دانلود ادبیات نظری وپیشینه تحیقق ماهیت ومفاهیم گردشگری وگردشگری مذهبی (docx) 69 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 69 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

ادبیات نظری وپیشینه تحیقق ماهیت ومفاهیم گردشگری وگردشگری مذهبی فصل دوم : مبانی نظری -2-3 ماهیت و مفاهیم گردشگری00___________________________________________ page25-2-3-3 گردشگری به عنوان یک محصول31 page26-2-2-3 الگو های فضایی گردشگری35 page26-2-3-1 گونه شناسی گردشگری35 -2-2 ماهیت و مفاهیم گردشگری01___________________________________________ page29-2-2-3 تاریخچه گردشگری مذهبی31 ‌ page30-2-2-2 گردشگری مذهبی33 page32-2-2-1 تعاریف گردشگری مذهبی23 page33-2-2-1 اهمیت گردشگری مذهبی22 page34-2-2-5 اقسام گردشگری مذهبی21 page39-2-2-6 ویژگی های سفر های مذهبی21 page40-2-2-7 جایگاه زیارت در گردشگری مذهبی23 page40-2-2-3 جایگاه گردشگری مذهبی و زیارتی نزد شیعیان23 page42-2-2-33 جاذبه های گردشگری مذهبی23 page42-2-2-32 عرضه و تقاضای گردشگری13 page44-2-2-31 ارکان تقاضای گردشگری مذهبی12 page45-2-2-31 فرایند تقاضای گردشگری11 page46-2-2-35 قابلیت های گردشگری مذهبی ایران15 -2-1 گردشگری مذهبی در شهرها و کالن شهرها 3._______________________________ page48-2-1-3 ساختار اکواوژیکی شهرهای مذهبی16 page48-2-1-1 اقتصاد گردشگری در شهر های مذهبی17 page49-2-1-2 عوامل جذب گردشگران مذهبی11 page52-2-1-1 عوامل ایستایی گردشگری مذهبی12 page53-2-1-1 گونه شناسی گردشگری مذهبی12 2-1-5 پیامد های گردشگری در شهرهای مذهبی11 -2-1 مدلی مفهومی از گردشگری مذهبی 0.____________________________________ 3 ماهیت و مفاهیم گردشگری -2-3-3 گردشگری به عنوان یک محصول بسیاری از پژوهش گران گردشگری تالش کرده اند تا ماهیت"محصول گردشگری"را تعریف کنند . برخی از این رویکردها با در نظر داشتن سمت عرضه و تقاضا گردشگری، نحوه تعامل عناصر مختلف مقصد و گردشگری را توصیف می کنند. مورفی مقصدهای گردشگری را مانند یک بازار می داند که رویارویی و تعامل وجه تقاضا و عناصر عرضه در آن، منجر به"مصرف"می شود. شاو و ویلیامز نیز محیط شهری را با تمام ویژگی هایش یک محصول تفریحی می دانند . طبقه گفته کلب محصول می تواند یک کاالی فیزیکی، خدمت، یک ایده یا تجربه باشد. یک شهر به طور همزمان ترکیبی از کاال های فیزیکی خدمت و ایده است که تجربه گردشگری را شکل می دهد بناها و معماری آنها، بوستان ها، خیابان ها، امکانات فرهنگی و مذهبی، مجسمه های یاد بود و حتی سیستم حمل ونقل، برخی از محصوالت فیزیکی شهرها هستند. این ویژگی ها فیزیکی، عنصر مهمی در شکل گیری تصویر ذهنی مقصد به عنوان یک شهر تاریخی، سنتی یا مدرن است. موقعیت جغرافیایی شهر بخش دیگری از محصول فیزیکی شهرمحسوب می شوند. اجرای نمایش، رقص های محلی، کنسرت ها و جشنواره ها از جمله خدماتی هستنند که شهر به گردشگران ارائه می دهد. تصویری که از مقصد در ذهن گردشگران شکل می گیرد، در واقع همان ایده شهر هستند . هنگام بازاریابی یک شهر به عنوان مقصد گردشگری باید به پیشبرد ترکیبی از کاال های فیزیکی، خدمت و ایده این محصول پرداخت. گردشگران در حین تجربه محصوالت گردشگری، به ارزیابی آن ها می پردازند. آن ها محصوالت را با در نظر گرفتن میزان ارضای نیاز هایشان و انتظارتشان از کیفیت محصول ارزیابی می کنند. در بحث بازاریابی گردشگری اکثر نویسندگان بین محصول و خدمات تمایز قایل نمی شوند آنها با فرض اینکه محصوالت و خدمات تقریبا مترادف می باشند به محصول گردشگری اشاره می کنند و یک محصول را اینگونه تعریف می کنند"هر چیزی که بتواند برای جلب توجه، تملک،استفاده یا مصرف به بازار عرضه شود احتماالُ نیاز یا خواسته ای ر ا ارضاء نمایند این تعریف شامل هدف های فیزیکی، خدمات و اماکن و سازمان ها و عقاید می شود )محمود ضیایی،نیلوفر عباسی،.)0300 412750-512953000 14 -2-2-3 الگو های فضایی گردشگری گردشگری یکی از جریانهای جهانی است که به خوبی بیانگر ترکیب امور اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی است و در یک رویکرد جهانی سیطره بر تمامی فضاهای ماقبل مدرن، مدرن و پسامدرن را شکل می دهد. گردشگری میل به استفاده از فضا در اوقات فراغت با انگیزه ها و اهداف مختلفی است .گردشگری در یک کلیت در برگیرنده جریان ایجاد درآمد و اشتغال برای ساکنان محلی در عرضه فضا برای استفاده گردشگران یکی از این آثار است. گردشگری در پردازش فضایی الگو های متفاوتی را ارائه می دهد که هرکدام از آنها ساختار و عملکرد فضایی خاصی را در پی دارد. الگوهای گردشگری دربرگیرنده گردشگری شهری،گردشگری روستایی، گردشگری عشایری و گردشگری طبیعی )طبیعت گردی( است که هریک ساختار و عملکرد ویژه ای را در زمینه گردشگری می طلبد. نتایج مثبت و منفی حاصل از گردشگری در فضای جغرافیایی با دیالکتیک گردشگری در رابطه است؛ دیالکتیک که یکی از اصول آن تضاد است . گردشگری از یک سو جهانی شدن سرمایه، انسان و فضا را دنبال می کند و از سوی دیگر امری محلی از هر لحاظ است. گردشگری پسامدرن بیش از هر صنعت دیگری امکان رعایت عدالت جغرافیایی یا عدالت فضایی را به وجود می آورد. عدالت جغرافیایی یکی از عمده ترین زیر ساخت های عدالت اجتماعی است.گسترش استفاده از فضاهای مختلف امکان توزیع زیرساختها، توزیع خدمات و رفاه و توزیع درآمد را در همه فضا ها به وجود می آورد. استفاده از طبیعت به معنی وسیع کلمه در گردشگری موجب آن می شود که کل کره زمین به فضای جغرافیایی تبدیل شود.گردشگری پسامدرن با استفاده از کل این فضا می تواند در توزیع درآمد در فضای جغرافیایی و در نتیجه در عدالت اجتماعی نقش اساسی داشته باشد )مافی وسقایی،..)011 :031 -2-3-1 گونه شناسی گردشگری این حقیقت که گردشگران از جنبه های مختلف با یکدیگر تفاوت دارند از دیرباز مورد توجه صاحب نظران و متولیان گردشگری بوده است. همین تفاوت ها و تاثیر آن در رفتار و روابط گردشگران با محیط های فیزیکی، فرهنگی و افراد در طی سفر و در مقصد، باعث شده است که دسته بندی ها یا نوع شناسی های متعددی از آنان ارائه شوداصوالُ. گونه شناسی ها از این نظر مفیدند که با ارئه طبقه بندی ساده از پدیده های پیچیده، امکان درک آن ها را فراهم می کنند. اریک کوهن نخستین کسی بود که به صورت علمی و تحلیلی به گونه شناسی و دسته بندی 15 گردشگران مبادرت کرد. او ابتدا گردشگران را به دو دسته گردشگران سازمان دهی شده و سازمان دهی نشده تقسیم بندی کرد. منظور او از بکار گیری لفظ سازماندهی شده این بود که مشخص سازد تا چه حد برنامه و مراحل سفر گردشگری به سازمانها و موسسات گردشگری وابسته است. دسته اول شامل " گردشگران انبوه سازمان یافته" و " گردشگران انفرادی سازمان یافته" و دسته دوم شامل " گردشگران اکتشافی" و " گردشگران آسانگرد" می شود به نظر کوهن هر کدام از این دو دسته تقاضا های مختلفی از مقصد دارند. نوع شناسی گردشگران انبوه)کوهن(گردشگران انبوه سازمان یافتهاین نوع گردشگری به شدت به سازمانهای خدماتی مرتبط باصنعت گردشگری وابسته اند. ویژگی آنها دنبال کردنتعطیالت به صورت از پیش برنامه ریزی شده و آماده است.برنامه های مسافرتی آنان معموال از طریق سفرگذاریها و گشتپردازها طراحی و اجرا می شود و صرفا از محیطهای مصنوعیایجاد شده ویژه گردشگران بازدید می کنند.گردشگران انفرادی سازمان یافتهاین گروه از گردشگران نیز از تسهیالت ویژه سیستم گردشگریاستفاده می کنند )برنامه پروازها، حمل ونقل و جایابی و...( و سعیمی کنند تا حد امکان قبل از ترک خانه، برنامه سفرشان مشخصباشد. شاید بازدیدشان از همان مکان هایی باشد که گردشگران گردشگران انبوه سازمان یافته از آنها دیدن می کنند، اما این کار را مستقال انجام می دهند. گردشگران اکتشافیاین گروه کسانی اند که بدنبال مقاصد جدید و ناشناخته می گردند. بیشتر عالقه دارند که مقصد خود را نه از طریق بروشورهای تبلیغاتی ، بلکه از درون مقاالت و کتابهای مربوط به مسافرت پیدا کنند. اینان در پی یافتن جا و مکانی آشنا، راحت و بی دردسر نیستند. گردشگران آسانگرداین نوع گردشگران، در پی چیزهای نو و جدیدند و در این راه 16 هزینه ها و حتی سختیها و خطرهای سفر متقبل می شوند. آنان سعی می کنند تا آنجا که امکان دارد با سایر گردشگران و مسافران تماس نداشته باشند. هدف کلی آنان دست یافتن به پدیده های تازه است . از لحاظ الگوی هزینه ای، ترجیح می دهند نیازمندیهای خود را به جای شرکت های مسافرتی، مستقیما از محلیها تأمین کنند. از دیدگاه صنعتی، دسته بندی دیگری در مورد گردشگران وجود دارد که یکی از موسسات امریکایی آن را مطرح کرده است. این موسسه به منظور درک بهتر رفتار مصرف کنندگان در حین سفر، به مطالعه بازار پرداخته است. در این مطالعه، بیش از ..00 پاسخ دهنده آمریکایی، انگلیسی، آلمانی و ژاپنی شرکت داشته اند. نتایج این بررسی تجربی در جدول زیر آمده است که می توان آن را با رویکرد علمی کوهن مقایسه کرد. طبقه بندی گردشگران از دیدگاه امکسگردشگران ماجراجواین گروه افرادی ورزیده و آموزش دیده و در پی کسب تجارت نو ومالقات با مردمان و زمین های جدیدند. سفر در زندگی آنها نقش مهمی دارد.