شد، در این تحقیق سعی میشود تا به بررسی رابطه بین ارزش افزوده سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شود. پس از بررسی رابطه بین سرمایه فکری و ارزش افزوده، به بررسی تأثیرات متغیرهای سرمایه انسانی، سرمایه مشتری (ارتباطی) و سرمایه ساختاری به عنوان اجزای تشکیل دهنده سرمایه فکری، بر میزان آشفتگی مالی، پرداخته خواهد شد.برای اطمینان از نحوه تأثیرگذاری و رابطه بین سرمایه فکری و اجزای تشکیل دهنده آن بر میزان آشفتگی مالی، ابتدا با استفاده از مدلهای رگرسیونی چندمتغیره زیر به بررسی فرضیات تحقیق پرداخته شده و سپس با استفاده از تحلیل ضریب همبستگی بین متغیرهای تحقیق، تحلیلهای تکمیلی خود را انجام خواهیم داد. نتایج حاصل از آزمون فرضیههای تحقیق به شرح زیر است. 4-4-1- آزمون فرضیه اصلی تحقیق فرضیه اصلی تحقیق عنوان میدارد که؛ رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت زیر نوشته میشود: رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود ندارد. رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. برای آزمون فرضیه اصلی تحقیق از مدل رگرسیونی زیر استفاده شده است. FDi,t=γ1VAICi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t اولین گام در تحلیل مدل فوق، بررسی معنادار بودن کلیت مدل است تا در صورت معناداری، مدل فوق برازش شده و با توجه به نتایج بدست آمده در خصوص نحوه تأثیرگذاری سرمایههای فکری بر آشفتگی مالی اظهار نظر نمود. به عبارت دیگر با تحلیل واریانس رگرسیون در خصوص وجود رابطه خطی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته اظهار نظر نموده تا در صورت وجود رابطه خطی، از مدلهای رگرسیون خطی جهت برازش مدل استفاده نموده و در غیر این صورت و عدم وجود رابطه خطی از مدلهای دیگری همچون رگرسیون سهمی، لگاریتمی، معکوس و ... استفاده کرد. بنابراین فرضیهای که در خصوص وجود رابطه خطی (معناداری) مدل تحقیق باید آزمون شود به شرح زیر میباشد: جداول زیر نشاندهنده خلاصه نتایج مدل و نتایج تحلیل واریانس رگرسیون است که به منظور بررسی وجود رابطه خطی (معناداری) بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته، انجام شده است. جدول 4-8- خلاصه نتایج مدل اصلی مدلضریب همبستگی چندگانه(R)ضریب تعیینضریب تعیین تعدیل شدهخطای معیار برآوردمقدار آماره دوربین واتسون1858.736.733.519036.1.530 جدول 4-9- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون مدل 1 مجموع مجذوراتدرجه آزادیمیانگین مجذوراتمقدار آماره fسطح معناداریSigرگرسیونباقی مانده مجموع539.613193.158732.771871772567.452269.250.379000. با توجه به نتایج بدست آمده از جدول فوق : - همانطور که در جدول تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) میتوان مشاهده کرد مقدار آمارهF مدل برابر با 379/250 و سطح معناداری (sig) آن برابر با 000/0 است و از آنجایی که اين مقدار كمتر از 05/0 است، فرض صفر فوق (تساوی ضرایب متغیرهای مستقل با صفر) در سطح اطمينان 95 ‌درصد رد مي‌شود و این بدان معناست که بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته رابطه خطی وجود دارد (به عبارت دیگر مدل معني‌داري وجود دارد) و میتوان فرضیه تحقیق را با استفاده از مدل رگرسیونی فوق بررسی و مورد آزمون قرار داد. - مطابق نتایج بدست آمده از جدول خلاصه نتایج مدل (Model Summary)، ميزان ضريب تعيين مدل برابر با 736/0 است و این بدان معناست که حدود 74 درصد از تغييرات متغير وابسته توسط متغيرهاي مستقل بيان ميگردد. مقدار ضريب همبستگي چندگانه نیز برابر با 858/0 است. بالا بودن مقدار ضریب همبستگی و ضریب تعیین مدل نشان دهنده آن است که متغیرهای کنترلی و متغیر مستقل تحقیق به خوبی توانستهاند تغییرات در متغیر وابسته تحقیق را توضیح دهند. مقدار آماره دوربين واتسون برابر با 530/1 است. مقادير نزديک به 2 حاکي از عدم خود همبستگي باقيماندههاست و بدین شکل يکي ديگر از فروض رگرسيون مورد تأیید قرار ميگیرد. براي برآورد ضرايب متغیرهای مستقل تحقیق مي‌توان فرضهاي زير را با استفاده از آماره‌هاي t – جزئي انجام داد. فرض صفر متغیرهای مستقل و فرض صفر براي عرض از مبدا ( مقدار ثابت) به صورت زير است: و براي ميزان ارتباط متغيرهاي مستقل به صورت زير نوشته مي‌شود: مقدار آماره آزمون به صورت زير محاسبه ميگردد: ti=i-0Si i=0,1,2,3,4,.. توزيع آماره بالا براي نمونههاي بزرگ توزيع نرمال استاندارد است بنابراين ناحيه رد و پذیرش به صورت فرضهای فوق در سطح اطمینان 95% به شرح نمودار زير خواهد بود. نتایج بدست آمده از آزمون فرضیه تحقیق و آماره های بدست آمده از آزمون t به شرح جدول زیر میباشد: جدول 4-10- ضرایب مدل اصلی مدلضرایب غیر استانداردضرایب استانداردآمارهtسطح معناداریsigآزمون هم خطیشیب خطخطای معیاربتاآمارهVIF مقدار ثابت 12.632424.6.206000.VAIC005.-002.055.-2.657-008.1.150Lev1.699-125.323.-13.554-000.1.546ROA4.736193.603.24.482000.1.650Size120.-039.062.-3.124-002.1.079Cash3.506741.112.4.730000.1.532D_Cash1.150-644.041.-1.785-075.1.443STD_Ret140.129.021.1.082279.1.048Rate663.2.242006.296.768.1.038 همانطور که در جدول ضرایب مدل (Coefficients) مشاهده میشود: - مقدار آماره t و سطح معناداری (sig) متغیر ارزش افزوده سرمایه فکری (VAIC)به ترتیب برابر با 657/2- و 008/0 میباشد و این به معنای آن است که فرض صفر فوق (مبنی بر برابر بودن ضریب این متغیر با صفر) در سطح اطمینان 95% رد شده و تأثیر متغیر سرمایه فکری بر متغیر وابسته تحقیق (آشفتگی مالی) معنادار بوده است. بنابراین در سطح اطمینان 99% میتوان گفت که بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی شرکتها ارتباط معناداری وجود دارد که این نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر وجود ارتباط معنادار بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در سطح اطمینان 95% مورد تأیید قرار میگیرد. با وجود آنکه ارتباط معناداری بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی وجود دارد اما نمیتوان بر اساس نتایج بدست آمده از جدول بالا در خصوص وضعیت سرمایه فکری در شرکتهای با میزان آشفتگی مالی متفاوت، اظهار نظر نمود. بنابراین در قسمت آزمونهای تکمیلی تحقیق به بررسی میزان سرمایه فکری در شرکتهای ورشکسته، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت و در نهایت شرکتهای سالم، پرداخته خواهد شد. سایر نتایج بدست آمده از مدل تحقیق به شرح زیر است: - اهرم مالی شرکت (Lev) تأثیر منفی و معناداری بر متغیر وابسته تحقیق یعنی آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 554/13- و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معنی است که با افزایش میزان اهرم مالی شرکت و استفاده بیشتر از بدهی در ساختار مالی، از مقدار عددی معیار آشفتگی مالی کاسته شده که این به معنای شدیدتر شدن آشفتگی مالی است (هر چقدر که مقدار متغیر آشفتگی مالی یا FD کمتر باشد، نشان دهنده وجود آشفتگی مالی شدیدتری است). - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر نرخ بازده داراییها (ROA) که نشان دهنده قدرت سودآوری شرکت در مقایسه با منابع بکارگیری شده است، به ترتیب برابر با 482/24 و 000/0 میباشد که این امر نشان دهنده تأثیر مثبت و با اهمیت این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. این نتیجه نشان دهنده آن است که با افزایش سودآوری شرکت از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود (افزایش مقداری متغیر اندازهگیری کننده آشفتگی مالی (FD) بیانگر کاهش میزان آشفتگی مالی و قرار داشتن شرکت در وضعیت بهتری است). در واقع نتیجه بدست آمده نشان دهنده آن است که شرکتهای با سودآوری بالاتر، از آشفتگی مالی کمتری رنج میبرند. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر اندازه شرکت (Size)، که نشان دهنده لگاریتم ارزش دفتری شرکت میباشد، به ترتیب برابر با 124/3- و 002/0 بوده که بیانگر تأثیر منفی و معنادار این متغیر بر آشفتگی مالی شرکتهاست. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد شرکتهایی که اندازه (ارزش شرکت) بزرگتری دارند، در معرض آشفتگی مالی بیشتری قرار دارند(هر چقدر که مقدار متغیر آشفتگی مالی یا همان FD کمتر باشد، نشان دهنده وجود آشفتگی مالی شدیدتری است). - وجوه نقد نگهداری شده (Cash) تأثیر مثبت و با اهمیتی بر متغیر وابسته تحقیق یعنی آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 730/4 و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معنی است که با افزایش نگهداشت وجوه نقد بر مقدار عددی متغیر آشفتگی مالی افزوده شده که این به معنای کاهش آشفتگی مالی شرکت میباشد. در واقع شرکتهای با موجودی نقد نگهداری شده بیشتر، کمتر در معرض آشفتگی مالی شدید قرار گرفتهاند. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده (D_Cash) به ترتیب برابر با 785/1- و 075/0 بوده که نشان دهنده تأثیر منفی و با اهمیت (در سطح اطمینان 90%)این متغیر بر آشفتگی مالی است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان میدهد که هر چه میزان تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده بیشتر باشد، شرکت بیشتر دچار آشفتگی مالی میگردد. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر انحراف معیار بازده سهام (STD_Ret) که بیانگر میزان ریسک بازده سهام شرکت است، به ترتیب برابر با 082/1 و 279/0 میباشد که نشان دهنده تأثیر مثبت اما بیمعنای این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. همچنین تأثیر نرخ بهره (بازدهی) بدون ریسک بر میزان آشفتگی مالی شرکتهای نمونه معنادار نبوده است. - نتایج آزمون همخطی نشان میدهد که مقادیر آماره VIF در تمام متغیرهای مدل، نزدیک به یک بوده که این امر حکایت از عدم وجود همخطی بین متغیرهای مستقل تحقیق دارد (مقادیر کمتر از 10 نشان دهنده عدم وجود احتمال همخطی بین متغیرهای تحقیق است). بنابراین یکی دیگر از پیش فرضهای رگرسیون نیز بدین شکل مورد تأیید قرار میگیرد. 