گردشگران محافظه کارکسانی اند که اعتماد به نفس الزم برای سفرهای دشوار یا طوالنی راندارند. بیشتر تمایل دارند که تعطیالت را در سفرهای داخلی و مطمئنبگذارنند. مسافرت برای این گروه توأم با استرس و نگرانی است.گردشگران رویاییاشتیاق زیادی به سفر و دیدار از مقاصدی دارند که در شرایط عادیامکان آن وجود ندارد. تمایل دارند از نقشه ها برای سفر استفاده کنند.گردشگران مقتصداین گروه برای کسب تجربه و آشنایی با اماکن جدید مسافرت نمی کنند،بلکه از دید آنها سفر روشن برای آرامش و تمدد اعصاب است. آنها تمایلیبه پرداخت هزینه بیشتر برای دریافت تسهیالت و خدمات بهتر در سفر ندارند 17 گردشگران مرفه عموماُ افرادی ثروتمند که اهمیت زیادی برای تسهیالت و خدمات بیشتر در سفر قائل اند و هزینه های بیشتر را به راحتی می پذیرند. اینان تمایل دارند که در رفاه کامل سفر کنند ودر هتلهای پنج ستاره اقامت گزینند. 188595026479500 همان طور که در جدول باال مشاهده می شود، در این دسته بندی، گردشگران به پنج گروه ماجراجو، محافظه کار، رویایی، مقتصد و مرفه تقسیم شده اند. مبنای تقسیم بندی مذکور ماهیت و تمایل گردشگران بوده و هدف آنها کمتر مد نظر بوده است. محقق دیگری به نام پالگ))00.0، تالش کرد تا بین ویژگی های شخصیتی افراد و گردشگری رابطه برقرار کند. مطالعه پالگ، مبتنی بر مفاهیم روان شناختی و تحلیل های شخصیت شناختی بود. فرض قبلی او این بود که مولفه های شخصیتی افراد در انتخاب نوع، مقصد و چگونگی مسافرتشان نقش مهمی ایفا می کند. کار اولیه او به عنوان مشاور برای یکی از خطوط هوایی امریکا انجام گرفت، مسافران را از لحاظ شخصیتی روی پیوستاری قرار می داد که یک سوی آن مسافران درون گرا و سوی دیگر مسافران برون گرا و مابین آنها اعتدال گراها قرار داشتند. افراد درون گرا تمایل دارند به مکان های امن، مطمئن و بسته سفر کنند و به شرکت کردن در فعالیت های خانوادگی عالقمندند. این گروه از افراد بسیار محافظه کارند و اهل خطر پذیری و سفر های مخاطره آمیز عالقه بیشتری دارند. مسافران اعتدال گرا نیز بین این دو گروه واقع می شوند. از دیدگاه پالگ، میزان درآمد افراد، تعیین کننده الگوی رفتاری آن ها در سفر است و فردی که از نظر مالی محدودیت دارد بیشتر درونگرا می شوند و با تعغیر این شرایط، از نظر رفتار در مسافرت، برون گرا خواهد شد. از نظر پالگ یک مسیر و مقصد کشف نشده در وهله اول توجه مسافران برون گرا را جلب می کند، یعنی افرادی که در جست وجوی تعطیالت اکتشافی و ماجراجویانه هستند. در مقابل، هرگاه یک مقصد کامال شناسایی و عادی شد، مورد توجه درونگراها قرار می گیرد. اگر نتایج این تحقیق در دهه 0010 طرفدارن زیادی داشت از لحاظ روش شناختی انتقادهای گوناگونی بر آن وارد شده است )کاظمی،.:031 .)000-01. -2-2 ماهیت و مفاهیم گردشگری -2-2-3 تاریخچه گردشگری مذهبی تاریخچه گردشگری مذهبی را نیز به مانند تاریخچه گردشگری می توان بررسی کرد 18 .3انقالب صنعتی انقالب صنعتی که از سال 0 ..0 تا 01.0 میالدی ادامه یافت، پایه و اساس گردش های دسته جمعی را به وجود آورد. در ابتدا مسافرت های تفریحی یک روزه بودند؛ زیرا همه مردم توان مالی زیادی نداشتند و هم روزهای هفته کاری پنج روز نبود. در پایان سده نوزدهم گارگران تعطیالت ساالنه داشتند و برای فرار از مناطق شهری شلوغ و آلوده به حومه شهرها و مکان های معنوی و تاریخی سفر می کردند. مسافرت آنان تا حدی مانند کارهایی بود که گردشگران کنونی انجام می دهند. .2گردشگری نوین امروزه گردشگری به دلیل دسترسی به امکانات و توانایی های مالی، مسافرت توده ها را امکان پذیر ساخته است. فناوری نوین هم مانند خطوط هواپیمایی ، کامپیوتر و ارتباطات ماهواره ای سبب شده که از سده بیستم شیوه زندگی، کار، تفریح و مسافرت افراد، دگرگون شود )جمالی نژاد، .)10-.0:0300 -2-2-2 گردشگری مذهبی در یک تعریف کلی می توان گردشگری مذهبی را گونه ای از گردشگری دانست که شرکت کنندگان در آن فقط دارای انگیزهای مذهبی و یا به صورت ترکیبی با سایر انگیزه ها هستندکه از اماکن مقدس نظیر معابد،کلیساها، مساجد، مقابر و امام زاده ها بازدید می کنند. باتوجه به تعریف باال، گردشگران مذهبی دو دسته اند: دسته اول کسانی که از اماکن مقدس دینی خود بازدید می کنند، مانند مسلمانانی که به زیارت اماکن مقدس خود نظیر مکه مکرمه و عتبات عراق می روند و دسته دوم کسانی اند که از اماکن مقدس سایر ادیان دیدن می کنند نظیر افرادی که مسیحی نبوده امااز کلیسا های مختلف بازدید ویا مسیحیانی که به دیدن معابد بودایی ها یا سایر ادیان می روند. در یک تعریف دیگر می توان گردشگری مذهبی را بخشی از گردشگری فرهنگی دانست که قدرت زیادی برای اتصال احساسات دینی، مراسم آیینی، هنروارزش های روحانی دارد.گفته می شود خاستگاه گردشگری به سفرهای زیارتی برمی گردد که اهل هردین برای زیارت اماکن مذهبی خود انجام می دادند وگردشگری، شکل جدید و پیشرفته از سفرهای زیارتی است. یکی از قدیمی ترین انواع گردشگری که ازجمله بزرگترین بخش های بازار سفر نیز به شمار می رود، گردشگری مذهبی است. درگردشگری مذهبی،مکان های زیارتی ومراسم وشعائرمذهبی مورد بازدید گردشگران قرارمی گیرد.گفتنی است گردشگری مذهبی وزیارتی به لحاظ مفهوم تخصصی تا حدودی متفاوت اند. زائران کسانی اند که انگیزه ان ها از مسافرت فقط انجام امور مذهبی است، ولی گردشگران مذهبی 19 ضمن انجام زیارت وشرکت در مراسم مذهبی، ازمکان های دیگر گردشگری اعم از زیارتی وغیر زیارتی نیز دیدن می کنند . ادیان همواره این باور رادر پیروانشان پرورانده اند که بازدید وزیارت از یک مکان مقدس ومذهبی امری ستودنی است وتا حدودی می تواند گره های اعتقادی و روحانی و یا مشکالت معیشتی وجسمانی آنان رابر طرف کند. گردشگری با انگیزه مذهبی و زیارتی در عصر حاضر نیز رونق بسیاری یافته است به طوری که عبادتگاه ها، مساجد،آرمگاه ها، امام زاده ها و کلیسا ها هر ساله پذیرای میلیون ها نفر زائر هستند. امروزه گردشگری مذهبی به سبب ویژگی های ساختاری و کارکردی خاص توانسته خود را درمتن گردشگری جهانی جای دهد و بر اساس براوردهای صورت گرفته، %2. از کل جریان های گردشگری به گردشگری مذهبی اختصاص داشته است . به برکت گردشگری مذهبی می توان به مفاهیم حیات، وحدت وجود، اتحاد هستی، راه عشق به عالم وجود و مظاهر و مظاهر آن، دوستی، راه پرورش نفس و تعالی روح دست یافت. برای درک مفاهیم هستی شناختی، پاالیش نفس و خودسازی و فراگیری چگونه زیستن، بهترین راه مسافرت و گردشگری است و آن هم گردشگری مذهبی؛ زیرا این نوع از گردشگری، شیوه نگرش اتسان را به جهان هستی ژرفا می بخشد. با توجه به مقاصد افراد، اشکال گوناگونی از گردشگری مذهبی شکل می گیرد. در کشور ما نیز با توجه به وجود پیروان ادیان مختلف توحیدی، انواع مختلفی از گردشگری مذهبی می تواند ایجاد گردد. هر ساله ملت ما سفرهای متعدد مذهبی خارجی مثل، سفر حج در 21 https://t.me/tephd عربستان، عتبات عالیات در عراق و سوریه، همین طور سفرهای مذهبی داخلی نظیر، مشهد، قم، ری و شیراز و نظایر آن ها رفته و اثرات مختلف گردشگری در این مناطق بر جای می گذارند. منظور ما از گردشگری مذهبی، تنها ورود گردشگران خارجی به ایران و یا به شهر مقدس مشهد نیست، بلکه هرگوشه از کشور ما دارای ظرفیتی خاص در این زمینه است و از سوی دیگر رونق گردشگری مذهبی به معنای رونق گردشگری داخلی به بهانه دیدن و زیارت از اماکن مذهبی نیز هست. زیارت بخش مهمی از فعالیت های مربوط به گردشگری مذهبی را در بر می گیرد. اگر به منابع دینی بنگریم می بینیم که در فرهنگ اسالمی هدف اصلی از خلقت، عبادت، قربت الهی، جانشینی خداوند بر