4-4-2- آزمون فرضیههای فرعی تحقیق با توجه به اینکه در فرضیه اصلی تحقیق به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی شرکتهای نمونه پرداخته شد. در این بخش به بررسی رابطه بین اجزای تشکیل دهنده سرمایه فکری (شامل سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی و سرمایه مشتری) و احتمال آشفتگی مالی پرداخته خواهد شد. 4-4-2-1- آزمون فرضیه فرعی اول فرضیه فرعی 1: رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت زیر نوشته میشود: رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود ندارد. رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. مدل مورد استفاده جهت آزمون فرضیه فرعی نخست تحقیق به شرح زیر است: FDi,t=γ1SCEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t نتایج بدست آمده به شرح جداول زیر است: جدول 4-11- خلاصه نتایج مدل فرضیه فرعی اول مدلضریب همبستگی چندگانه(R)ضریب تعیینضریب تعیین تعدیل شدهخطا ی معیار برآوردمقدار آماره دوربین واتسون1857.734.731.521560.1.514 جدول 4-12- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون مدل 1 مجموع مجذوراتدرجه آزادیمیانگین مجذوراتمقدار آماره fسطح معناداریSigرگرسیونباقی مانده مجموع537.729195.042732.771871772567.216272.247.096000. نتایج بدست آمده از جدول فوق نشانگر آن است که: -همانطور که در جدول تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) میتوان مشاهده کرد مقدار آمارهF مدل برابر با 096/247 و سطح معناداری آن برابر با 000/0 است و از آنجایی که اين مقدار كمتر از 05/0 است نشان دهنده معنادار بودن مدل است. - مطابق نتایج بدست آمده از جدول خلاصه نتایج مدل (Model Summary)، ميزان ضريب تعيين مدل برابر با 734/0 است و این بدان معناست که حدود 74 درصد از تغييرات متغير وابسته (احتمال آشفتگی مالی) توسط متغيرهاي مستقل و کنترلی بيان ميگردد. مقدار ضريب همبستگي چندگانه نیز برابر با 857/0 میباشد که بالا بودن این مقدار نشان دهنده قدرت توضیح دهندگی بالای متغیرهای کنترلی و مستقل مدل است. مقدار آماره دوربين واتسون برابر با 514/1 است. مقادير نزديک به 2 حاکي از عدم خود همبستگي باقيماندههاست و بدین شکل يکي ديگر از فروض رگرسيون مورد تأیید قرار ميگیرد. نتایج بدست آمده از آزمون مدل و ضرایب متغیرهای تحقیق به شرح جدول زیر است: جدول 4-13- ضرایب مدل فرضیه فرعی اول مدلضرایب غیر استانداردضرایب استانداردآمارهtسطح معناداریsigآزمون هم خطیشیب خطخطای معیاربتاآمارهVIFمقدار ثابت 1 2.719425.6.397000.SCE004.-015.005.-257.-797.1.008Lev1.679-126.319.-13.353-000.1.541ROA4.624190.589.24.365000.1.573Size142.-038.073.-3.739-000.1.034Cash3.555745.114.4.773000.1.531D_Cash1.182-648.042.-1.825-068.1.443STD_Ret151.130.023.1.164245.1.047Rate668.2.254006.296.767.1.039 همانطور که در جدول ضرایب مدل (Coefficients) مشاهده میشود: - مقدار آماره t و سطح معناداری (sig) متغیر سرمایه ساختاری (SCE) که در واقع بیانگر میزان ضریب کارایی سرمایه ساختاری است، به ترتیب برابر با 257/0- و 797/0 میباشد. بزرگتر بودن سطح معناداری این متغیر از 5% (سطح خطای قابل تحمل) بیانگر آن است که تأثیر این متغیر بر احتمال آشفتگی مالی شرکتهای مورد بررسی معنادار نبوده است. بنابراین در سطح اطمینان 95% میتوان گفت که بین سرمایه ساختاری و میزان آشفتگی مالی شرکتها ارتباط معناداری وجود ندارد. این نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که فرضیه فرعی اول تحقیق مبنی بر وجود ارتباط معنادار بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد، در سطح اطمینان 95% رد میشود. با وجود آنکه ارتباط معناداری بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی وجود ندارد اما در قسمت آزمونهای تکمیلی به بررسی میزان سرمایه ساختاری در شرکتهای ورشکسته، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت و در نهایت شرکتهای سالم، پرداخته خواهد شد. سایر نتایج بدست آمده از مدل تحقیق به شرح زیر است: - اهرم مالی شرکت (Lev) تأثیر منفی و معناداری بر متغیر وابسته تحقیق یعنی آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 353/13- و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معنی است که با افزایش میزان اهرم مالی شرکت و استفاده بیشتر از بدهی در ساختار سرمایه شرکت، بر میزان احتمال آشفتگی مالی شرکتهای نمونه افزوده میگردد (هر چقدر که مقدار متغیر آشفتگی مالی یا FD کمتر باشد، نشان دهنده وجود احتمال آشفتگی مالی شدیدتری است). - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر نرخ بازده داراییها (ROA) که نشان دهنده قدرت سودآوری شرکت در مقایسه با منابع بکارگیری شده است، به ترتیب برابر با 365/24 و 000/0 میباشد که این امر نشان دهنده تأثیر مثبت و با اهمیت این متغیر بر احتمال آشفتگی مالی شرکت است. این نتیجه نشان دهنده آن است که با افزایش سودآوری شرکت از مقدار احتمال آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود (افزایش مقداری متغیر آشفتگی مالی بیانگر کاهش احتمال آشفتگی مالی و قرار گرفتن شرکت در وضعیت بهتری است). در واقع نتیجه بدست آمده نشان دهنده آن است که شرکتهای سودآورتر، از آشفتگی مالی کمتری رنج میبرند. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر اندازه شرکت (Size)، که نشان دهنده لگاریتم ارزش دفتری شرکت میباشد، به ترتیب برابر با 739/3- و 000/0 بوده که بیانگر تأثیر منفی و معنادار این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد شرکتهایی که اندازه (ارزش شرکت) بزرگتری دارند، در معرض آشفتگی مالی بیشتری قرار دارند (هر چقدر که مقدار متغیر آشفتگی مالی یا همان FD کمتر باشد، نشان دهنده وجود آشفتگی مالی شدیدتری است). - وجوه نقد نگهداری شده (Cash) تأثیر مثبت و با اهمیتی بر متغیر وابسته تحقیق یعنی احتمال آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 773/4 و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معناست که با افزایش نگهداری موجودی نقدی از میزان آشفتگی مالی شرکت کاسته میشود و در واقع شرکتهای با موجودی نقد نگهداری شده بیشتر، کمتر در معرض آشفتگی مالی شدید قرار میگیرند. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده (D_Cash) به ترتیب برابر با 825/1- و 068/0 بوده که نشان دهنده تأثیر منفی و با اهمیت (در سطح اطمینان 90%) این متغیر بر احتمال آشفتگی مالی است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان میدهد که هر چه میزان تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده بیشتر باشد، شرکت بیشتر در معرض آشفتگی مالی قرار میگیرد. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر انحراف معیار بازده سهام (STD_Ret) که بیانگر میزان ریسک بازده سهام شرکت است، به ترتیب برابر با 164/1 و 245/0 میباشد که نشان دهنده تأثیر مثبت اما بیمعنای این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. همچنین تأثیر نرخ بهره (بازدهی) بدون ریسک بر میزان آشفتگی مالی شرکتهای نمونه معنادار نبوده است (با توجه به اینکه سطح معناداری این متغیر بزرگتر از 5% بوده است). - نتایج آزمون همخطی نشان میدهد که مقادیر آماره VIF در تمام متغیرهای مدل، نزدیک به یک بوده که این امر حکایت از عدم وجود همخطی بین متغیرهای مستقل تحقیق دارد (مقادیر کمتر از 10 نشان دهنده عدم وجود احتمال همخطی بین متغیرهای تحقیق است). 4-4-2-2- آزمون فرضیه فرعی دوم فرضیه فرعی2: رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت زیر نوشته میشود: رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود ندارد. رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرضیه فرعی دوم تحقیق با استفاده از مدل زیر مورد آزمون قرار گرفته است: FDi,t =γ1HCEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t نتایج بدست آمده از مدل فوق بدین شرح است: جدول 4-14- خلاصه نتایج مدل فرضیه فرعی دوم مدلضریب همبستگی چندگانه(R)ضریب تعیینضریب تعیین تعدیل شدهخطا ی معیار برآوردمقدار آماره دوربین واتسون1858.737.734.518904.1.529 جدول 4-15- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون مدل 1 مجموع مجذوراتدرجه آزادیمیانگین مجذوراتمقدار آماره fسطح معناداریSigرگرسیونباقی مانده مجموع539.711193.060732.771871772567.464269.250.552000. - مقدار آماره F مدل در جدول تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) برابر با 552/250 و سطح معناداری (sig) آن برابر با 000/0 است و با توجه به کوچکتر بودن اين مقدار از 05/0،میتوان گفت که بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته رابطه خطی وجود دارد (به عبارت دیگر مدل معني‌داري وجود دارد) و میتوان فرضیه تحقیق را با استفاده از مدل رگرسیونی فوق بررسی و مورد آزمون قرار داد. - مطابق نتایج بدست آمده از جدول خلاصه نتایج مدل (Model Summary)، ميزان ضريب تعيين مدل برابر با 737/0 است و این بدان معناست که حدود 74 درصد از تغييرات متغير وابسته توسط متغيرهاي مستقل بيان ميگردد. مقدار ضريب همبستگي چندگانه نیز برابر با 858/0 میباشد که بالا بودن مقدار ضریب همبستگی و ضریب تعیین مدل نشان دهنده آن است که متغیرهای کنترلی و متغیر مستقل تحقیق به خوبی توانستهاند تغییرات در متغیر وابسته تحقیق را توضیح دهند. مقدار آماره دوربين واتسون برابر با 529/1 است. مقادير نزديک به 2 حاکي از عدم خود همبستگي باقيماندههاست و بدین شکل يکي ديگر از فروض رگرسيون مورد تأیید قرار ميگیرد. نتایج بدست آمده از ضرایب متغیرهای تحقیق به شرح جدول زیر است: جدول 4-16- ضرایب مدل فرضیه فرعی دوم مدلضرایب غیر استانداردضرایب استانداردآمارهtسطح معناداریsigآزمون هم خطیشیب خطخطای معیاربتاآمارهVIFمقدار ثابت 12.623424.6.183000.HCE006.-002.056.-2.725-007.1.143Lev1.699-125.323.-13.561-000.1.546ROA4.735193.603.24.519000.1.646Size120.-039.062.-3.120-002.1.078Cash3.507741.112.4.733000.1.532D_Cash1.153-644.041.-1.790-074.1.443STD_Ret140.129.021.1.085278.1.048Rate687.2.241006.307.759.1.038 همانطور که در جدول ضرایب مدل (Coefficients) مشاهده میشود: - مقدار آماره t و سطح معناداری (sig) متغیر سرمایه انسانی (HCE) که نشان دهنده ضریب کارایی سرمایه انسانی نیز میباشد، به ترتیب برابر با 725/2- و 007/0 است که کوچکتر بودن سطح معناداری آن به معنای رد فرض تساوی ضریب این متغیر با صفر در سطح اطمینان 95% میباشد و تأثیر متغیر سرمایه انسانی بر متغیر وابسته تحقیق (آشفتگی مالی) معنادار بوده است. بنابراین در سطح اطمینان 99% میتوان گفت که بین سرمایه انسانی و میزان احتمال آشفتگی مالی شرکتها ارتباط معناداری وجود دارد که این نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که فرضیه فرعی دوم تحقیق مبنی بر وجود ارتباط معنادار بین سرمایه انسانی و احتمال آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در سطح اطمینان 95% مورد تأیید قرار میگیرد. با وجود رابطه معنادار بین دو متغیر، نمیتوان در خصوص وضعیت سرمایه انسانی در شرکتهای با میزان احتمال آشفتگی مالی متفاوت، اظهار نظر نمود، لذا در قسمت آزمونهای تکمیلی تحقیق به بررسی میزان سرمایه انسانی در شرکتهای ورشکسته، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت و در نهایت شرکتهای سالم، پرداخته خواهد شد. سایر نتایج بدست آمده از مدل تحقیق به شرح زیر است: - اهرم مالی شرکت (Lev) تأثیر منفی و معناداری بر متغیر وابسته تحقیق یعنی آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 561/13- و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که افزایش میزان اهرم مالی شرکت و استفاده بیشتر از بدهی در ساختار مالی، به معنای شدیدتر شدن آشفتگی مالی است (هر چقدر که مقدار متغیر آشفتگی مالی یا FD کمتر باشد، نشان دهنده وجود آشفتگی مالی شدیدتری است). - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر نرخ بازده داراییها (ROA) که نشان دهنده قدرت سودآوری شرکت در مقایسه با منابع بکارگیری شده است، به ترتیب برابر با 519/24 و 000/0 میباشد که نشان دهنده تأثیر مثبت و با اهمیت این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. این نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که با افزایش سودآوری شرکت از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود (با توجه به اینکه افزایش مقداری متغیر اندازهگیری کننده آشفتگی مالی بیانگر کاهش میزان آشفتگی مالی و قرار داشتن شرکت در وضعیت بهتری است). در واقع نتیجه بدست آمده نشان دهنده آن است که شرکتهای با سودآوری بالاتر، کمتر در معرض آشفتگی مالی شدید قرار گرفتهاند. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر اندازه شرکت (Size)، که نشان دهنده لگاریتم ارزش دفتری شرکت میباشد، به ترتیب برابر با 120/3- و 002/0 بوده که بیانگر تأثیر منفی و معنادار این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد شرکتهایی که اندازه بزرگتری دارند، در معرض احتمال آشفتگی مالی بیشتری قرار دارند (هر چقدر که مقدار متغیر آشفتگی مالی یا همان FD کمتر باشد، نشان دهنده وجود آشفتگی مالی شدیدتری است). - وجوه نقد نگهداری شده (Cash) تأثیر مثبت و قابل ملاحظهای بر متغیر وابسته تحقیق داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 733/4 و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معنی است که با افزایش نگهداشت وجوه نقد از میزان آشفتگی مالی شرکت کاسته میشود. در واقع شرکتهای با موجودی نقد نگهداری شده بیشتر، کمتر در معرض آشفتگی مالی شدید قرار گرفتهاند. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده (D_Cash) به ترتیب برابر با 790/1- و 074/0 بوده که نشان دهنده تأثیر منفی و با اهمیت (در سطح اطمینان 90%) این متغیر بر آشفتگی مالی است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان میدهد که هر چه میزان تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده بیشتر باشد، شرکت بیشتر دچار آشفتگی مالی میگردد. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر انحراف معیار بازده سهام (STD_Ret) که بیانگر میزان ریسک بازده سهام شرکت است، به ترتیب برابر با 085/1 و 278/0 میباشد که نشان دهنده تأثیر مثبت اما بیمعنای این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. همچنین تأثیر نرخ بهره (بازدهی) بدون ریسک بر میزان آشفتگی مالی شرکتهای نمونه معنادار نبوده است (با توجه به اینکه سطح معناداری این متغیر برابر با 759/0 و در واقع بزرگتر از 5% بوده است). - نتایج آزمون همخطی نشان میدهد که مقادیر آماره VIF در تمام متغیرهای مدل، نزدیک به یک بوده که این امر حکایت از عدم وجود همخطی بین متغیرهای مستقل تحقیق دارد (مقادیر کمتر از 10 نشان دهنده عدم وجود احتمال همخطی بین متغیرهای تحقیق است). 4-4-2-3- آزمون فرضیه فرعی سوم فرضیه فرعی 3: رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرض صفر و فرض مقابل در این آزمون به صورت زیر نوشته میشود: رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود ندارد. رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. مدل مورد استفاده جهت آزمون فرضیه فرعی سوم، از مدل رگرسیونی زیر استفاده شده است. FDi,t=γ1CEEi,t+γ2LEVi,t+γ3ROAi,t+γ4SIZEi,t+γ5ΔCASHi,t+γ6CASHi,t+γ7STDRETi,t+γ8RATEt+εi,t نتایج بدست آمده از آزمون مدل فوق به شرح زیر است: جدول 4-17- خلاصه نتایج مدل فرضیه فرعی سوم مدلضریب همبستگی چندگانه(R)ضریب تعیینضریب تعیین تعدیل شدهخطا ی معیار برآوردمقدار آماره دوربین واتسون1866.750.747.505280.1.586 جدول 4-18- نتایج تحلیل واریانس رگرسیون مدل 1 مجموع مجذوراتدرجه آزادیمیانگین مجذوراتمقدار آماره fسطح معناداریSigرگرسیونباقی مانده مجموع549.715183.056732.771871772568.714255.269.143000. با توجه به نتایج بدست آمده از جدول فوق : - مقدار آماره F مدل در جدول تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA) برابر با 143/269 و سطح معناداری آن 000/0 است و از آنجایی که اين مقدار كمتر از 05/0 است،فرض تساوی ضرایب متغیرهای مستقل با صفر در سطح اطمينان 95 ‌درصد رد مي‌شود و این بدان معناست که بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته رابطه خطی وجود دارد (به عبارت دیگر مدل معني‌داري وجود دارد). - مطابق نتایج بدست آمده از جدول خلاصه نتایج مدل (Model Summary)، ميزان ضريب تعيين مدل برابر با 750/0 است و این بدان معناست که75 درصد از تغييرات متغير وابسته توسط متغيرهاي مستقل بيان ميگردد. مقدار ضريب همبستگي چندگانه نیز برابر با 866/0 است که نشان دهنده میزان همبستگی قابل توجهی است. بالا بودن مقادیر ضریب همبستگی و ضریب تعیین نشان دهنده آن است که متغیرهای مستقل و کنترلی به خوبی تغییرات در متغیر وابسته تحقیق را توضیح دادهاند. مقدار آماره دوربين واتسون برابر با 586/1 است. مقادير نزديک به 2 حاکي از عدم خود همبستگي باقيماندههاست. نتایج بدست آمده از آزمون مدل و ضرایب متغیرهای تحقیق به شرح جدول زیر است: جدول 4-19- ضرایب مدل فرضیه فرعی سوم مدلضرایب غیر استانداردضرایب استانداردآمارهtسطح معناداریsigآزمون هم خطیشیب خطخطای معیاربتاآمارهVIFمقدار ثابت 12.112421.5.015000.CEE1.376201.221.6.857000.2.984Lev1.761-122.335.-14.390-000.1.555ROA3.268270.416.12.099000.3.395Size023.-041.012.-564.-573.1.262Cash3.093725.099.4.268000.1.544D_Cash1.203-627.043.-1.918-055.1.443STD_Ret200.126.030.1.594111.1.051Rate444.-2.189004.-203.-839.1.044 همانطور که در جدول ضرایب مدل (Coefficients) مشاهده میشود: - مقدار آماره t و سطح معناداری (sig) متغیر سرمایه مشتری (CEE) که بیانگر سهم سرمایه ارتباطی در خلق ارزش است، به ترتیب برابر با 857/6 و 000/0 میباشد و این به معنای آن است که تأثیر متغیر سرمایه مشتری (ارتباطی) بر متغیر وابسته تحقیق (آشفتگی مالی) معنادار بوده است. بنابراین در سطح اطمینان 99% میتوان گفت که بین سرمایه مشتری و میزان آشفتگی مالی شرکتها ارتباط معناداری وجود دارد که این نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که فرضیه فرعی سوم تحقیق مبنی بر وجود ارتباط معنادار بین سرمایه مشتری و آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در سطح اطمینان 95% مورد تأیید قرار میگیرد. رابطه مثبت و معنادار بین سرمایه مشتری و آشفتگی مالی بیانگر آن است که با افزایش سرمایه مشتری از میزان احتمال آشفتگی مالی کاسته میشود (افزایش متغیر وابسته به معنای کاهش احتمال آشفتگی مالی است). با وجود این ارتباط معنادار، نمیتوان بر اساس نتایج بدست آمده در خصوص وضعیت سرمایه مشتری در شرکتهای با میزان آشفتگی مالی متفاوت (شرکتهای ورشکسته، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت و در نهایت شرکتهای سالم) اظهار نظر نمود. بنابراین جهت جمعآوری شواهد کافی در این خصوص، در بخش آزمونهای تکمیلی به بررسی این مهم پرداخته میشود. سایر نتایج بدست آمده از مدل تحقیق به شرح زیر است: - اهرم مالی شرکت (Lev) تأثیر منفی و معناداری بر متغیر وابسته تحقیق یعنی آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 390/14- و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معنی است که با افزایش میزان اهرم مالی شرکت و افزایش استفاده از بدهی در ساختار سرمایه شرکت، بر میزان احتمال آشفتگی مالی افزوده که این به معنای شدیدتر شدن وضعیت آشفتگی مالی است. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر نرخ بازده داراییها (ROA) که نشان دهنده قدرت سودآوری شرکت در مقایسه با منابع بکارگیری شده است، به ترتیب برابر با 099/12 و 000/0 میباشد که این امر نشان دهنده تأثیر مثبت و با اهمیت این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. این نتیجه نشان دهنده آن است که با افزایش سودآوری شرکت از مقدار آشفتگی مالی شرکتها کاسته میشود (افزایش مقداری متغیر وابسته بیانگر کاهش میزان آشفتگی مالی و قرار گرفتن شرکت در وضعیت بهتر است). در واقع نتیجه بدست آمده نشان دهنده آن است که شرکتهای با سودآوری بالاتر، از آشفتگی مالی کمتری رنج میبرند. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر اندازه شرکت (Size)، به ترتیب برابر با 564/0- و 573/0 بوده که بیانگر تأثیر منفی و بیاهمیت این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. - وجوه نقد نگهداری شده (Cash) تأثیر مثبت و با اهمیتی بر متغیر وابسته تحقیق یعنی آشفتگی مالی داشته است (با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 268/4 و 000/0 میباشد). این نتیجه بدست آمده بدان معنی است که با افزایش نگهداشت وجوه نقد از احتمال آشفتگی مالی شرکت کاسته میشود. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده (D_Cash) به ترتیب برابر با 918/1- و 055/0 بوده که نشان دهنده تأثیر منفی و با اهمیت (در سطح اطمینان 90%) این متغیر بر آشفتگی مالی است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان میدهد که هر چه میزان تغییرات در موجودی نقد نگهداری شده بیشتر باشد، شرکت بیشتر دچار آشفتگی مالی میگردد. - مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر انحراف معیار بازده سهام (STD_Ret)، نشان دهنده تأثیر مثبت اما بیمعنای این متغیر بر آشفتگی مالی شرکت است. همچنین تأثیر متغیر نرخ بهره (بازدهی) بدون ریسک بر میزان آشفتگی مالی شرکتهای نمونه معنادار نبوده است. - نتایج آزمون همخطی نشان میدهد که مقادیر آماره VIF در تمام متغیرهای مدل، نزدیک به یک بوده که این امر حکایت از عدم وجود همخطی بین متغیرهای مستقل تحقیق دارد (مقادیر کمتر از 10 نشان دهنده عدم وجود احتمال همخطی بین متغیرهای تحقیق است). بنابراین یکی دیگر از پیش فرضهای رگرسیون نیز بدین شکل مورد تأیید قرار میگیرد. 4-5- تحلیل نتایج ضریب همبستگی همبستگي مدلي آماري است که به وسيله آن مي‌توان درجه و جهت رابطه بين متغيرها را نشان داد. همبستگي بین متغیرهای تحقیق با استفاده از ضريب همبستگي پيرسون بررسی شده است که در واقع ريشه دوم ضريب تعيين در برازش مدلهاي رگرسيون تک متغيره است. نحوه تصمیمگیری در خصوص رد و پذیرش فرض صفر و فرض مقابل آن در ضریب همبستگی پیرسون به شرح زیر است: همبستگی معناداری وجود نداردهمبستگی معناداری وجود دارد.\s چنانچه سطح معناداری همبستگی بین دو متغیر مورد نظر کمتر از 5% باشد میتوان گفت فرض صفر فوق در سطح اطمینان 95% رد شده و همبستگی معناداری بین دو متغیر وجود دارد. در بخشهای گذشته با استفاده از مدلهای رگرسیون چندمتغیره به بررسی فرضیههای تحقیق پرداخته شد و در این بخش به منظور انجام تحلیلهای بیشتر، با استفاده از تحلیل ضریب همبستگی به بررسی وجود و نوع رابطه بین متغیرهای تحقیق پرداخته میشود تا چارچوب مناسبی را برای نتیجهگیری کلی تحقیق فراهم آورد. برای رسیدن به تحلیلی مناسب در خصوص نوع رابطه بین متغیرهای تحقیق و میزان و شدت این رابطه از دو رویکرد کلی در تحلیل ضرایب همبستگی استفاده میشود. در رویکرد معمول، رابطه بین تمام متغیرهای تحقیق صرف نظر از نوع متغیر مورد بررسی قرار میگیرد. در واقع در این روش صرفاً به رابطه بین دو متغیر مورد نظر دقت میشود و تأثیر متغیرهای کنترلی بر رابطه بین متغیر وابسته تحقیق و متغیرهای مستقل نادیده گرفته میشود. در رویکرد دوم که به همبستگی جزئی (تفکیکی) معروف است اثرات متغیرهای کنترلی بر رابطه بین متغیرهای اصلی تحقیق در نظر گرفته میشود و همبستگی بدست آمده، همبستگی میان دو متغیر با حذف اثرات سایر متغیرهاست. بنابراین در این تحقیق از هر دو رویکرد بطور همزمان استفاده خواهد شد. 4-5-1- نتایج همبستگی بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی نتایج بدست آمده از ضریب همبستگی پیرسون به شرح جدول زیر و در دو بخش قرار دارد که بخش نخست حاوی ضرایب همبستگی (بدون در نظر گرفتن اثرات متغیرهای کنترلی) و بخش دوم ضرایب همبستگی جزئی (کنترل آثار متغیرهای کنترلی تحقیق) میباشد. در اين جدول سطر نخست نشانگر ضرايب همبستگي بين متغيرهاي تحقیق و سطر دوم نیز احتمال آماره t (Sig) میباشد که نشانگر سطح معناداری رابطه متغيرها (معنادار بودن) است. جدول 4-20- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه فکری و آشفتگی مالی متغیرهای کنترلFDVAICLevROASizeCashD_CashSTD_RetRateFD پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی1.000172.689.-802.131.-302.096.093.064.-.000.000.000.000.000.010.013.086.0724724724724724724724724VAIC پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی172.1.000202.-286.199.030.040.012.-020.-000..000.000.000.414.283.748.589.7240724724724724724724724Lev ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی689.-202.-1.000584.-073.187.-029.-031.-057.000.000..000.049.000.438.398.127.7247240724724724724724724ROA پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی802.286.584.-1.000035.-240.115.083.078.-000.000.000..348.000.002.025.035.7247247240724724724724724Size پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی131.-199.073.035.-1.000109.-028.007.-058.000.000.049.348..003.455.852.118.7247247247240724724724724Cash پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی302.030.187.-240.109.-1.000540.117.057.-000.414.000.000.003..000.002.127.7247247247247240724724724 D_Cash پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی096.040.029.-115.028.540.1.000100.038.-010.283.438.002.455.000..007.312.7247247247247247240724724STD_Ret ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی093.012.-031.-083.007.-117.100.1.000149.013.748.398.025.852.002.007..000.7247247247247247247240724Rate ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی064.-020.-057.078.-058.057.-038.-149.1.000086.589.127.035.118.127.312.000..7247247247247247247247240 FD ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی1.000099.-.008.0717VAIC پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی099.-1.000008..7170 نتایج بدست آمده از ضریب همبستگی جزئی (بخش دوم جدول) به شرح زیر است: - میزان ضریب همبستگی بین سرمایه فکری (VAIC) و آشفتگی مالی (FD)برابر با 099/0- میباشد و با توجه به اینکه سطح معناداری این ضریب همبستگی 008/0 است، در سطح اطمینان 95% میتوان گفت که همبستگی و رابطه معناداری بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی وجود دارد. بنابراین فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر وجود رابطه معنادار بین سرمایه فکری و آشفتگی مالی در سطح اطمینان 95% مورد تأیید قرار میگیرد. 4-5-2- نتایج همبستگی بین سرمایه ساختاری و آشفتگی مالی جدول 4-21- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه ساختاری و آشفتگی مالی متغیرهای کنترلFDSCELevROASizeCashD_CashSTD_RetRateFD پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی1.000012.-689.-802.131.-302.096.093.064.-.743.000.000.000.000.010.013.086.0724724724724724724724724SCE پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی012.-1.000009.-002.-077.019.-007.020.-033.-743..816.957.038.603.841.596.373.7240724724724724724724724Lev ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی689.-009.-1.000584.-073.187.-029.-031.-057.000.816..000.049.000.438.398.127.7247240724724724724724724ROA پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی802.002.-584.-1.000035.-240.115.083.078.-000.957.000..348.000.002.025.035.7247247240724724724724724Size پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی131.-077.073.035.-1.000109.-028.007.-058.000.038.049.348..003.455.852.118.7247247247240724724724724Cash پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی302.019.-187.-240.109.-1.000540.117.057.-000.603.000.000.003..000.002.127.7247247247247240724724724 D_Cash پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی096.007.029.-115.028.540.1.000100.038.-010.841.438.002.455.000..007.312.7247247247247247240724724STD_Ret ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی093.020.-031.-083.007.-117.100.1.000149.013.596.398.025.852.002.007..000.7247247247247247247240724Rate ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی064.-033.-057.078.-058.057.-038.-149.1.000086.373.127.035.118.127.312.000..7247247247247247247247240 FD ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی1.000010.-.797.0717SCE پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی010.-1.000797..7170 نتایج بدست آمده از ضریب همبستگی جزئی (بخش دوم جدول) نشان میدهد که: - میزان ضریب همبستگی بین سرمایه ساختاری (SCE) و آشفتگی مالی(FD) برابر با 010/0- میباشد و با توجه به اینکه سطح معناداری این ضریب همبستگی 797/0 است، در سطح اطمینان 95% میتوان گفت که رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و آشفتگی مالی وجود ندارد که این به معنای رد فرضیه فرعی اول تحقیق در سطح اطمینان 95% است. 4-5-3- نتایج همبستگی بین سرمایه انسانی و آشفتگی مالی جدول 4-22- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه انسانی و آشفتگی مالی متغیرهای کنترلFDHCELevROASizeCashD_CashSTD_RetRateFD پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی1.000165.689.-802.131.-302.096.093.064.-.000.000.000.000.000.010.013.086.0724724724724724724724724HCE پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی165.1.000197.-279.197.029.038.010.-015.-000..000.000.000.434.310.782.678.7240724724724724724724724Lev ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی689.-197.-1.000584.-073.187.-029.-031.-057.000.000..000.049.000.438.398.127.7247240724724724724724724ROA پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی802.279.584.-1.000035.-240.115.083.078.-000.000.000..348.000.002.025.035.7247247240724724724724724Size پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی131.-197.073.035.-1.000109.-028.007.-058.000.000.049.348..003.455.852.118.7247247247240724724724724Cash پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی302.029.187.-240.109.-1.000540.117.057.-000.434.000.000.003..000.002.127.7247247247247240724724724 D_Cash پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی096.038.029.-115.028.540.1.000100.038.-010.310.438.002.455.000..007.312.7247247247247247240724724STD_Ret ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی093.010.-031.-083.007.-117.100.1.000149.013.782.398.025.852.002.007..000.7247247247247247247240724Rate ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی064.-015.-057.078.-058.057.-038.-149.1.000086.678.127.035.118.127.312.000..7247247247247247247247240 FD ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی1.000101.-.007.0717HCE پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی101.-1.000007..7170 نتایج بدست آمده از ضریب همبستگی جزئی (به شرح بخش دوم جدول بالا) بیانگر آن است که: - میزان ضریب همبستگی بین سرمایه انسانی (HCE) و آشفتگی مالی (FD)به ترتیب برابر با 101/0- و 007/0 میباشد که کوچکتر بوده سطح معناداری این متغیر از 5%، نشان دهنده رابطه معنادار بین این دو متغیر است. بنابراین در سطح اطمینان 95% میتوان گفت که رابطه منفی و معناداری بین سرمایه انسانی و آشفتگی مالی وجود دارد که این به معنای پذیرش فرضیه فرعی دوم تحقیق در سطح اطمینان مذکور است. 4-5-4- نتایج همبستگی بین سرمایه مشتری و آشفتگی مالی جدول 4-23- ضرایب همبستگی پیرسون سرمایه مشتری و آشفتگی مالی متغیرهای کنترلFDCEELevROASizeCashD_CashSTD_RetRateFD پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی1.000703.689.-802.131.-302.096.093.064.-.000.000.000.000.000.010.013.086.0724724724724724724724724CEE پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی703.1.000414.-760.306.-267.114.046.038.-000..000.000.000.000.002.218.312.7240724724724724724724724Lev ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی689.-414.-1.000584.-073.187.-029.-031.-057.000.000..000.049.000.438.398.127.7247240724724724724724724ROA پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی802.760.584.-1.000035.-240.115.083.078.-000.000.000..348.000.002.025.035.7247247240724724724724724Size پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی131.-306.-073.035.-1.000109.-028.007.-058.000.000.049.348..003.455.852.118.7247247247240724724724724Cash پیرسون ضرایب همبستگیسطح معناداریدرجه آزادی302.267.187.-240.109.-1.000540.117.057.-000.000.000.000.003..000.002.127.7247247247247240724724724 D_Cash پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی096.114.029.