روی زمین و رشد ارتقای معنوی است و یکی از راهای تقویت معنوی و ایجاد ارتباط با معبود، عبادت و به تبع آن زیارت است. زائر به افرادی اطالق می گردد که فقط با انگیزه های مذهبی سفر می کنند. این افراد مومنان و معتقدان مذهبی هستند که برای انجام فرایض دینی و مذهبی، قرب به خدا زیارت قبور امامان و رهبران مذهبی، طلب شفاعت، ادای نذر، ثواب، شفا، پاک شدن از گناه و نظایر آنها به اماکن مقدسه سفر می کنند، اما گردشگری مذهبی، دیدارکنندگانی هستند که در مراسم و زیارت قبور پیامبران، امامان و رهبران دینی مذهبی، فعالیت های مذهبی و نظیر آنها شرکت می جویند و نیز از دیگر مکان های گردشگری هم دیدن می کنند. به عبارت دیگر، گردشگران مذهبی مسافران و دیدارکنندگانی که همزمان با انگیزه های مذهبی اولیه، انگیزه های مربوط به گردشگری عادی را نیز دارند و اهداف سفر آن ها چند منظوره و چند نقشی یا چند کارکردی با اولویت مذهبی است. در طول تاریخ و حتی در جامعه کنونی، ضرورت روابط نیکو بین مناطق و مردم مختلف را نمی توان نادیده گرفت. برای تسهیل و پیشبرد تجارت، مسافرت، مبادالت فرهنگی، رشد تمدن ها، یگانگی و گفتگوی بین ادیان مختلف باید یک نظام کاری موثر از دیپلماسی و روابط وجود داشته باشد و گردشگری دینی می تواند نقش عمده ای در ساختن چنین شالوده ای داشته باشد )جمالی نژاد،.)00-0. :0300 -2-2-1 تعاریف گردشگری مذهبی گردشگری مذهبی در زمره قدیمی ترین و پرونق ترین گردشگری های گذشته و حال سراسر جهان قرار دارد که دشواری های اقلیمی و بدی آب و هوا نیز مانع آن نمی شود )منشی زاده،.)030 :0310 در این نوع گردشگری انگیزه اصلی، زیارت اماکن مقدسه و زیارتگاه هاست که اقامتگاه ها و نوع امکانات آن به هر حال در طول مدت اقامت تاثیر می نهد. ولی درآمد خانوار نقش چندانی در انگیزه اصلی زیارت از این اماکن ندارد )فاطمی، .)00 :0310 21 در یک تعریف کلی می توان گردشگری مذهبی را گونه ای از گردشگری دانست که شرکت کنندگان درآن دارای انگیز های مذهبی) منحصرا و یا به صورت ترکیب با سایر انگیزه ها( هستند که از اماکن مقدس نظیر کلیساها، مساجد، مقابر امام زاده ها و نظایر آنها بازدید می کنند.00 گردشگری مذهبی: عبارتند از بازدید گردشگران )با تعریف ویژه جهانگردی( از اماکن مقدس نظیر زیارتگاه ها ؛ مقابر امامزاده ها و نظایر آنها . گردشگری مذهبی: گردشگرانی فرهنگی هستند که برای زیارت اماکن، آثار، یادمان های مذهبی، انجام اعمال مذهبی و دینی، ترویج و آموزش و گذران اوقات فراغت در مکان ها و مراکز مذهبی جهان سفر می کنند. در اینجا با دو دسته مختلف از جهانگردان روبرو می شویم، دسته اول کسانی که از اماکن مقدسه در دین خود بازدید می نمایند و گروه دوم کسانی که از اماکن مقدسه سایر ادیان دیدن می کنند )حسینی و رحیم پور، .)0. :03.0 -2-2-1 اهمیت گردشگری مذهبی در دنیای ماشینی امروز، انسان بیش از گذشته به استراحت و گردش نیازمند است تا آثار ناشی از فشار های روحی و روانی را تا حد ممکن خنثی کند. از این منظر، گردشگری و سیاحت یک تجربه درونگرایانه است. بشر می خواهد لحظاتی را بدست آورد که جان و روح خسته اش به آسایش و زیبایی ماورایی برساند و نیز می خواهد از این راه معنویت زندگی اش را تامین کند. گردشگری مذهبی یکی از قدیمی ترین و پرونق ترین گردشگری های گذشته و حال حاضر در سراسر جهان است که قدمت آن به فرهنگ دینی می رسد. گردشگری و گذران اوقات فراغت به شیوه ای جدید، پدیده جدایی ناپذیر جامعه صنعتی و حلقه مهم در بازار تولید است؛ اما زیارت و گردشگری مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات دینی و مذهبی دارد، به مفهوم تخصصی خود فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت، عامل مهم جغرافیای انسانی در شکل گیری مسافرت، ایجاد تمرکز و چشم اندازهای فرهنگی است. با وجود این امروزه گردشگری مذهبی با همه اجزاء و گونه های مختلف آن، به سبب ویژگی های ساختاری و کارکردی خاص، توانسته حوزه نفوذ خود در سراسر جهان را افزایش دهد. سازمان جهانی گردشگری نیز با توجه به رشد سریع گردشگری، برگزاری کنفرانس 63566675000 10 www.econews .ir 22 های را که ارتباط گردشگری و مذهب را بررسی کنند الزم می داند. از این نظر این سازمان، مذهب به عنوان یکی از اصلی ترین انگیزه های سفر شناخته شده است. البته با توجه به این که در جهان به ویژه در منطقه خاور میانه به لحاظ موقعیت فرهنگی و مذهبی خاص در میان سایر مناطق دنیا، گردشگری مذهبی جای رشد و توسعه بسیار دارد ولی هنوز فاقد سازماندهی تخصصی و متمرکز می باشد و جریان سرمایه گذاری مشخصی از نظر زیر ساخت های گردشگری اعم از هتل و وسایل نقلیه در آن، تعریف نشده است. در آمار سازمان گردشگری جهانی برآورد شده است که هر ساله 300 الی 330 میلیون زائر از مناطق مذهبی جهان بازدید می کنند که این تعداد از سال 2002 تا 200. با افزایش 30 درصدی مواجه شده است. با توجه به آمار سازمان گردشگری 30/0 میلیون سفر بین المللی به منطقه خاورمیانه در سال 200. انحام شده که پیش بینی می شود این تعداد به 0.0 میلیون سفر در سال 2030برسد. این منطقه به علت مرکزیت برای سه دین اسالم، مسیحیت و یهودیت، کانون گردشگری مذهبی دنیا شده است. گردشگری در خاورمیانه درآمدی بالغ بر 2. میلیارد دالر در سال 200. ایجاد کرده است. از لحاظ درآمد گردشگری در منطقه خاورمیانه، مصر با درآمدی معادل . میلیارد دالر در سطح اول و پس از آن کشورهای عربستان سعودی و لبنان، فلسطین، ایران و اردن قرار دارند. تفریح و استفاده از تعطیالت، اولین انگیزه گردشگری، مالقات دوستان و آشنایان دومین، و انگیزه مذهبی سومین هدف گردشگری در این مناطق می باشد. در سال 2000،03 درصد از سفر های بین المللی به عربستان با هدف مذهبی انجام شده و یا به عبارتی تنها دلیل رفتن این تعداد مسافر به این کشور زیارت بوده است. بخش تازه شکوفا شده گردشگری مذهبی با احتساب مسافرت های مربوط به زیارت خانه خدا )سفر حج( و اماکن متبرکه موجود در مراکز مورد توجه در منطقه خاورمیانه، بالغ بر01 میلیارد دالر در سال درآمدزایی دارد )جمالی نژاد، .)1. :0300 -2-2-5 اقسام گردشگری مذهبی -3 گردشگری زیارتی این گردشگری مربوط به مراسم و زیارت های مذهبی است. افزون بر مراسم حج که بزرگترین مراسم سیاسی عبادی مسلمانان است، می توان به زیارت ائمه)ع( و اماکن امام زادگان و نیز بازدید معنادار از مسجدهای بزرگ و تاریخی کشور های اسالمی اشاره کرد. در اسالم، آیین حج به عنوان یکی از بزرگترین مراسم مذهبی جهان ساالنه بیش از 2 23 میلیون زائر را در شهر مکه گردهم می آورد. پیش بینی می شود که گردشگری مذهبی عربستان سعودی در دهه آینده، هر ساله از رشد 20 درصدی بهره ببرد و تا سال 2020 میالدی، تعداد 03/2 میلیون از شهرهای مکه و مدینه دیدن کنند که این امر، مستلزم .0 هزار اتاق اضافی در هتل ها و .0 هزار واحد مبله در این مناطق خواهد بود. مرقد مطهر معصومین)ع( و فرزندان آنان در شهرهای مدینه، کربال، نجف، مشهد، قم و شیراز نیز از این قسم اند. در ایران .100 بقعه متبرکه به عنوان آرامگاه های امام زادگان ثبت شده است که از این تعداد، 0200 بقعه به دلیل داشتن شرایط معماری ، فرهنگی و تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند. هم چنین آرامگاه امام رضا)ع( در مشهد و 2 فرزند بدون واسطه معصوم)ع( یعنی حضرت معصومه)س( فرزند امام کاظم)ع( و موسی مبرقع فرزند امام جواد)ع( در ایران موقعیت ممتازی برای کشورمان بوجود آورده است. همچنین 3000 مکان مذهبی شامل حسینیه، مسجد، مدرسه مذهبی و حوزه علمیه، کلیسا، کنیسه، آتش گاه و نیایش گاه از ادیان مختلف در ایران وجود دارد که می تواند فرصت خوبی برای گردشگری زیارتی باشد. -2 گردشگری حالل امروزه گردشگری به علت تاثیر گذاری آن بر فرآیند تولید، اشتغال و توسعه اقتصادی در نزد بسیاری از کشورها دارای اهمیت خاصی است . بطوری که بسیاری از کشورها توسعه یافته و در حال توسعه با تعغیر ساختار و اجرای برنامه هایی توجه خود را به این بخش معطوف کرده اند. اهمیت گردشگری در جهان امروز از دید کشورهای اسالمی نیز پنهان نمانده است. سازمان کنفرانس اسالمی (OIC) به عنوان یکی از بزرگترین تشکل- های سیاسی و اقتصادی جهان، در زمینه گسترش همکاری میان کشورهای اسالمی، توسعه صنعت جهانگردی را در دستور کار خود قرار داده است. این سازمان با نامگذاری سال 2000 میالدی، به عنوان سال گردشگری اسالمی، سعی