-115.028.540.1.000100.038.-010.002.438.002.455.000..007.312.7247247247247247240724724STD_Ret ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی093.046.031.-083.007.-117.100.1.000149.013.218.398.025.852.002.007..000.7247247247247247247240724Rate ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی064.-038.-057.078.-058.057.-038.-149.1.000086.312.127.035.118.127.312.000..7247247247247247247247240 FD ضرایب همبستگی پیرسونسطح معناداریدرجه آزادی1.000248..000.0717 CEE پیرسون ضرایب همبستگی سطح معناداری درجه آزادی248.1.000000..7170 نتایج بدست آمده از ضریب همبستگی جزئی (بخش دوم جدول) نشان میدهد که: - میزان ضریب همبستگی بین سرمایه مشتری (CEE) و آشفتگی مالی (FD) برابر با 248/0 میباشد که با توجه به سطح معناداری این متغیر (000/0)، در سطح اطمینان 95% میتوان گفت که رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و آشفتگی مالی وجود دارد و فرضیه فرعی سوم تحقیق مورد تأیید قرار میگیرد. 4-6- آزمونهای تکمیلی تحقیق همانگونه که در فصل سوم تحقیق بیان شد در اين تحقیق به بررسی رابطه بین سرمایه فکری و اجزای تشکیل دهنده آن یعنی سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی و سرمایه مشتری و میزان احتمال آشفتگی مالی شرکتهای نمونه پرداخته شد. نتایج بدست آمده از آزمون مدل تحقیق و تحلیل نتایج ضریب همبستگی بیانگر وجود رابطه معنادار بین سرمایه فکری، سرمایه انسانی و سرمایه مشتری با میزان احتمال آشفتگی مالی است، اما با استفاده از این نتیجه بدست آمده نمیتوان در خصوص وضعیت سرمایه فکری (و اجزای تشکیل دهنده آن) در شرکتهای متفاوت از لحاظ میزان احتمال بروز آشفتگی مالی اظهار نظر نمود. در این بخش سعی میشود تا با استفاده از آزمون تحليل واريانس يک طرفه به بررسی وضعیت ميانگين آشفتگی مالی در بین شرکتهای متفاوت از لحاظ آشفتگی مالی پرداخت. شرکتهای نمونه تحقیق با توجه به مقدار متغیر آشفتگی مالی آنها به سه گروه تقسیم بندی شدهاند که این گروهها عبارتند از: شرکتهای ورشکسته (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) و شرکتهای در سلامت کامل (گروه 3). تقسیمبندی شرکتهای نمونه بر اساس گروههای سه گانه مذکور به شرح جدول زیر است: جدول 4-24- نتیجه تقسیمبندی شرکتهای نمونه به گروههای سه گانه تعداددرصددرصد تجمعیگروه 120828.728.7گروه 243660.188.7گروه 38211.3100.0مجموع726100.0 همانطور که مشاهده میشود نزدیک به 29 درصد شرکتهای نمونه در گروه 1 (شرکتهای ورشکسته)، 60 درصد در گروه 2 (شرکتهای مابین ورشکستگی و سلامت کامل) و 11درصد در گروه 3 (شرکتهای در وضعیت سلامت کامل) قرار گرفتهاند. فرض صفر و فرض مقابل آن در آزمون تحليل واريانس يک طرفه به شرح زیر می باشد دست کم میانگین دو گروه با هم برابر نیستH0: μ1=μ2=μ3H1: ناحیه رد و پذیرش فرض صفر و فرض مقابل آن به شرح زیر است: نتایج حاصله از انجام آزمون تحلیل واریانس به شرح جداول زیر میباشد: جدول 4-25- نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس مجموع مجذوراتدرجه آزادیمیانگین مجذوراتFآمارهسطح معناداریSigVAIC بین گروهدرون گروهمجموع1964.4662982.23310.031000.70795.1072397.91972759.57725 CEEبین گروه درون گروهمجموع6.80323.402202.983000.12.117723017.18.920725 HCE بین گروه درون گروهمجموع1738.3602869.1809.155000.68644.8272394.94470383.18725SCEبین گروه درون گروهمجموع1.8622931.549.578.1226.8707231.6971228.733725 در آزمون تحلیل واریانس یکطرفه به شرح جدول فوق چنانچه سطح معناداری (Sig) بین گروهها (در ستون آخر) کمتر از 5% باشد (فرض برابری میانگین بین گروهها رد شده که این امر نشان دهنده وجود تفاوت معنادار بین میانگین آشفتگی مالی حداقل دو گروه میباشد). بر اساس نتایج بدست آمده از اجرای آزمون: - با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری (Sig) متغیر سرمایه فکری (VAIC) کوچکتر از 5 درصد است، فرضH0 فوق (برابری میانگین گروهها) رد شده که این بدان معناست که تفاوت معنیداری بین میانگین سرمایه فکری در گروههای مختلف (از لحاظ میزان آشفتگی مالی) وجود دارد. - سطح معناداری آزمون تحلیل واریانس یک طرفه متغیر سرمایه مشتری (CEE) برابر با 000/0 میباشد که کوچکتر بودن این مقدار از 5% نشان دهنده عدم برابری میانگین سرمایه مشتری در بین شرکتهای متفاوت از لحاظ میزان آشفتگی مالی است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان میدهد که میانگین سرمایه مشتری، حداقل در دو گروه از سه گروه شرکتهای نمونه تفاوت قابل ملاحظهای با هم داشتهاند. - مقدار آماره F متغیر سرمایه انسانی (HCE) در آزمون تحلیل واریانس برابر با 155/9 و سطح معناداری آن برابر با 000/0 میباشد که این نتیجه نشان دهنده وجود تفاوت قابل ملاحظه بین میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای با وضعیت آشفتگی متفاوت است. لازم به ذکر است که در ادامه نتایج مربوط به مقایسه دقیق میانگین سرمایه انسانی در میان شرکتهای ورشکسته (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) و شرکتهای در سلامت کامل (گروه 3) ذکر خواهد شد. - سطح معناداری آماره آزمون تحلیل واریانس متغیر سرمایه ساختاری (SCE) برابر با 578/0 میباشد که بزرگتر بودن این مقدار از 5% نشان دهنده برابری میانگین سرمایه ساختاری در بین شرکتهای متفاوت از لحاظ میزان آشفتگی مالی است. به عبارتی این نتیجه نشان میدهد که میانگین سرمایه ساختاری، در بین شرکتهای ورشکسته (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) و شرکتهای در سلامت کامل (گروه 3) تفاوت قابل ملاحظهای نداشته است. تاکنون صرفاً به بررسی کلی میانگین سرمایه فکری و اجزای تشکیل دهنده آن در شرکتهای متفاوت از لحاظ میزان آشفتگی مالی پرداخته شده است. در ادامه میانگین متغیرهای سرمایه فکری، سرمایه مشتری، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری در میان شرکتهای ورشکسته (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) و شرکتهای در سلامت کامل (گروه 3) پرداخته شده که نتایج بدست آمده از این بخش به شرح جدول زیر است: جدول 4-26- بررسی میانگین متغیرهای سرمایه فکری، سرمایه مشتری، سرمایه انسانی و سرمایه ساختاری در میان گروههای سه گانه متغیروابسته تفاوت میانگین(I-J)خطای معیارسطح معناداریSigسطح اطمینان 95% (I) (J) حد پایینحد بالا VAIC 1 2 3 6275.8339.732.1.330-2.58584.6982-1.2903001.7.728-1.667- VAIC 2 1 36275.-8339.732.2.585-1.33095.3257-1.1911000.8.123-2.528- VAIC 3 1 24.69821.2903001.1.66787.72855.32571.1911000.2.52838.1230 CEE 1 2 3 1602.-0109.000.1858.-1346.-3178.-0169.000.3574.-2781.- CEE 2 1 31602.0109.000.13460.18584.1576.-0156.000.1942.-1210.- CEE 3 1 23178.0169.000.27819.35748.1576.0156.000.12102.19421. HCE 1 2 3 7193.8211.656.1.209-2.64774.2981-1.2706002.7.282-1.314- HCE 2 1 37193.-8211.656.2.647-1.20915.0174-1.1729000.7.771-2.262- HCE 3 1 24.29811.2706002.1.31417.28215.01741.1729000.2.26287.7719 SCE 1 2 3 0685.1098.807.1893.-32630.0822.-1699.879.4811.-31675. SCE 2 1 30685.-1098.807.3263.-18932.1507.-1568.602.5189.-21759. SCE 3 1 20822.1699.879.3167.-48110.1507.1568.602.2175.-51891. نتایج بدست آمده از جدول زیر به شرح زیر است: 4-6-1- مقایسه میانگین سرمایه فکری(VAIC) در بین گروههای مختلف الف) تفاوت معناداری بین میانگین سرمایه فکری در شرکتهای در وضعیت ورشکستگی (گروه 1) و شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت ( گروه 2) وجود ندارد (سطح معناداری تفاوت بین این دو برابر با 732/0 میباشد) و همانطور که از ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference) میتوان مشاهده نمود میانگین سرمایه فکری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) بزرگتر از (تفاوتی به اندازه 6275/0) میانگین سرمایه فکری در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) میباشد هر چند که این تفاوت از لحاظ آماری معنادار نیست. ب) تفاوت معناداری بین متوسط سرمایه فکری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) و شرکتهای در وضعیت سلامت ( گروه 3) وجود دارد (با توجه به اینکه سطح معناداری بین این دو گروه برابر با 001/0 میباشد) و همانطور که از ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference) میتوان مشاهده نمود میانگین سرمایه فکری درشرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) بزرگتر از (تفاوتی به اندازه 6982/4) میانگین سرمایه فکری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) می باشد. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که شرکتهای در وضعیت سلامت در مقایسه با شرکتهای ورشکسته از ارزش افزوده سرمایه فکری بالاتری برخوردارند. ج) متوسط سرمایه فکری در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) تفاوت معناداری با متوسط سرمایه فکری در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل داشته است(سطح معناداری بین آن برابر با 000/0 بوده است). در ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference)، تفاوت میانگین سرمایه فکری در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) و شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) برابر با3257/5 میباشد که مثبت بودن این مقدار نشان دهنده بزرگتر بودن میانگین سرمایه فکری شرکتهای گروه 3 نسبت به متوسط سرمایه فکری شرکتهای گروه 2 میباشد. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که شرکتهای در وضعیت سلامت در مقایسه با شرکتهای مابین ورشکستگی و سلامت کامل از ارزش افزوده سرمایه فکری بالاتری برخوردارند. نتیجه کلی بدست آمده از این بخش آن است که با افزایش میزان سرمایه فکری از میزان احتمال وقوع آشفتگی مالی و شدت آن کاسته میشود. 4-6-2- مقایسه میانگین سرمایه مشتری (CEE) در بین گروههای مختلف الف) تفاوت معناداری بین میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) و شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت ( گروه 2) وجود دارد (با توجه به اینکه سطح معناداری تفاوت بین این دو گروه برابر با 000/0 میباشد) و همانطور که از ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference) میتوان مشاهده نمود، میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) کوچکتر از (تفاوتی به اندازه 1602/0-) میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) میباشد. در واقع این نتیجه نشان میدهد که میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) بطور قابل توجهی بزرگتر از متوسط آن در شرکتهای ورشکسته است. ب) تفاوت معناداری بین متوسط سرمایه مشتری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) و شرکتهای در وضعیت سلامت ( گروه 3) وجود دارد (با توجه به اینکه سطح معناداری تفاوت بین این دو گروه برابر با 000/0 است) و همانطور که از ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference) میتوان ملاحظه نمود میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای با وضعیت ورشکستگی (گروه1)کوچکتر از (تفاوتی به اندازه 3178/0-) میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) میباشد. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که شرکتهای در وضعیت سلامت در مقایسه با شرکتهای ورشکسته از ضریب کارایی سرمایه مشتری بالاتری برخوردارند و تفاوت بین دو گروه از این لحاظ معنادار بوده است. ج) متوسط سرمایه مشتری در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) تفاوت معناداری با متوسط سرمایه مشتری در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) داشته است (سطح معناداری تفاوت میانگین بین دو گروه برابر با 000/0 بوده است). نتایج بدست آمده در ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference)، نشان میدهد که تفاوت میانگین سرمایه مشتری در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) و شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) برابر با1576/0است که مثبت بودن این مقدار نشان دهنده بزرگتر بودن میانگین سرمایه مشتری شرکتهای در وضعیت سلامت کامل نسبت به متوسط سرمایه مشتری شرکتهای گروه 2 میباشد. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که شرکتهای در وضعیت سلامت در مقایسه با شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل از ضریب کارایی سرمایه مشتری بالاتری برخوردارند. نتیجه کلی بدست آمده از این بخش آن است که با افزایش میزان سرمایه مشتری از میزان احتمال وقوع آشفتگی مالی و شدت آن کاسته میشود. 4-6-3- مقایسه میانگین سرمایه انسانی (HCE) در بین گروههای مختلف الف) تفاوت معناداری بین میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای در وضعیت ورشکستگی (گروه 1) و شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت ( گروه 2) وجود ندارد (سطح معناداری تفاوت بین این دو برابر با 656/0 میباشد) و همانطور که از ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference) میتوان مشاهده نمود میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) بزرگتر از (تفاوتی به اندازه 7193/0) میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) میباشد هر چند که این تفاوت از لحاظ آماری معنادار نیست. ب) تفاوت معناداری بین متوسط سرمایه انسانی در شرکتهای ورشکسته (گروه 1) و شرکتهای در وضعیت سلامت ( گروه 3) وجود دارد (با توجه به اینکه سطح معناداری بین این دو گروه برابر با 002/0 میباشد) و همانطور که از ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference) میتوان ملاحظه نمود میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای با وضعیت ورشکستگی (گروه1) کوچکتر از (تفاوتی به اندازه 2981/4-) میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) میباشد. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که شرکتهای در وضعیت سلامت در مقایسه با شرکتهای ورشکسته، از ضریب کارایی سرمایه انسانی بالاتری برخوردارند و تفاوت بین دو گروه معنادار بوده است. ج) متوسط سرمایه انسانی در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) تفاوت معناداری با متوسط سرمایه انسانی در شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل داشته است (سطح معناداری برابر با 000/0 بوده است). در ستون تفاوت میانگین دو گروه (Mean Difference)، تفاوت میانگین سرمایه انسانی در شرکتهای با وضعیت سلامت (گروه 3) و شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) برابر با0174/5 میباشد که مثبت بودن این مقدار نشان دهنده بزرگتر بودن میانگین سرمایه انسانی شرکتهای گروه 3 نسبت به متوسط سرمایه انسانی شرکتهای گروه 2 میباشد. این نتیجه بدست آمده نشان میدهد که شرکتهای در وضعیت سلامت کامل در مقایسه با شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل از ضریب کارایی سرمایه انسانی بالاتری برخوردارند. نتیجه کلی بدست آمده از این بخش آن است که با افزایش میزان سرمایه انسانی (ضریب کارایی سرمایه انسانی) از میزان احتمال وقوع آشفتگی مالی و شدت آن کاسته میشود. 4-6-4- مقایسه میانگین سرمایه ساختاری (SCE) در بین گروههای مختلف نتایج بدست آمده از مقایسه دو به دوی میانگین سرمایه ساختاری در شرکتهای ورشکسته (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) و نیز شرکتهای در وضعیت سلامت کامل (گروه 3) نشان میدهد که تفاوت معناداری بین میانگین سرمایه ساختاری در گروههای مختلف وجود نداشته است (سطح معناداری تفاوت میانگین به گروهها در تمام موارد بزرگتر از 5% میباشد). این نتیجه در واقع نشان دهنده عدم تأثیرگذاری معنادار سرمایه ساختاری بر میزان احتمال آشفتگی مالی است. در نمودارهای زیر میتوان نمودار میانگین سرمایه فکری (و اجزای تشکیل دهنده آن) را در میان شرکتهای ورشکسته (گروه 1)، شرکتهای در وضعیت مابین ورشکستگی و سلامت کامل (گروه 2) و نیز شرکتهای در وضعیت سلامت کامل (گروه 3) مشاهده نمود. 4-7- نتیجهگیری در این فصل به بررسی فرضیههای تحقیق بر اساس مدلها و الگوهای مطرح شده در فصل سوم پرداختیم. نتایج آماری فرضیهها بیان شد و جدول زیر برای کمک به تحلیل و نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها ارائه میشود. جدول 4-27- خلاصه نتایج فرضیههای تحقیق شماره فرضیهشرحنتیجهفرضیه اصلیرابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.تأیید فرضیهفرضیه فرعی اولرابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.رد فرضیهفرضیه فرعی دومرابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.تأیید فرضیهفرضیه فرعی سومرابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.تأیید فرضیه فصل پنجم: خلاصه، نتيجهگيري و پيشنهادها 5-1- مقدمه هدف از انجام اين تحقيق بررسي تأثیر سرمایه فکری در کاهش احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ميباشد. سرمایه فکری یک سازمان داراییها و منابع ذهنی و نامشهودی است که سازمان با برگرداندن آنها به فرآیندهای جدید کالا و خدمات به خلق ارزش میپردازد. به دلیل افزایش اهمیت نسبی سرمایههای فکری ( به عنوان مهمترین بخش از سرمایههای کل شرکت) در سودآوری پایدار و مستمر و بلندمدت، یکی از کلیدیترین وظایف مدیران مالی، وظیفه مدیریت این داراییهاست. در حقیقت مدیریت نامطلوب سرمایههای فکری علاوه برناکارآمدی عملیات روزمره شرکت، باعث میشود ثبات بلندمدت شرکت نیز با خطر مواجه گردد و احتمال بحران مالی شرکت افزایش یابد. سرمايه فكري به سه دسته سرمايه انسانی، سرمايه ساختاري و سرمايه مشتري تقسيم میشود و این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال میباشد که آیا سرمایه فکری و اجزای آن بر احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیرگذار است یا خیر؟ بر اين اساس فرضيه اصلی تحقيق به صورت زير تعريف ميگردد: رابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. فرضیات فرعی به شرح زیر مطرح گردید: رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد. به منظور بررسي و يافتن پاسخ فرضيههای مزبور از مدل پالیک به منظور ارزیابی سرمایه فکری و اجزای آن استفاده نمودهايم. برای اندازهگیری آشفتگی مالی از مدل آلتمن استفاده نمودهایم. به منظور آزمايش فرضيات تحقيق دادههاي گردآوري شده براي دوره زماني پنج ساله 1386 الي 1390 با کمک نرمافزار آماري SPSS و Excel مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. در اين فصل نتايج حاصل از آزمون فرضيه تحقيق و تجزيه و تحليل آن به همراه پيشنهاداتي براي تحقيقات بيشتر در اين زمينه ارائه ميگردد. 5-2- نتايج آزمون فرضيههای تحقيق 5-2-1- بررسی فرضیه اصلی تحقیق ميزان ضريب تعيين 736/0 است. یعنی حدود 74 درصد تغییرات آشفتگی مالی تحت تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق، قرار دارد. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر ارزش افزوده سرمایه فکری به عنوان متغیر مستقل (متغیر اصلی تحقیق)657/2- و 008/0 میباشد یعنی بین ارزش افزوده سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بنابراین فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر ارتباط معنادار بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی شرکتها مورد تأیید قرار میگیرد. 5-2-2- بررسی فرضیه فرعی اول ميزان ضريب تعيين 734/0 است. یعنی حدود 74 درصد تغییرات آشفتگی مالی تحت تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق، قرار دارد. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر سرمایه ساختاری به عنوان متغیر مستقل 257/0- و 797/0 میباشد یعنی بین سرمایه ساختاری و میزان آشفتگی مالی رابطه منفی و غیر معناداری وجود دارد. بنابراین فرضیه فرعی اول تحقیق مبنی بر ارتباط معنادار بین سرمایه ساختاری و میزان آشفتگی مالی شرکتها مورد تأیید قرار نمیگیرد. 5-2-3- بررسی فرضیه فرعی دوم ميزان ضريب تعيين 737/0 است. یعنی حدود 74 درصد تغییرات آشفتگی مالی تحت تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق، قرار دارد. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر سرمایه انسانی به عنوان متغیر مستقل 725/2- و 007/0 میباشد یعنی بین سرمایه انسانی و میزان آشفتگی مالی رابطه منفی و معناداری وجود دارد. بنابراین فرضیه فرعی دوم تحقیق مبنی بر ارتباط معنادار بین سرمایه انسانی و میزان آشفتگی مالی شرکتها مورد تأیید قرار میگیرد 5-2-4- بررسی فرضیه فرعی سوم ميزان ضريب تعيين 750/0 است. یعنی حدود 75 درصد تغییرات آشفتگی مالی تحت تأثیر متغیرهای مستقل تحقیق، قرار دارد. مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر سرمایه مشتری به عنوان متغیر مستقل 857/6 و 008/0 میباشد یعنی بین سرمایه مشتری و میزان آشفتگی مالی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بنابراین فرضیه فرعی سوم تحقیق مبنی بر ارتباط معنادار بین سرمایه مشتری و میزان آشفتگی مالی شرکتها مورد تأیید قرار میگیرد. خلاصه نتایج تحقیق در جدول 5-1 بیان شده است: جدول 5-1- خلاصه نتایج تحقیق عنوان فرضیهفرضیهنتیجه آزمون فرضیهفرضیه اصلیرابطه معناداری بین سرمایه فکری و میزان آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.تأیید فرضیهفرضیه فرعی 1رابطه معناداری بین سرمایه ساختاری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.رد فرضیهفرضیه فرعی 2رابطه معناداری بین سرمایه انسانی و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.تأیید فرضیهفرضیه فرعی 3رابطه معناداری بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.