دارد از گردشگری به عنوان عامل موثر در تعامل فرهنگ ها و برقراری انس و الفت و همگرایی عمیق تر میان دولت ها اسالمی بهره گیرد. با توجه به وسعت و جمعیت جهان اسالم و از طرفی اهمیت دین اسالم به مقوله گردشگری، می توان با ترویج گردشگری اسالمی از این فعالیت اقتصادی در راستای تعامل میان مسلمین، توسعه اقتصادی جهان اسالم و ایجاد وحدت پایدار سود جست. با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و مذهبی جهان اسالم بهره وری از گردشگری حالل ابتکاری ارزشمند در جهت توسعه گردشگری در بین مسلمین بحساب می آید. گردشگری حالل به نوعی از گردشگری مذهبی و دینی گفته می شود که، در این نوع از گردشگری همه قوانین، آداب سیر وسفر مطابق با موازین دینی و شرعی بوده ودر طول سفر، عمل و آدابی مخالف با شرع انجام نمی گیرد. از آن جای که مسئله دینی و فرهنگی و واهمه از تاثیرات مخرب گردشگری در حوزه فرهنگ و دین از دغدغه های اساسی 24 مسلمانان و به طور کلی کشور های است که درصدد صیانت از فرهنگ و هویت تاریخی خویش هستنند تمرکز بر گردشگری در میان کشورهای اسالمی و ترویج گردشگری حالل امری مطلوب به نظر میرسد. بانگاهی به قلمرو گسترده کشورهای مسلمان و تراکم جمعیتی مسلمین سرمایه گذاری در ترویج و گسترش گردشگری حالل امری پسندیده و مقبول به نظر می رسد. ایجاد بستر های الزم برای گسترش گردشگری حالل زمینه ساز شکل گیری گردشگری برخاسته از الگوی اسالمی است و در این زمینه کشور ایران با توجه به ماهیت حکومتی و مذهبی خویش از ظرفیت های مناسبی برخوردار است. وجود جاذبه های متعدد، حاکم بودن فرهنگ دینی، توسعه گردشگری حالل را در ایران آسان می نماید نکته که نباید آن را از خاطر برد، این است که نهاد های متولی در امر گردشگری و توریسیم در ایران برای گسترش و اعتالء گردشگری حالل باید ضمن فراهم ساختن بستر های الزم در جذب گردشگران نیز دقت کنند و در فرستتادن گردشگران داخلی و جذب گردشگران خارجی، باید به کشورهای اسالمی توجه ویژه ای داشته باشد. چرا که نقطه اشتراک این کشورها دین و فرهنگ اسالمی و در راس همه آنها قرآن کریم است. این اشتراک و نزدیکی فرهنگ عالوه بر تسهیل جریان یاد شده، جوامع مسلمان را نیز تا حد زیادی از تاثیرات منفی جهانگردی در امان نگه می دارد.)همان( در گردشگری حالل، گردشگران در صورتی به مسافرت می روند و از سفر خود لذت برده و تجدید روحیه می نمایند، که در این فرایند مسائل اعتقادی و دینی آنها هیچ خدشه ای وارد نمی شود. گسترش گردشگری مبتی بر الگوی اسالمی و گردشگری حالل مستلزم فراهم آوردن زیرساخت های الزم در این زمینه است. از جمله این زیرساخت ها می توان به فراهم ساختن امکانات موجود در محیط جاذبه های گردشگری بر مبنای جنسیت، ایجاد مکان های تفریحی خانوادگی، پیاده کردن طرح های سالم سازی دریا، ایجاد استخرهای روباز ویژه بانوان، تاسیس پارک ها و فضاهای تفریحی خانوادگی و غیره اشاره کرد. لیکن فراهم ساختن زیر ساخت های الزم برای گسترش این نوع از گردشگری مستلزم وقت زیاد، برنامه ریزی صحیح، فضای کافی و مخارج هنگفتی می باشد. با توجه به پتانسیل های باالی بازار گردشگری در کشورهای اسالمی، اهمیت گردشگری در دین اسالم و مسیر روز افزون مساافرت، سرمایه گذاری در امر گردشگری حالل می تواند ضمن سودآوری رضایت خاطر گردشگران مسلمان را فراهم ساخته و به عنوان گردشگری جایگزین در کشورهای اسالمی جانشین انواع مختلف گردشگری شود ))نظری و همکاران،.)0300 -1 گردشگری مسیحی گردشگری مسیحی زیر مجموعه ای از گردشگری مذهبی است. برآورد شده است که به عنوان یکی از بزرگترین شاخه های گردشگری مذهبی، هفت درصد مسیحیان جهان یعنی حدود 0.0 میلیون نفر هر سال به عنوان زائر 25 مسافرت می کنند. گردشگری مسیحی به کل صنعت های مسافرت، گردشگری و مهمان یاری مسیحی اشاره دارد. در سال های اخیر این نوع گردشگری رشد یافته و نه تنها شامل مسافرت ها و زیارت های مذهبی فردی و گروهی می شود بلکه سفر های دریایی مذهبی، تفریحات، نهضت ها، راه پیمایی ها، بازدید های صومعه ای و کمپ های مسیحی و بازدید از جاذبه های گردشگری مسیحی را نیز در بر می گیرد. -1 گردشگری جنگ تقریباُ بعد از جنگ جهانی دوم زمزمه های گردشگری جنگ بر زبان ها افتاد. ایده ای که وقتی مطرح شد، هدفی جز رونق مناطق جنگ زده و بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق را نداشت، اما بعد از مدتی وجهه تاریخی آن قوت گرفت . گردشگری جنگ به بازدیدکنندگانش کمک می کند تا با تماشای فجایع انسانی، عواطف بشر دوستانه در آن ها بیدار شود. گردشگری جنگ با تمام بهره ای که نصیب دولت ها می کند، چیز زیادی برای گردشگران ندارد؛ اما همین شاخه گردشگری وقتی به مرزهای ایران اسالمی می رسد، رنگ و بوی دیگری می گیرد. شناخت تاریخ شهادت و ایثار، کسب معنویت و حماسه دستاوردهایی هستند که گردشگران دفاع مقدس در ایران از منطق جنگی نصیب می برند. -5 گردشگری سیاه عبارت گردشگری سیاه یا بال و مصیبت، نوعی از گردشگری است که در آن برخی حوادث و رخدادهای طبیعی مورد بازدید قرار می گیرد. به عنوان مثال شهر بم و آثار تاریخی و مذهبی آن پس از زلزله، در صورت سازماندهی صحیح می توانست خود به عنوان مقصدی برای گردشگری سیاه یا گردشگری مصیبت در ایران باشد. -6 گردشگری معنوی نوع دیگری از گردشگری، گردشگری معنوی است. این نوع گردشگری در کشوری چون هند، همچنان منبع جذب بیشترین گردشگر و باالترین درآمد ملی است. کشور هند و دیگر کشورهای نظیر آن امروزه بیش از هر زمان 26 دیگری متوجه مذاهب و عقایدی شده اند که بستری برای گردشگری این کشور فراهم کرده است. در این نوع از گردشگری، با استفاده از مبانی ایدوئولوژیک، عرفان حتی مراقبت، زمینه برای خود سازی گردشگر و رسیدن به آرامش فراهم می شود. -7 گردشگری درمانی گروهی از گردشگران برای درمان بیماری ها خود و یا گرفتن شفا و رفع مشکالت زندگی به اماکن مذهبی می آیند که به این قسمت گردشگری درمانی می گویند. -1 گردشگری خالق و نوع آور گردشگری خالق، می تواند شکلی از گردشگری فرهنگی و مذهبی باشد که بیشتر به سفر در راستای اخذ تجربه ای صحیح و درست با رویکرد مشارکت در مراسم آیینی، هنرها، میراث یا شخصیت های ویژه یک سرزمین تاکید دارد و این امر ارتباط مستقیم با فرهنگ آن مکان را برقرار می سازد. در گردشگری خالق و نوآور، بازدیدکنندگان فرصت الزم را برای توسعه ظرفیت های خالق خود از طریق مشارکت فعال در دوره ها و یادگیری تجارب بکر در مقصد بدست می آورند، خالقیت و نوآوری چنان با هم درآمیخته اندکه ارائه تعریفی مستقل از هر کدام دشوار است. در واقع خالقیت پیدایش و تولید یک اندیشه و فکر نو بوده و نوآوری عملی ساختن آن اندیشه و فکر است و به همین دلیل این خالقیت و نوآوری در انواع مختلف گردشگری می تواند ظهور و بروز داشته باشد. جاذبه های گردشگری می توانند پدیده های ساخت دست انسان باشند. با فکر و اندیشه خالق و نوآور و آرایش فضایی در طبیعت و بافت های تاریخی و مذهبی می توان جاذبه های را ایجاد کرد که نه تنها رفاه، تفریح و توسعه اقتصادی را به همراه داشته باشند، بلکه در تعامل با طبیعت و نه در تقابل با آن زیبایی ها و جاذبه ها را به نحوی نمایش دهند که گردشگری را به عالم قرب و خلوت معنوی رهنمون گردند. کشورهای اسالمی بخصوص ایران می توانند با فراهم نمودن شرایط ویژه جهت مشارکت مستقیم گردشکران در فعالیت های مذهبی- اسالمی، زمینه ایجاد گردشگری خالق، همگرایی بین دولت ها و تصویر روشن از فرهنگ اسالمی را مهیا نمایند )جمالی نژاد،.)13-10 :0300 27 -2-2-6 ویژگی های سفر های مذهبی سفرهای مذهبی نیز همچون سایر سفر ها دارای ویژگی های می باشند که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می کنیم: گردشگری مذهبی دارای اثرات زیست محیطی، فرهنگی- اجتماعی کمتری نسبت به سایر گونه های گردشگری است که شاید بخشی از این ویژگی ها به دلیل آموزه های مکاتب، ادیان و مذاهب زائران باشد و اینکه اغلب زائران افرادی آرام، اهل صلح و مطیع قانون هستند. فصلی بودن سفر های مذهبی و اینکه بسیاری از این گونه سفرها تنها در فصل خاصی صورت می گیرد. افرادی که دست به اینگونه سفرها می زنند به دلیل اینکه بیشتر در جستجوی معنویات می باشند زیاد تنوع طلب نبوده و اکثر بدنبال سادگی هستند. تمامی افراد از هر طبقه اجتماعی می توانند دست به اینگونه سفرها بزنند. به عبارتی دیگر این گونه سفر ها مختص طبقه خاصی از اجتماع نیست. تا جای که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که گردشگری در مراحل ابتدای خود به سر می برد، برای بسیار ی از طبقات اجتماعی،گردشگری مذهبی تنها فرصت سفر بحساب می آید. همچنین این وضعیت در جوامع متوسط و میانی که طبقات متوسط آن از نظر مالی و از نظر اجتماعی توانایی سفرهای طوالنی را ندارند بیشتر به چشم می خورد و وقت آزاد آنها اکثرا به وسیله بازدید از اماکن مذهبی و زیارتی پر می شود. اکثر سفر های مذهبی و زیارتی به صورت گروهی و جمعی و به صورت سازمان دهی شده صورت می گیرند. برخی از سفرهای مذهبی از لحاظ اجرای فرامین مربوط به آن دین و یا مذهب، حالت اجباری و یا تاکیدی به خود می گیرند که به ناچار تمامی افراد مومن به آن دین یا مذهب مجبور به اجرای آن سفر دسته کم برای یک بارمی گردند )دقیقا نظیر آنچه در دین اسالم مبنی بر زیارت خانه خدا که بر تمامی مسلمانان واجب است وجود دادد(. مراکز مذهبی و زیارتی مکان های را برای دیدار وارتباط مردم از فرهنگ ها و مناطق مختلف فراهم می کنند. تولید و فروش صنایع دستی قدیمی، طرح ها و تولیدات باستانی مناطق مختلف در مراکز مذهبی و زیارتی گردشگری مذهبی دارای جنبه های سیاسی نیز هست بطوریکه بسیاری از اماکن مذهبی متعاقباُ اماکن ملی نیز به شمار می آیند و بسیاری از اماکن مذهبی برای برپایی جشن های ملی مورد استفاده قرار می گیرند )نظری و همکاران،.)0300 28 -2-2-7 جایگاه زیارت در گردشگری مذهبی گردشگری مذهبی بیشتر در سه شکل وجود دارد : زیارت گروهی یا فردی مراکز مقدس؛ گردهمایی های کوچک و بزرگ در مناسبت های مذهبی و سالگردها، و بازدید از مکان های مذهبی. سفرهای زیارتی در بین مسلمانان از اهمیت فراوانی در مقایسه با سایر مذاهب برخوردار است. این نوع از گردشگری یکی از شاخه های گردشگری پایدار می باشد و رقم قابل توجهی را در کشور ایران از لحاظ جذب گردشگر به خود اختصاص داده است. نزدیک به 30 درصد گردشگران داخلی و 00 درصد گردشگران خارجی را گردشگران مذهبی تشکیل می دهند و این موضوع و قابلیت های فراوان ایران در زمینه گردشگری مذهبی نوید دهنده آن است که در صورت برنامه ریزی صحیح می توان نسبت های فوق را در ایرن افزایش داد. -2-2-3 جایگاه گردشگری مذهبی و زیارتی نزد شیعیان یکی از مهم ترین عوامل و انگیزه های مسافرت انسان ها، باور های مذهبی و احساسات دینی آن ها بوده است به طوری که اهل هر دین و مکتب از ابتدای تاریخ به زیارت و دیدن مکان هایی که برای خودشان مقدس بوده می رفته و به زیارت می پرداخته اند. در این میان مسلمانان شیعه مذهب نیز مقوله گردشگری مذهبی و زیارت اماکن مقدس را باور دارند. شیعیان به عنوان دومین گروه بزرگ مذهبی در جهان اسالم محسوب می شوند که در یک محدوده جغرافیایی خاص از خاورمیانه پراکنده شده اند و ایران به عنوان قلب تشیع بر شیعیان منطقه خاورمیانه و پیرامون آن تأثیر بسیاری می گذارند. امام رضا)ع( در حدیثی فرموده است: " برای هر امامی بر گردن شیعیان و هوادارانش پیمانی است و از جمله وفای به این پیمان، زیارت قبور آنان است. پس هر کس از روی رغبت، آنان را زیارت کند امامان در روز قیامت شفیع او خواهند بود". تاثیر تشیع در زیارت آستانه های مقدس ائمه)ع( و امام زادگان به ویژه امام زادگانی که صاحب زیارت نامه و شجرنامه هستند، آشکار است، به طوری که احترام به این امام زادگان از نظر مسلمانان شیعه مذهب الزم است. در این میان توسل به انبیاء، اولیاء و فرزندان آن ها در باور شیعیان جایگاه ویژه ای دارد. به گونه ای که شیعیان، به ائمه 29 معصوم)ع( و فرزندان پاک آن ها، به عنوان وسیله ای برای تقرب به خداوند و شفیع قرار دادن آنان، اعتقاد دارند. مهم ترین اماکن زیارتی و مقدس شیعیان عبارتند از: مکه، مدینه، نجف، کربال، کاظمین، سامرا، مشهد، قم و دمشق. در ایران از دیرباز به سبب عالقه خاصی که به خاندان اهل بیت)ع( وجود داشته و نیز به دلیل هجرت بسیاری از امام زادگان و سادات به کشورمان، اماکن متبرکه متعددی در گوشه و کنار این مرز و بوم پدید آمده است و این امر به گونه ای قابلیت ایجاد مراکز و قطب های گردشگری مذهبی را در ایران فراهم نموده است . عشق و عالقه ایرانیان به خاندان نبوت همراه با فرهنگ و هنر خالق و بارور ایرانی موجب شده که بر مزار پیشوایان دینی و امام زادگان، بناها و زیارتگاه هایی در کمال زیبایی و شکوه ساخته شود. این زیارتگاه ها در گوشه و کنار ایران اسالمی و در شهر های کوچک و بزرگ بنا شده و محل تجمع و عبادت حاجت مندان و دل خستگانی است که برای شفای آالم روحی و جسمی خود به دامان پیشوان مذهبی چنگ می زنند و از تربت پاک آنان یاری می جویند. بنابر این گردشگری زیارتی یکی از فعال ترین بخش های گردشگری در ایران محسوب می شود و این امر سبب جذب گردشگران مذهبی از گوشه و کنار دنیا به سرزمین اسالمی مان شده است. شهر مشهد، مدفن حضرت علی بن موسی الرضا)ع(، امام هشتم شیعیان، به عنوان بنیادی ترین جاذبه گردشگری مذهبی در ایران، ساالنه گردشگران بسیاری را پذیر است. عالوه بر وجود اماکن مقدس و زیارتی متعدد در سراسر کشورمان، وجود فرهنگ مذهبی و سنت های اجتماعی شیعه می تواند نقش قبل توجهی در توسعه گردشگری مذهبی ایفا نماید. در کشورمان عاشورا وتاسوعا حسینی یکی از نمونه های مراسم آئینی مسلمانان شیعه بوده و بیانگر فرهنگ و مذهب غنی ملت ماست که هرساله در قالب یک حرکت مردمی برگزار می شود. این مراسم قابلیت آن را داراست که به صورت یک روخداد بزرگ فرهنگی به کشورهای دیگر معرفی گردد و گردشگران مذهبی فراوانی را جذب نماید. رونق یافتن جهانگردی در میان کشورهای اسالمی و بازدید مسلمانان از دیگر جوامع مسلمان، سبب آشنا شدن با مشکالت و ویژگی های فرهنگ جوامع اسالمی و دریافتن نقاط اشتراک و اختالف میان فرهنگ های اسالمی خواهد شد. هم چنین این امر، کمک شایانی در برقراری پیوند و اتحاد میان مسلمانان و احیای دوباره اسالم خواهد نمود. شایان ذکر است از آنجا که گردشگری مذهبی بخش عمده ای از مسافرت ها در جهان امروز را شامل می شود، مستلزم توسعه اساسی خدمات، تسهیالت و زیرساخت های جهانگردی است و می تواند منابع اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را به همراه داشته باشد. اما در صورتی که در این زمینه به دقت برنامه ریزی و سازماندهی صورت نگیرد می تواند سبب ایجاد مشکل تراکم و توسعه نامتوازن شهر ها شود )جمالی نژاد،.)0.-0. :0300 31 https://t.me/tephd -2-2-33 جاذبه های گردشگری مذهبی در یک تقسیم بندی کلی جاذبه های مذهبی را می توان به هشت دسته تقسیم نمود -0 مساجد -2 امام زاده هاو بقعه ها -3 آرامگاه ها و قبور -0تکیه ها و حسینیه های قدیمی .- آتشکده ها و آتشگاه ها .- صومعه ها و خانقاه ها که هریک از این جاذبه های مذهبی می توانند دارای بعد محلی، منطقه ای، فرا منطقه ای، ملی و بین المللی باشند. -2-2-32 عرضه و تقاضای گردشگری تقاضای فردی محصوالت گردشگری عموماً با تصمیمات سختی همراه است زیرا مصرف کننده در چند سطح به انتخاب دست میزند که لزوماً متوالی نیستند. میزان تقاضای کل هر محصول گردشگری را تنها هنگامی می توان به درستی مورد بررسی قرارداد که نتیجه این تصمیمات فردی تقاضا روشن شده باشد. در این جا، انتخاب های اساسی زیر مورد بررسی قرار خواهد گرفت : نوع گردشگری : اولین و شاید سادهترین انتخاب ) به غیر از انتخاب بین خرید یا عدم خرید( این است که چه نوع گردشگری انجام گیرد. در بعضی موارد وضعیت عدم انتخاب پیش میآید. مانند مسافرت کاری برای فروش محصول، تشرف به زیارت، حضور در رویداردهای ورزشی و شرکت در مراسم ازدواج. درجه تعهد و التزام، تضمین را مشخص میکند. مقصد : انتخاب دوم، انتخاب مقصد است. مقصد میتواند یک مکان ) چند مکان به عنوان بخشی از یک تور( یا حتی مقصدی متحرک مانند کشتی مسافربری باشد. تقاضای فرد به تکنولوژی مصرف در مقصد بستگی دارد. منظور از تکنولوژی مصرف این است که مقصد چگونه مشخصه های الزم برای حداکثر شدن مطلوبیت گردشگر را عرضه خواهد کرد. درجه جانشینی مقصدها با یکدیگر به مشابهت مشخصه های آنها بستگی دارد. شیوه سفر : گردشگر در سومین انتخاب باید شیوه سفر را برگزیندنوع. و مقصد سفر غالباً شیوه سفر خاصی را تحمیل میکند یا یک شیوه را تنها انتخاب ممکن قرار میدهد. اما گاهی سطوح مطلوبی از سرعت، راحتی، آسایش، ایمنی سفر و غیر آن وجود دارد که قیمت شیوه سفر بهینه یا مدت زمانی که گردشگر برای سفر کردن در اختیار 