تأیید فرضیه 5-3- تفسیر نتایج تفسير نتيجه فرضيه اصلي با توجه به نتيجه فرضيه اصلي ميتوان بيان نمود بين سرمايه فکري و احتمال وقوع آشفتگي مالي ارتباط معکوسي وجود دارد. يعني هر چه توجه يک شرکت به موضوع سرمايه فکري بيشتر ميشود احتمال وقوع آشفتگي مالي در آن کاهش مييابد. اين نتيجه کاملاً مطابق با پيشينه تحقيق و انتظارات حاصل شده است. غالباً شرکتهایی که به سرمایه فکری توجه دارند قدرت بیشتری در جذب مشتریان، ایجاد رضایت مندی در آنها، افزایش قدرت بازاریابی و ... پیدا میکنند و احتمالاً کمتر گرفتار آشفتگی مالی میشوند. مدیریت سرمایه فکری برای موفقیت بلند مدت یک شرکت بسیار مهم است به گونهاي که با افزودن بر ارزش سازمان، بطور چشمگیری در بهبود موفقیت رقابتی سازمان مشارکت میکنند. سرمایه فكري در سازمانها، موجبات بهبود عملكرد مالي و مزيت رقابتي سازمان را در بر خواهد داشت. يكي از مهمترين چالشها و مشكلات سيستمهاي حسابداري سنتي، عدم انعكاس ارزش سرمايههاي فكري در صورتهاي مالي و گزارشات واحدهاي تجاري است. در حاليكه امروزه نقش سرمايههاي فكري در ايجاد ارزش براي شركتها و واحدهاي تجاري بسيار بيشتر از نقشي است كه سرمايههاي مالي در واحدها ايفا ميكنند (همتی و همکاران، 1389). شركتهايي كه از سطح بيشتري از كنترل و تمركز روي داراييهاي نامشهود خود برخوردارند به نسبت شركتهايي كه نسبت به اين داراييها و بطور اخص سرمايههاي فكري بيتوجهاند، داراي عملكرد و بازگشت سرمايه بهتر و نوسان قيمت سهام اين شركتها كمتر بوده است (برامهندكار و اریکسون و اپلبی، 2007). تفسير نتيجه فرضيه فرعي اول نتايج تحقيق نشان داد که بين سرمايه ساختاري و احتمال وقوع آشفتگي مالي از لحاظ آماري ارتباط معناداري وجود ندارد. سرمايه ساختاري در ادبيات تحقيق به عنوان سختافزار، نرمافزار، پايگاه دادهها، ساختار سازماني، حقوق انحصاري سازمان، علايم تجاري و تمام تواناييهاي سازمان كه حامي بهرهوري كاركنان است، تعريف ميشود. سرمايه ساختاري چيزي است كه، هنگامي كه كاركنان شب به خانه ميروند در شركت باقي ميماند. سرمايه ساختاري به چند دسته تقسيم ميشود: فرهنگ شركت، ساختار سازماني، يادگيري سازماني، فرآيند عملياتي و سيستم اطلاعاتي. سرمايه ساختاري مرتبط با روالمند بودن انجام امور سازماني، توالي و ترتيب منظم انجام فعاليتهاي سازمان و همچنين در اختيار بودن نرمافزار و سختافزار لازم براي انجام امور، ميباشد. سرمايه ساختاري در اختيار داشتن حقامتيازها و تسهيلات زيرساختي براي انجام فعاليتها نيز تعريف ميشود. بدين جهت، تأثیر بسيار زياد و اساسي در انجام كارآمد امور دارد و در نهايت، موجب بهبود عملكرد و ارزش شركت را فراهم ميآورد. اما به نظر ميرسد در شرکتهاي مورد بررسي در اين تحقيق به سرمايه ساختاري به ميزان کافي توجه نميشود. احتمالا در اين شرکتها موضوع فرهنگ سازماني، روالمند بودن انجام امور سازماني، توالي و ترتيب منظم انجام فعاليتهاي سازمان براي انجام امور به گونه مناسبي طراحی نشده است در ضمن از نرمافزار و سختافزارهای لازم بهره گرفته نشده است. همچنين به نظر ميرسد به سرمايه نوآوري به عنوان قسمتي از سرمايه ساختاري توجهي صورت نميگيرد. در حاليکه اين عصر، عصر نوآوري بوده و اين عامل نقشي كليدي براي مزيت رقابتي بلندمدت شركتها در بر خواهد داشت. از اين نظر نيز به نظر ميرسد شرکتها با مشکل مواجه هستند. تفسير نتيجه فرضيه فرعي دوم با توجه به نتايج حاصل شده از فرضيه فرعي دوم بين سرمايه انساني و ميزان آشفتگي مالي شرکت ارتباط معکوسي وجود دارد. سرمايه انساني به عواملي نظير دانش كاركنان، توانايي، مهارت، تخصص، توانايي حل مسأله و سبكهاي رهبري آنها مربوط ميشود و همچنين تواناييهايي كه مشتريان حاضرند بابت آن پول بدهند و سود شركت از آنجا ناشي ميشود. علاوه بر اين، وجود افرادي با چنين مهارت و دانش در رأس همه كاركنان باعث مديريت مناسب پرسنل ميشود. مهمترين دارايي سازمان پرسنل وفادار، خدوم و متخصص است و مديريت اين پرسنل نيز حائز اهميت ميباشد. وجود اين افراد به افزايش ارزش شرکت کمک مينمايد. تفسير نتيجه فرضيه فرعي سوم با توجه به تأیید فرضیه فرعی سوم مبنی بر وجود رابطه معنادار بین سرمایه مشتری و احتمال وقوع آشفتگی مالی میتوان بیان نمود که داراییهای بازار یک شرکت شامل مشتریان، دانش ارتباط با مشتریان، وفاداری مشتریان، شناخت کانالهای بازاریابی و کانالهای توزیع و سیستم پشتیبانی از مشتریان میتواند باعث افزایش فروش، بهبود عملکرد شرکت و رونق و خوشنامی شرکت در بین مشتریان شود. به طور مثال شرکتی که نسبت به رقبای خود در جذب مشتری موفق عمل کند و در کنار آن قادر به حفظ آنها باشد (از طریق مشتری مداری و پشتیبانی محصولات فروخته شده) طبیعتا کمتر گرفتار مشکلات مالی و نابسامانیهای اقتصادی خواهد شد. 5-4- محدوديتهاي تحقيق در هر پژوهش و تحقيقي که انجام ميشود محدوديتهايي نيز وجود دارد، که اين محدوديتها عمدتاً موانع مربوط به تعميمدهي نتايج حاصل از تحقيق است. اين تحقيق نيز همانند ساير تحقيقات مبتني بر روش علمي، داراي يک سري محدوديتهايي است که در ذيل به آنها اشاره ميکنيم: عدم استفاده از برخي از مدلهاي محاسبه آشفتگی مالی به دليل عدم وجود اطلاعات آن مدلها در ايران، به طور مثال مدل تفکیک کننده خطی و مدل اسپرینگیت. با توجه به محدود بودن جامعه آماري به شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران كه سال مالي آنها منتهي به پايان اسفند ماه بوده تسري نتايج به ساير شركتها بايستي با احتياط انجام پذيرد. 5-5- پيشنهادات تحقيق 5-5-1- پيشنهادات به استفادهکنندگان از نتايج تحقيق پيشنهاد بر اساس نتيجه فرضيه اصلي تاکنون در رابطه با حسابداری سرمایههای فکری استانداردی ایجاد نشده است، از سوی دیگر با توجه به نتایج این تحقیق شاهد آن بودیم که اطلاعات این نوع از منابع شرکت برای سرمایهگذاران در ارزیابی وضعیت مالی بسیار حیاتی است، بنابراین توصیه میگردد که هیئتهای تدوین کننده استانداردهای حسابداری برای ارائه این نوع از داراییها قواعد و ضوابط مشخص ارائه نمایند. همچنین به سرمايهگذاران و تحليلگران توصيه ميشود جهت اخذ تصميمات سرمايهگذاري، در کنار ساير اطلاعات، به اطلاعات صورتهاي مالي در مورد سرمایههای فکری شرکت توجه نمايند و در ارزيابيهاي خود در مورد سهام مورد نظر اين منابع مهم شرکت را مد نظر قرار دهند. پيشنهاد محقق در خصوص فرضيه فرعي اول شرکتها به منظور افزايش نظم و انجام سيستماتيک امور سازماني خود ابتدا به تدوين چارچوب و فرهنگ سازماني براي خود بپردازند. در اين فرهنگ سازماني وظايف و مسئوليتهاي کليه مديران و پرسنل مشخص شود و روابط و چگونگي تقابل بخشها در آن تعيين گردد. انجام اين فرآيند به نظاممند شدن امور و فعاليتهاي شرکت کمک فراواني مينمايد. همچنين پيشنهاد ميشود به منظور ايجاد شفافيت اطلاعاتي از سيستمهاي اطلاعاتي که با توجه به نيازهاي سازمان توسط متخصصين و افرادي که به شرح وظايف و برنامههاي سازمان آگاهي دارند استفاده گردد. استفاده از سيستمهاي اتوماسيون براي تسريع و افزايش دقت انجام امور در اين بخش به شرکتها پيشنهاد ميگردد. همچنين بايد توجه داشت که سرمايههاي ساختاري دربرگيرنده داراييها و فرآيندهايي است که به طور معمول و سنتی در ترازنامه منعکس نمیشوند. بنابراين توسط بسياري از افراد و گروهها به چشم نميآيد؛ اما ممکن است منابع مالي فراواني در اين زمينه سرمايهگذاري شود. از اين رو به شرکتها پيشنهاد ميشود افراد و گروههاي ذينفع را در جريان ميزان سرمايهگذاري در اين زمينه قرار دهند و نسبت به آگاه سازي آنها در زمينه منافع اين سرمايهگذاري اقدام نمايند. پيشنهاد محقق در خصوص نتیجه فرضیه فرعی دوم در خصوص داراييهاي انساني، كارمنديابي، گزينش، آموزش و توسعه نيروي انساني، رويههاي مناسبي توسط شرکتها به کارگيري شود. همچنين نحوه ارتقاء و ترفيع و پاداش عملکرد پرسنل تعيين شود و با افزايش و بهبود سرمايه انساني زمينه رشد و افزايش ارزش شرکت فراهم گردد و در نتیجه این اعمال بهبود عملکرد و کاهش آشفتگي مالي براي آنها ايجاد گردد. پيشنهاد محقق در خصوص نتیجه فرضیه فرعی سوم با توجه به نتیجه فرضیه سوم موارد زیر مطرح میشود: 1) استفاده از روابط جاری با مشتری‌های فعلی برای به حداکثر رساندن میزان رشد درآمدها؛ 2) مشخص کردن، جذب نمودن و حفظ بهترین مشتری‌ها؛ 3) معرفی و مشخص کردن روال‌ها و فرآیندهای فروشی که بیشتر تکرار می‌شوند؛ 4) پاسخگویی به نیازها و رفع تقاضای مشتریان؛ 5) ایجاد و اجرای یک راهبرد فعال بازاریابی که به کاهش هزینه‌ها و شناخت عمیق‌تر مشتری منجر می‏شود. تجارب سنتی بازاریابی در سازمان‏ها نیز به گونه‏ای دیگر این مطلب را بیان می‏دارد: 1) هزینه فروش کالا به یک مشتری جدید، شش برابر فروش به مشتری قدیمی است. 2) معمولاً هر مشتری ناراضی، عدم رضایت خود را با 8 الی 10 نفر در میان می‌گذارد. 3) احتمال فروش یک محصول به یک مشتری قدیمی در حدود 50 درصد است؛ در حالی که احتمال فروش همان محصول به یک مشتری جدید تنها 15 درصد است. 4) اگر شرکتی بتواند میزان نگهداری و حفظ مشتری سالیانة خود را 5 درصد افزایش دهد، می‌تواند منافع و سودهای خود را بین 30 تا 125 درصد افزایش دهد. 5-5-2- پيشنهادات براي تحقيقات آتي با توجه به اهميت سرمایههای فکری براي گروههاي مختلف سرمايهگذاران، تحليل گران، ادارهکنندگان بورس اوراق بهادار و انجمنهاي حرفهاي حسابداري زمينههاي بسياري نظير موارد زير براي پژوهش در اين زمينه وجود دارد: بررسي ساير مدلهاي اندازهگیری سرمایههای فکری و اجرای دوباره این تحقیق به منظور تقویت نتایج تحقیق. بررسي ساير مدلهاي اندازهگیری آشفتگی مالی و اجرای دوباره این تحقیق به منظور تقویت نتایج تحقیق. بررسي رابطه بین سرمایههای فکری و وقوع آشفتگی مالی به تفکیک صنایع به منظور یافتن صنایعی که بیشتر تحت تأثیر این عامل هستند. 5-6- خلاصه فصل در اين فصل ابتدا مقدمه و هدف اصلي اين پژوهش بيان شد، و در ادامه نتايج و محدوديتهاي تحقيق و سپس پيشنهادات تحقيق (مبتني بر نتايج تحقيق و در زمينه تحقيقات آتي) ارائه گرديد. اين تحقيق در پي پاسخ به اين سؤال بوده است که آيا وجود سرمایههای فکری احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار را کاهش ميدهد يا خير. به طور کلي استفاده از يک نمونه از شرکتهاي بورس اوراق بهادار در فاصله سالهاي 1386 الي 1390 بيانگر اين نتيجه بوده است که سرمایههای فکری احتمال وقوع آشفتگی مالی شرکتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را کاهش ميدهد. اين نتيجه با اين تفسير سازگار است که شركتهايي كه از سطح بيشتري از كنترل و تمركز روي داراييهاي نامشهود خود برخوردارند به نسبت شركتهايي كه نسبت به اين داراييها و بطور اخص سرمايههاي فكري بيتوجهاند، داراي عملكرد و بازگشت سرمايه بهتر و نوسان قيمت سهام اين شركتها كمتر بوده است و شرکتهایی که عملکرد مطلوبتری داشته باشند و دچار نوسان کمتری در قیمت سهام خود شود؛ سرمایهگذاران و اعتباردهندگان نیز نسبت به آن شرکت نظر مساعدتری داشته باشند و شرکت از صرف هزینههای بیشتر در رقابت با سایر شرکتهای مشابه بینیاز شود و با هزینه کمتر اعتبار و وام دریافت میکنند و طبیعتاً احتمال وقوع آشفتگی مالی در این شرکتها به مراتب کاهش مییابد. با اين حال با توجه به محدوديتهاي مورد اشاره، نتايج اين تحقيق نيازمند اعمال احتياط در تفسير و تعميم نتيجه فوق به ساير شرکتها ميباشد. منابع و مآخذ: الف) منابع فارسی: اسمعیل زاده مقري، علی؛ همت فر، محمود؛ زمانیان، علیرضا (1389) بررسی ارتباط میان سرمایه فکري و شاخصهاي ارزیابی عملکرد شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مجله حسابداري مدیریت. امینی، عذرا (1384)، ارزیابی ورشکستگی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، استاد راهنما: دکتر فرشاد هیبتی، پایان نامه تحصیلی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی. انجمن حسابداران رسمي آمريكا(1388)، مديريت ارزشهاي آينده: چگونه سرمايه فكري بنگاه را مديريت كنيم؟، مترجم:جعفريان طاهري، محمد حسين، مجله حسابدار، شماره 206، سال بيست و سوم، ص49. انواري رستمي، علي اصغر، رستمي، محمدرضا(1382)، ارزيابي مدل ها و روش هاي سنجش و ارزشگذاري سرمايههاي فكري شركتها، مجله بررسيهاي حسابداري و حسابرسي، شماره 34، سال دهم، صص 75-51. انواري رستمي، علي اصغر، سراجي، حسن(1384)، سنجش سرمايه فكري و بررسي رابطه ميان سرمايه فكري و ارزش بازار سهام شركتهاي بورس اوراق بهادار تهران، مجله بررسي هاي حسابداري و حسابرسي، شماره 39، سال دوازدهم، صص62-49. جعفري، مصطفي، رضائي نور، جلال، حسنوي، رضا(1385)، بازنگري مدل هاي اندازه گيري سرمايه فكري: يك رويكرد كل نگر، چهارمين كنفرانس بين المللي مديريت، دانشكده مديريت و اقتصاد دانشگاه صنعتي شريف. حاجیها ، زهره (1384) ، سقوط شرکت ، علل و مراحل آن ، حسابرس شماره 29 :ص8 تا18و 24تا 43 . دانش فرد، کرم ا...؛ ذاکری، محمد؛(1388) " بررسی تأثیر مدیریت دانش بر تقویت توان رقابتی شرکتهای مهندسین مشاور" پایاننامه ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات ، راهبرد یاس شماره 19 - پاییز88 راعی، رضا و فلا ح پور، سعید ،)بهار و تابستان، (1383 ، پیش بینی درماندگی مالی شرکت ها با استفاده از شبکه های عصبی مصنوعی “، تحقیقات مالی ، سال ششم ، شماره.39- 17 ، صفحات رسول زاده ، مهدی(1384) ، کاربرد مدل‌ آلتمن‌ در تعيين‌ وضعيت‌ ورشکستگي‌ شرکت ها، ماهنامه تدبير- سال سيزدهم- شماره 120 :ص 2تا5 و 8 تا 17. رضایی، فرزین (1389) ارزيابي تأثیر سرمايه فكري در ايجاد ارزش افزوده (اقتصادي و بازار)، مجله پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار، شماره 1، صص 59-71 رهنمای روپشتی ، فریدون ، فرزین ، اکرم (1383) ، کلیات مدیریت مالی ،اصفهان: انتشارات جنگل. رهنمای روپشتی ،فریدون و نیکو مرام ، هاشم و شاهور دیانی ،شادی(1385)،مدیریت مالی و راهبردی (ارزش آفرینی) ،تهران: انتشارات کساکاوش. زاهدي، سيدمحمد، لطفي زاده، فرشته(1386)، ابعاد و مدلهاي اندازه گيري سرمايه فكري، فصلنامه مطالعات مديريت، شماره55، سال پانزدهم، صص 64-39. زنجيردار، مجيد، كهن، علي، سلطان زاده، علي اكبر(1387)a، مديريت، اندازه گيري و گزارشگري از سرمايه فكري، نامه اتاق بازرگاني، شماره 483، صص 12-10. زنجيردار، مجيد، كهن، علي، سلطان زاده، علي اكبر(1387)b، مديريت، اندازه گيري و گزارشگري از سرمايه فكري، نامه اتاق بازرگاني، شماره 484، صص 14-13. ستایش، محمدحسین (1388) بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پیشرفتهای حسابداری، شماره 1، صص69-94. سلیمانی ، اعظم (1384) ، ارزيابي توانمندي مالي شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، منتشر شده در سایت پژوهش نامه اقتصادی (www.sid.ir). سلیمانی امیری ، غلامرضا، ( 1381 )بررسی شاخص های پیش بینی کننده ورشکستگی در شرایط محیطی ایران "، پایان نامه دکتری، رشته حسابداری، دانشگاه تهران. صفري، عليرضا (1381) ، ارتباط نسبت های مالی و تداوم فعالیت شرکت ها ،پايان نامه تحصيلي کارشناسی ارشد،  تهران دانشگاه علامه طباطبايي. صقری ، محمد1376)) ، کتاب حقوق بازرگانی ورشکستگی(نظری و عملی) ،تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار. علی خانی ، مرضیه (1385)، ارزیابی های مدل های ورشکستگی در بورس اوراق بهادار تهران ، استاد راهنما: دکتر فریدون رهنمای روپشتی ، پایان نامه تحصیلی کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد علوم و تحقیقات. فراهاني، قائم‌مقام، (1368)، حقوق‌ و تجارت، ورشکستگي‌ و تصفيه‌ (جلد اول)، تهران: انتشارات‌ دانشگاه‌ تهران. قليچ خانی، بهروز، مشبكي، اصغر(1385)، نقش سرمايه اجتماعي در ايجاد سرمايه فكري سازمان(مطالعه دو مورد شركت خودروساز ايراني)، فصلنامه دانش مديريت، شماره 75، سال نوزدهم، صص 147-125. مهرانی، ساسان؛ مهرانی، کاوه و کرمی، غلامرضا، (زمستان 1383 )،استفاده از اطلاعات تاریخی مالی و غیرمالی جهت تفکیک شرکت ها ی موفق و ناموفق “،.بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال یازدهم. همتي، حسن؛ كرامتي فرهود، علي؛ شيپوريان، سعيد (1389) مدل ها و روشهاي حسابداري سرمايه هاي فكري، سال سوم، شماره ششم، صص 1-12. ب) منابع خارجی: 27-Richardson, F. m. and Davidson, L. F. (1983) ‘An exploration into bankruptcy Discriminant model sensitivity’ , Journal of Business Finance & Accounting;PP 10(2) (Summer) 28-Springate, Gord, L.V. (1978). “Predicting the possibility of failure in a Canadian firm”.Unpublished M،B،A Research Project,Simon Fraser university, junuary 29-Altman, E. (1968) ‘Financial ratios, Discriminant analysis and the prediction  of corporate bankruptcy’, Journal of Finance, 4 (September):pp54-89. 30-Altman, E., Haldeman, R. and Narayanan, P. (1977) ‘ZETA analysis. A new model to identify bankruptcy risk of corporations’, Journal of Banking and Finance,pp14-31. 31-Barney, J. (1991). “Firm Resources and Sustainable Competitive Advantage“. Journal of Management. No1. 99-120.Managing. Nos 5/6/7/8. 62-433. 32-Beaver, W. (1966) ‘Financial ratios as predictors of failure’, Empirical Research in Accounting. Selected Studies, Supplement to Vol. 33-Bontis, N. (1999). “Managing Organizational Knowledge by Diagnosing Intellectual Capital: Framing and Advancing the State of the Field“. International Journal of Technology 34-Bramhandkar, A, Erickson, S, Applebee, I.(2007). Intellectual Capital and Organizational Performance an Empirical Study of the Pharmaceutical Industry, ECKM 2007, 8th European Conference on Knowledge Management, Barcelona. 35-Brooking, A.(1996). Intellectual Capital: Core Assets for the Third Millennium Enterprise, London, Thomas Business Press. 36-Chen, J., Zhu, Z., Xie, H.Y, (2004) "Measuring Intellectual Capital: A new model and empirical study", Journal of Intellectual Capital, Vol. 5, No. 1, pp. 195-212. 37-Chen, M.Y, Lin, J.Y, Hsiao, T.Y, Thomas, W.L.(2008). Censoring model for evaluating intellectual capital value drivers, Journal of Intellectual Capital, Vol.9, No.4, pp:639-654. Edvinsson, L.(1997). Developing intellectual capital at Scandia, Long Range Planning, Vol.30. No.3, pp:320-331 38-Deakin, E. (1972) ‘A Discriminant analysis of predictors of business failure’, Journal of Accounting Research, 1 (Spring):pp8-29 39-Donalson ,T., Preston, L.E. (1995). “The Stakeholders Theory of the Corporation: Concepts, Evidence and Implications“. Academy of Management Review. No 1. 65-91. 40-Edvinsson, L, M.S. Malone.(1997). developing a model of managing intellectual capital, European management journal, vol.4, No.3, pp:356-364. 41-Edvinsson, L., Patriek,S. (1996). “Developing a Model for Managing Intellectual Capital“. European Management Journal. No 14. 346-364. 42-Flamholtz, E.(1985). Human Resource Accounting and Effective Organization Control: Theory And Practice, Jossey Bass. 43-Frydman, H., Altman, E. and Kao, D. (1985) ‘Introducing recursive partitioning for financial classification: the case of financial distress’,Journal of Finance;PP 40(1) 44-Grant W.Newton;(1998)“Bankruptcy and Insolveny Accounting “ Practice and procedure ; New York: The Ronald Press Company. 45-H. M. Ketels, Christian. (2006) “Michael Porter Competitiveness Framework Recent Learnings and New Research Priorities” Center for Strategy and Competitiveness, Stockholm School of Economics, Stockholm, Sweden 46-Holmen, J.(2005). Intellectual Capital Reporting, Management Accounting Quarterly, Vol.6, No.4. 47-Kaplan, R.S, Norton, D.P.(1992). The balanced scorecard measures that drive performance, Harvard Business Review, pp:71-79. 48-Lev; B., Radhakrishnan, S. (2003). “The measurement of Firm-Specific Organization Capital“. NBER Working Paper. No 9581. available at: www.nber.org/papers/w9581 (accessed7 August 2004). 49-Martinez, I, Garcia, M.E.(2005). Assessing the quality of disclosure on intangibles in The Spanish Capital Market, European Business Review, Vol.17, No.4, pp:305-313. 50-Mavridis, D.(2005). Intellectual capital performance drivers in the Greek banking sector, Management Research News, Vol.28, No.5, pp:43-62. 51-Ohlson, J. (1980) ‘Financial ratios and the probabilistic prediction of bankruptcy’, Journal of Accounting Research;PP 18(1) 52-Pablos, patrica ordonezde.(2004). measuring and reporting structural capital, journal of intellectual capital, Vol.5, No.4, pp:629-647. 53-Porter M.E. (1990) “Competitive Advantages of the Nation”, New York: The Free Press -Porter, M. (1980) “Competitive Strategy”, the Free Press, New York, NY5/54 55-Roos, G. and Roos, J. (1997)«Measuring Your Company’s Intellectual Performance», Long Range Planning; Vol. 30, No. 3, pp. 413-426. 56-Tan, H. P., Plowman, D., Hancock, P. (2007). “Intellectual Capital and Financial Returns of Companies“. Journal of Intellectual Capital. No 1. 76-95. 57-Tobin, J.(1978). Monetary policies and the economy: the transmission mechanism, Southern Economic Journal, Chapel Hill.