31 دارد قید اصلی در برابر دستیابی به آن است. برای بعضی گردشگران خود سفر یا به عبارت دیگر عزیمت از نقطهای به نقطه دیگر ) نه سفر یک روزه، سیر و سیاحتی، که در واقع بیشتر به شکل یک جاذبه است تا جابجایی( مطلوبیت بسیار زیادی در بر دارد. برای گردشگران دیگر وقت و پول صرف شده برای سفر هزینهای است که حتی االمکان باید کمتر شود. شیوه سفر میتواند چند نوع وسیله را در بر گیرد. برای مثال، در حالی که تا کسی تنها وسیلهای است که گردشگر با آن میتواند از فرودگاه مقصد به هتل یا مسافرخانه برود و اثاثهاش را نیز ببرد وی میتوانست اتومبیل شخصی خود را تا فرودگاه براند و در آنجا پارک نماید. بنابراین، تقاضای سفر استفاده از پایانه ها و محوطه های پارکینگ را نیز در بر میگیرد که مشخصهها و قیمتشان باید مد نظر قرار گیرد. -20320-116713000 انتخاب اقامتگاه و جاذبه ها : انتخاب اقامتگاه همچون شیوه سفر ممکن است با توجه به سایر تصمیمات گردشگر از پیش معین شده باشد . تماشای بیابان ممکن است مستلزم چادر زدن در بیابان شد،با مسافران کاری احتماالً باید در یک هتل اقامت کنند که یا شرکتشان قرار داد بسته و ممکن است به عنوان قسمتی از سفر برای دیدن دوستان و بستگان التزام به تأمین اقامتگاه وجود داشته باشد. برای عده ای از مردم به دست آوردن خانه دوم یا مشارکتی ) یا حتی کاروان تفریحی( آنان را از استفاده از آن در هر فرصت تعطیالتی باز میدارد، حتی اگر عدهای گاهی اوقات از اقامت عادی در جایی دیگر مطلوبیت بیشتری به دست آورند. اقامتگاه یک بسته بزرگ از مشخصه های ملموس و خدماتی را شامل میشود که اغلب به مراتب بیشتر از وسایل حمل و نقل با نیازهای مصرف کننده قابل تطبیق است. در هنگام معامله با عرضه کننده، اجزایی چون ترتیبات غذایی، اتاق عمومی دلپذیر، تلویزیون و تعداد تختهای اطاق میتواند انعطاف پذیر باشد. در این مورد، مشخصه های دیگر که ثابت هستند ) مانند مکان اقامت( و قیمت متغیرهای اصلی مؤثر بر تقاضا خواهند بود. چون احتمال میرود هزینه های اقامت بزرگترین جزء کل هزینه های مقصد باشد، پس قیمت نسبی اقامتگاه اغلب میتواند تصورات گردشگر از مقصد و در نتیجه، تقاضای وی را تحت تأثیر قرار دهد. جاذبه ها و اقالمی چون سوغاتی شاید سادهترین تقاضا را در میان محصوالت گردشگری داشته باشند. در اکثر موارد، محصول مورد تقاضا، بخش الینفک سفر گردشگری است که خود یک محرک عمده است یا محصول اضافی که به اختیار، خریداری میشود. روش خریداری : روش خریداری آخرین انتخاب عمده مصرف کننده گردشگری است. این انتخاب عالوه بر تعیین مجرای خرده فروشی مورد استفاده قرار می گیرد. 32 -2-2-31 ارکان تقاضای گردشگری مذهبی ارکان تقاضای گردشگری بطور کلی در پنج دسته" حمل ونقل ،اقامتگاه، غذا و رستوران ، جاذبهها و خدمات" جای میگیرند 4445-58737500 حمل و نقل، شاید یکی از تسهیالت مهم برای گردشگران، آسانی ورود به یک کشور یا منطقه باشد تعداد و موقعیت مکانی فرودگاهها، بندرها و توسعه جادهها و دیگر شبکههای حمل و نقل از اهمیت اساسی برخوردار است. گردشگران گاهی برای رسیدن به مقصد و بازگشت ازطریق ترکیبی از حمل و نقل هوایی – دریایی یا هوایی – زمینی بهره میبرند . همچنینمعموالً گردشگران مبادی ورودی – خروجی مختلفی را در بازدید از یک مقصد انتخاب میکنند که هر یک از آنها ویژگیها و ساختار خاصی دارند )کاظمی،..)2. : 031 غذا و رستوران؛پس از هزینه رفت و آمد، معموالً هتل و غذا به یک اندازه مابقی هزینههای مسافر را تشکیل میدهند و هزینهای که معموالً مسافران برای غذا صرف میکند بین 01 تا 20 درصد کل هزینۀ سفر او را تشکیل میدهدغذا. از جمله مواردی است که جهانگرد حتماً به آن نیاز داردمعموالً. مسافر غذای خود را از محلهایی همچون رستوران، هتل، فروشگاههای زنجیرهای، غذای سریع و کافه تریاها تأمین میکند در ایران دیزیسرا و قهوهخانه را نیز میتوان به این فهرست افزودمردم. عموماً جذب رستورانهایی میشوند که کیفیت و طعم غذایی آن متناسب با ذائقه انسان باشد. همچنین قیمت نیز یک عامل تعیین کننده برای تمایل به رفتن به یک رستوران میباشد. خدمات؛ «تأثیر عمده اقتصاد گردشگری، از طریق خدمات و تسهیالت برای مسافران ایجاد میشود. رستورانها و خدمات غذایی تسهیالت اسکان و پذیرایی، خدمات حمل و نقل، اردوگاهها، خدمات اطالعرسانی، تسهیالت تفریحی – ورزشی و فروشگاهها، بیشترین میزان اشتغال، درآمد و منبع اخذ مالیات هستند. مجموعه این خدمات معموالً صنعت خدمات مهمانداری نامیده شده است )یگانگی و باش افشار،.)0300 تسهیالت: که به بخش تجاری )هتلها، مهمانسراها، اردگاههای تفریحی( بخش خصوصی )اقامتگاههای خصوصی و ویالها( و کاروانهای مسافری تقسیم میشود. در جهان سوم، نسبت به کشورهای توسعه یافته گرایش کمتری به سمت ایجاد تسهیالت خودگران برای گردشگران وجود دارد و علت آن هم هزینههای نسبتاً پایین نیروی کار میباشد 33 خدمات اقامتی: اصطالحی است برای تهیه تسهیالت خواب و استراحت، با محوریت تجاری که در صنعت گردشگری و مهمان یاری به کار میرود،خدمات اسکان و پذیرایی در صنعت گردشگری یکی از پیچیدهترین و پویاترین بخشهای این صنعت است . اقامتگاه چه به شکل هتلهای چند ستاره، مهمانسرا، مُتل، ویال، اقامتگاههای دستهجمعی باید همه جا در دسترس باشد چرا که جهانگرد نیازمند اقامت در محلی برای آسایش و خواب است و حدود یک سوم از هزینههای جهانگردان معموالً صرف اقامت آنان میشود. جاذبه ها: برای جلب گردشگران از کشورها و مناطق مختلف و با انگیزه های متفاوت، وجود منابع و جاذبههایی در مقصد ضروری است. همانطور که بدون فراهم بودن امکانات و خدمات الزم جاذبه ها در جلب گردشگران موفق نخواهند بود، به صرف سرمایهگذاری در صنعت گردشگری و فراهم آوردن انواع تسهیالت حمل و نقل و اسکان و سایر خدمات، بدون وجود جاذبههای مناسب، نمیتوان به توسعه این صنعت امیدوار بود؛ به همین دلیل جاذبهها و منابع گردشگری را از جمله ارکان اصلی این صنعت میدانند )گی چاگ وای،.. )00. :031 -2-2-31 فرایند تقاضای گردشگری تقاضای گردشگری مستلزم انتخاب نحوه گذراندن دوره ای از اوقات فراغت است.این انتخاب ممکن است تحت تاثیر عوامل متعددی قرار گیرد و عالوه بر این تقاضای گردشگری نه تنها به چگونگی و چرایی تصمیم مردم به گردشگری به مردم می پردازد، بلکه شیوه رفتار گردشگران، دلیل انتخاب خاص گردشگری، معنا و مفهوم گردشگری برای آنها و دلیل تعغیر سلیقه آنها در گردشگری را نیز مد نظر قرار می دهد. به رغم این پیچیدگی، تقاضای گردشگری، به طور خاص مجموعه ای از عوامل متوالی مطرح می شود که بطوره خالصه عبارتنداز: مرحله اول:شناسای مشکل/ احساس نیاز مرحله سوم:تصمیم به خرید)سفر( مرحله دوم:جست وجو و ارزیابی اطالعات مرحله چهارم:تجربه سفر مرحله پنجم:ارزیابی تجربه در فرایند تقاضا ممکن است هر مرحله تحت تاثیر متغیر های شخصی و خارجی قرار گیرد، متغیرهای مانند محدودیت های زمانی و مالی، محرک های اجتماعی، تاثیرات رسانه، تصویر و ذهنیت از مقصد، در حالی که هر تجربه مصرف فرایند های تصمیم گیری بعدی را تحت تاثیر قرار می دهد. 34 البته تقاضای گردشگری رویدادی اتفاقی و یکباره نیست افراد در طول زندگی شان به مصرف گردشگری می پردازند که ممکن است در طی آن همانطورکه گردشگران با تجربه می شوند از یک"نردبان سیر وسفر"باال بروند . ولی پایه واساس درک مصرف گردشگری، شناسایی عواملی است که می تواند در فرایند تقاضا تاثیر گذار باشد این عوامل عبارتست از: مشوق های تقاضا، تاثیرگذارنده های تقاضا، پاالینده ها/عوامل تعیین کننده تقاضا و نقش ها )شارپلی و تفلر،.).. :0300 -2-2-35 قابلیت های گردشگری مذهبی ایران گردشگری دارای ویژگی های است که می توان آن را به منزله نیروی محرک توسعه اقتصادی در تمام کشورها محسوب کرد. هیچ کشور و منطقه ای یافت نمی شود که فاقد شرایط الزم برای توسعه گردشگری باشد، از این رو همه می توانند از خوان پر نعمت این فعالیت اقتصادی بهره ببرند و از سود حاصل از آن مسائل و مشکالت اقتصادی و اجتماعی خود را رفع نمایند. کشور ایران بدلیل سابقه کهن تاریخی و تمدنی، سکونت اقوام متعدد، ارتباط با همسایگان؛ موقعیت جغرافیای و ویژگی های مذهبی از قابلیت زیادی در جهت جذب گردشگری برخوردار است. سرزمین ایران از دیرباز برای گردشگران، محلی شناخته شده و مناسب بشمار می آمد. گرچه از سیاحان قبل از اسالم به ایران اطالعات دقیقی وجود ندارد. ولی آن چه مسلم است بعداز اسالم گردشگران زیادی علیرغم وجود مشکالت و فراهم نبودن زیرساخت های ارتباطی الزم به این کشورها آمده اند و عده ای از آنها در مورد این کتاب هایی را نوشته اند و آثاری به نام سیاحت نامه از خود برجای گذاشته اند که از آن جمله می توان به ابن حقول مقدسی، یاقوت حموی، ابن بطوطه، شاردان، تاورنیه غیره اشاره کرد. یکی از گونه های مهم گردشگری که در ایران رواج دارد گردشگری دینی و مذهبی است. توسعه این نوع از گردشگری به دلیل قابلیت های متعدد گردشگری دینی در ایران اعم از وجود اماکن مذهبی ادیان مختلف مانند زرتشت، اسالم، مسحیت و یهود می باشد و این ویژگی به عنوان یکی از پتانسیل های تاثیر گذار می تواند در گسترش گردشگری دینی در ایران نقش مهمی را ایفا نماید .با نگاهی به به زندگی ایرانیان در دوران گذشته می بینیم که رفتن به زیارت بزرگان دینی و سفر به اماکن مقدس و انجام اعمال مذهبی، علیرغم سختی های فراوان پیوسته رواج داشته است. دوریل فرانسوی در سفرنامه خود در مورد سفرهای تفریحی و زیارتی ایرانیان چنین نوشته است:" در دنیا ایران تنها کشوری است که مردمانش با وجود کمبود وسایل به مسافرت می روند، ایرانی ها از دورترین نقاط کشور و به منظور دیدن دوستان به سوی آن کشور سفر می کنند، اما اغلب، سفر های را می روند که سفر زیارتی هم هست. مثل سفر مشهد و عراق. در مورد مکه وضع فرق می کند، هرکس مختصر تمولی دارد باید حداقل یک بار در دوران زندگی اش به مکه سفر کند." 35 یکی از مظاهر عالقه مندی و اخالص مردم ایران در پیروزی از فلسفه امامت خلق بنا های مقابر امام زاده گان در ایران زمین در روزگاران گذشته حرمت نیایشگاه در نظر گرفته شده و سرسپردگان به آئین تشیع در سجده گاه های خود، همواره در کنار اعمال عبادی، جنبه زیبا شناختی محل عبادت و آداب زیارت را رعایت کرده اند. در روند شکل گیری شهرها، مراکز مذهبی جایگاه خاصی داشته و مراکز مذهبی مانند مساجد، در دل آبادی ها جای گرفته اند. مراکز زیارتی اسالمی در ایران را می توان به دو گروه اصلی تقسیم نمود . گروه اول، شامل آن دسته از مراکز و جاذبه های دینی هستند که از شهرت جهانی برخوردارند و گردشگران دینی از اطراف کشور و جهان برای مشاهده وزیارت آنها می آیند، مانند بارگاه امام رضا)ع( در شهر مشهد، بارگاه حضرت معصومه در قم وغیره اشاره کرد. این جاذبه ها با توجه به شهرت و امکانات زیربنایی نقش مهمی در گسترش گردشگری مذهبی ایران ایفا می نمایند. گروه دوم شامل آن دسته از مراکز مذهبی و بناهای زیارتی هستند که که از اشتهار محلی و ناحیه ای برخوردارند و تبلیغات پیرامون آنها در سطح ملی و بین لمللی بسیار کم است. از جمله این نوع از جاذبه ها مذهبی می توان به حرم عبدالعظیم در ری، حرم سید جالل الدین اشرف در آستانه اشرقیه مقبره حضرت دانیال نبی در شوش اشاره کرد. برطبق آمار سازمان اوقاف و امور خیریه به استثنای اماکن مقدسی که در کشور های اسالمی وجود دارد بیش از هشت هزار بقعه متبرکه که در ایران شناسایی شده است که از نظر گردشگری مذهبی و رفت و آمد مسافر و زائر می توانند نقش مهم و تاثیر گذاری را ایفا نمایند. در ایران عالوه بر وجود جاذبه های گردشگری اسالمی به سبب وجود برخی از کلیسا های قدیمی و باستانی با جنبه های مقدس خود مانند: قره کلیسا در آذربایجان غربی، کلیسای ونک در اصفهان، می توانند در جذب گردشگران مذهبی به خصوص مسیحیان و ارامنه نقش مهمی ایفاء نمایند. این امر در خصوص ادیانی مانند یهود و زرتشتی نیز مصداق دارد. اماکن مقدس متعدد یهودیان در اریا مانند مقبره استرو مردخانی در همدان و معابد و آتشکده های متعدد زرتشتیان در یزد و سایر نقاط کشور نیز می توانند نقش مهمی در گسترش مقوله گردشگری دینی در ایران ایفاء نمایند. از دیگر جاذبه های گردشگری مذهبی در ایران می توان به مراسم آیینی مذهبی در ایران یاد کرد . آئین های مذهبی سرزمین مقصد، همواره از جذابیت خاصی نزد گردشگران برخوردار بودند. چنین مراسمی که در مقاطع زمانی مختلف در بین مردم سرزمین ها و پیروان ادیان نکرار می گردد، گروه های فراوانی از گردشگران را به سوی خود جلب می نماید، از جمله این مراسم آئینی و مذهبی در ایران می توان به جشن های زرتشتی مانند جشن مهرگان، جشن سده، جشن نوروز و گردهمایی ساالنه مسیحیان ارمنی در قره کلیسا اشاره کرد. از مراسم آئینی و رویدادهای مذهبی شیعیان در ایران می توان به مراسم تاسوعا و عاشورا حسینی در ماه محرم، برگزاری مراسم قلی شویان در مشهد، اردهال کاشان و نخل گردانی در ابیانه اشاره کرد که مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است )نظری و همکاران،.)0300 412750-591566000 36 -2-1 گردشگری مذهبی در شهرها و کالن شهرها -2-1-3 ساختار اکواوژیکی شهرهای مذهبی عوامل غیرکالبدی را می توان جزء تاثیرگذارترین عوامل در ساختار عناصر معماری و فضاهای شهر دانست و این بدین سبب است که شهرها بازتاب دهنده عقاید، فرهنگ و معیشت ساکنان خویش هستند. درشکل گیری فضای شهری از لحاظ مورفولوژی، تأثیر قوانین و ارزش های برآمده از عوامل زیست محیطی، فرهنگی، معیشتی، اقتصادی، اعتقادی و مذهبی، بر توسعه ساختار معماری و فضاهای شهری از مواردی است که نمی تواند نادیده گرفته شود. در میان عوامل نام برده تأثیر جهان بینی و ارز شهای اعتقادی یا به عبارتی دین، در شکل بخشیدن به عناصر و ساختار شهرها حائز اهمیت بسیار است. پاپلی یزدی به نقل از پرفسور هوفر می گوید شهر نتیجه ارتباط میان شش جنبه است: "ساختار اقتصادی )تنوع فعالیت( ساختار اجتماعی )تفاوت طبقات اجتماعی( ساخت کالبدی )طرح ساختمان های عمومی( موقعیت جغرافیایی، موقعیت قانونی و حیات سیاسی" )پاپلی یزدی،..).0:031 امروزه به دلیل پیشرفت علم و صنعت، عامل جغرافیایی نقش محدودتری یافته است ولی دیگر عوامل همچنان مورد توجه واقع می شوند و نقش دین در سایر عوامل، به خصوص ساختار اجتماعی مشهود است. » ساخت فرهنگی « یکی از دیدگاه هایی که در خصوص علل شکل گیری شهر مطرح است نظریه آمیس راپاپورت 3 از جمله اندیشمندان فرهن گگراست. وی ساختار یک مجتمع زیستی را از نظر ویژگی های فرهنگی مورد بررسی قرار داده و معتقد است عامل فرهنگی و به ویژه اعتقادات مذهبی مردم، اساس انتظام بخشی به زیستگاه های انسانی بوده است. او در این زمینه، مذهب و مقدسات مردم را عامل نظم دهی به سکونتگاه های بشر دانسته کهغالباً به شیوه نمادگرایانه صورت می گرفته است )امینی و منتظرالقائم، .)0300 -2-1-1 اقتصاد گردشگری در شهر های مذهبی امروزه گردشگری یکی از پررونق ترین فعالیت های اقتصادی جهان است و به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده اند در کشورهای صنعتی، توسعه گردشگری موجب تنوع درآمدها و کاهش ناهماهنگی ها در اقتصاد می گردد و در کشورهای در حال توسعه فرصتی برای 37 صادرات، تولید ارز و ایجاد اشتغال است. در سال 200. سفر وجهانگردی با بیش از 101 میلیون نفر گردشگر بین المللی و با ایجاد 1.. میلیارد دالر درآمد در سطح جهان توانسته 00/3 درصد از سهام تولبد ناخالص ملی جهان را به خود اختصاص دهد در همان سال وضعیت ایجاد اشتغال در این صنعت با حدود 230 میلیون شغل، به بیش از2/1 درصد از کل شاغالن به کار در سطح جهان ارتقا یافت. بر طبق مطالعات صورت گرفته تا کنون گردشگران ورودی به شهرها مذهبی از لحاظ کمیت بیشترین گردشگران با انگیزه زیارت اماکن مقدسه و متبرکه بوده و درصد کمی از این گردشگران جهت دیدن اماکن تفریحی و گردشگری بوده است واین خصوصیات اثرات متفاوتی با آنچه گردشگران غیر مذهبی می توانند در زمینه های اقتصادی و اجتماعی بجای بگذارند می باشد علیرغم تعقیرات در سایر عوامل که بر تقاضای گردشگری تاثیر می گزارد تقاضای گردشگری مذهبی ثابت و بالقوه ای برای زیارت اماکن مذهبی وجود داشته است .در واقع بازار گردشگری مذهبی بازاری است که تقاضای آن کم کشش است با این حال اقتصاد گردشگری در شهر های مذهبی به طور محسوسی به بخش گردشگری وابستگی دارد. -2-1-2 عوامل جذب گردشگران مذهبی عوامل مختلفی می تواند در جذب گردشگران مذهبی همچون سایر اقسام گردشگری موثر باشد. -3 اطالع رسانی و تبلیغات اطالع رسانی به مردم و تبلیغات صحیح به منظور آشنا نمودن آنان با گردشگری مذهبی در توسعه این فعالیت اقتصادی بسیار موثر است. براساس تجزیه و تحلیل آمار صورت گرفته، باال بردن سطح آگاهی مردم از طریق تبلیغات 38 اطالع رسانی صحیح از طریق صدا و سیماو مطبوعات به جهت نقش آن ها در شناسایی مناطق و مراکز گردشگری معرفی آن ها به مردم، در باال بردن سطح آگاهی های مردم موثر بوده است. -2 هماهنگی میان سازمان های مربوطه هماهنگی سازمان های مرتبط، در رونق امر گردشگری موثر است. وجود مراکز مختلف تصمیم گیری در صنعت گردشگری باعث می شود تا مسئوالن نتوانند تصمیم منسجمی برای صنعت گردشگری بگیرند. بنابراین ضروری است میان همه ارگان های کشور که در جهت رشد این فعالیت اقتصادی دخیل هستند هماهنگی بیشتر و بهتری انجام پذیرد. -1 مناسب بودن راه های ارتباطی مناسب بودن راه های ارتباطی در جهت گسترش سیر و سفر و حمل ونقل، تاثیر بسیار مثبتی بر توسعه و رشد گردشگری مذهبی می گذارد. -1 شناخت انگیزه و اعتقادات گردشگر یکی از مهم ترین وجوه تمایز میان افراد حاضر در مکان های مقدس انگیزه آن هاست. انگیزه عامل بسیار مهمی است که افراد را به عمل متعهد می کند . در واقع مذهب انگیزه اولیه برای سفر به مکان های مقدس است و گردشگری مذهبی با توجه به انگیزه خود، توجهی به زیبایی بنای نوساز یا مخروبه بودن آن ندارد و انگیزه ای که در ذهن اینگونه گردشگران وجود دارد تا حدی جانفشانی و فداکاری نسبت به این گونه اماکن پیش می رود. -5 منابع اینترنتی امروزه اینترنت به عنوان یکی از اصلی ترین منابع اطالع رسانی و آشنا سازی مردم با اماکن مختلف است. اینترنت توانسته در عرض کمتر از پانزده سال به عنوان جایگزینی مناسب و حتی برتر از روزنامه، مجله، کتاب و یا حتی هر رسانه دیگری جای خود را باز نماید. مسائلی چون آشنایی با اماکن مورد نظر برای بازدید، رزرو هتل، خرید بلیط هواپیما و حتی گشت و گذار در فضای مجازی آن مکان و یا ایجاد وبالگ های برای یک مکان گردشگری هم اکنون همگی از طریق اینترنت با هزینه کم امکان پذیر است. 39 -6 ارائه اطالعات دقیق اطالعات مدون، جامع و دقیق برای گردشگران باید وجود داشته باشد تا ایشان را از بدو ورود به شهر به مکان های زیارتی و سیاحتی هدایت کند این گونه راهنما ها می توانند اطالعاتی پیرامون تاریخچه شهر، مکان های زیارتی سیاحتی و خرید، چگرونگی استفاده از امکانات اقامتی و رستوران ها، زمان های مناسب برای زیارت، چگونگی تردد در شهر با وسایط نقلیه درون شهری در اختیار مسافران قرار دهند تا احساس نشاط بیشتری در میان گردشگران یا زائران بر پایه برنامه ریزی دقیق به وجود آید. در دسترس بودن اطالعات بسیار دقیق و توصیف شده، اشتیاق زائران یا مسافران، مانع از سردرگمی ایشان می شود، هم چنین سبب کاهش ازدحام و شلوغی معابر و مکان های زیارتی و سیاحتی می گردد؛ بنابراین لزوم نگارش سفرنامه های زیارتی سیاحتی، کتابچه های راهنمای سفر، طراحی سایت های آگاهی دهنده و اطالعات رایانه ای، طراحی خدمات الکترونیکی، معرفی مکان های اقامتی و محل تهیه بیلیت سفر توسط افراد زبده در ایجاد جاذبه های سفرهای زیارتی و سیاحتی بسیار مهم است. -7 تحقیقات گردشگری تحقیقات گردشگری می تواند به عنوان پلی بین پژوهشگران و مشتاقان به اماکن مذهبی باشد. یک پژوهشگر با انتخاب یک نمونه موردی شروع به تشریح موقعیت مکانی، نوع گردشگران، جاذبه های گردشگری منطقه و سایر موارد می نماید. این تحقیق در بعضی موارد ماه ها و یا حتی سال ها طول می کشد. ولی در نهایت پژوهشگر نتایج تحقیقات خود را به صورت مقاله در سمینار های مربوط به گردشگری ارائه می نماید که می تواند راهنمای خوبی برای عالقه مندان به گسترش گرشگری مذهبی باشد. -1 تأمین امنیت گردشگران ایجاد امنیت باعث رشد و توسعه گردشگری مذهبی می شود. تالش در جهت ایجاد امنیت داخلی و خارجی برای جلوگیری از حرکات تروریستی و روبودن گردشگران، موجب افزایش ورود گردشگران به کشور و رونق و توسعه جهانگردی و نیز افزایش درآمد می گردد. 41 -3 مناسب بودن مکان و موقعیت مکان و موقعیت یک منطقه مذهبی باید از تمامی جوانب جغرافیایی، دسترسی، شبکه ارتباطی و نظایر آن مناسب باشد؛ زیرا تمامی گردشگران تنها برای زیارت به آن منطقه سفر نمی کنند بلکه عده ای به خاطر قدمت و شناخت بناهای مذهبی مربوطه و یا به خاطر طبیعت بکر و دست نخورده آن و آب و هوای مساعد و یا شناخت سنت ها، فرهنگ و آداب و روسوم آن منطقه قصد سفر می کنند. -30 گسترش فضاها و ایجاد امکانات جانبی کمبود مناسب و عدم امکانات رفاهی و خدماتی و نیز کمبود فضا جهت زیارت و انجام اعمال مذهبی به دلیل ازدحام جمعیت، سبب می شود که گردشگر نتواند به درستی از این فضا ها بهره مند شود، از این رو می توانیم با گسترش این فضاها و ایجاد امکانات تفریحی، خدماتی و رفاهی، حوزه گردشگری مذهبی را فعال تر کنیم )جمالی نژاد،.)10-1. :0300 -2-1-1 عوامل ایستایی گردشگری مذهبی -3 ضعف مدیریت تخصصی مدیریت جامع و یکپارچه در بحث گردشگری از مهم ترین مولفه های موفقیت در این فعالیت اقتصادی نوظهور است. با توجه به اینکه مدیریت کوتاه مدت و سطحی نگر در گردشگری جواب گو نخواهد بود و این صنعت را به مرحله سوددهی نخواهد رساند، لذا مدیریت دولتی به تنهایی پاسخگوی نیاز های این فعالیت اقتصادی نخواهد بود. در فعالیت گردشگری ایجاد زیرساخت های الزم به همراه برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت می تواند این صنعت را به شکوفایی برساند، در حالی که در مدیریت دولتمردان به دلیل کوتاه بودن عمر مسئولیت شان و تعقیرات مدیریتی در تمام سطوح سازمانی، اجرای برنامه ریزی بلندمدت معموال امکان پذیر نمی باشد و هم چنین تعقیرات پی در پی مدیران، اجرای برنامه های کوتاه مدت را هم مختل می کند و از همه مهم تر نبود احساس رقابت میان مدیران دولتی باعث می شود تا فعالیت اقتصادی گردشگری توسعه نیابد و عالوه آثار اقتصادی منفی، باعث تخریب آثار تاریخی، هنری و محیط زیست هم گردد. در برخی کشورها، هر چند صنعت گردشگری به صورت دولتی و نهادی ادره می شود و تصمیم گیری ها و اجرای همه تصمیمات توسط دولت صورت می گیرد، اما با این حال، برای پویایی 41 و افزایش مزیت نسبی و ایجاد رقابت، بخش های خدماتی از قبیل هتل ها، شرکت های حمل ونقل و فرودگاه ها به بخش خصوصی واگذار می شود تا در محیط رقابت به ارئه خدمات بهتر روی آورند و کشورشان شاهد رشد و پویائی در این صنعت باشد. -2 نبود ساختار شبکه ارتباطی یکی از عوامل جذب گردشگران مذهبی وجود شبکه های مذهبی وجود شبکه های ارتباطی امن و راحت است. بدیهی است در صورتی که راه های ارتباطی برای رسیدن به یک مکان مذهبی سخت و با مشکالت گوناگونی همراه باشد و امنیت کافی را برای سالم رسیدن گردشگر فراهم نکند، میزان رغبت گردشگران برای بازدید از آن مکان، بسیار کاهش می یابد. -1 ضعف حمایت تخصصی امروزه گردشگری به عنوان یک فعالیت تخصصی معرفی گردیده و وجود آژانس های مسافرتی، نهاد ها و موسسات دولتی و خصوصی همگی دست به دست هم داده تا گردشگری به عنوان یک حرفه تخصصی در دنیا معرفی شود. در بعضی از کشورها، نبود افراد متخصص در این زمینه باعث گردیده که کشور مذکور با وجود ظرفیت رشد باالی گردشگری، نتواند به طور کامل از این فعالیت اقتصادی بهره برد. دولت برای بهینه سازی این وضعیت می تواند با تشکیل کالس های تخصصی و استفاده از افراد ماهر در رأس موسسات گردشگری و فرهنگ سازی در این راستا، نقش اساسی ایفا نماید )جمالی نژاد،.)00 :0300 -2-1-1 گونه شناسی گردشگری مذهبی گردشگری شهری در چهارچوب یک الگوی فضایی،گونه های متفاوتی دارد که بر بیان جاذبه های موجود در شهر،رویدادها و انگیزه های گردشگری استوار است.جذب گونه های مختلف گردشگری در شهر ها وابسته به ارائه کیفیت باالی محصول گردشگری است که می تواند پیامد های اقتصادی بسیاری برای شهر و پویایی اقتصاد آن به همراه داشته باشد.گونه شناسی گردشگری در چهارچوبی از عرضه وتقاضا شکل می گیرد، به این معنی که جریان گردشگری به عنوان تقاضای وابسته به محصول گردشگری به عنوان عرضه است.گردشگری انواع متفاوت و گسترده ای دارد. شناخت انواع گردشگری از چند لحاظ مهم است. 42 -0 با شناخت گونه های گردشگری به گستردگی مفاهیم و ارتباطات ساختاری این صنعت چند منظوره پی می بریم لذا شناخت این امر از بعد فلسفی و نظری و ساختاری و برنامه ریزی و هدف گذاری مهم است. -2 گردشگری یک امر تخصصی است،یک موسسه حتی یک کشور نمی تواند در همه شاخه های گردشگری فعالیت کند . لذا با شناخت دقیق تر انواع گردشگری کشورها، موسسات و هتل ها با توجه به اهداف و امکانات گونه گردشگری مناسب خود را انتخاب می کند )مافی و سقایی،..)00 : 031 براساس مطالعه، طبقه بندی انواع سفرهای گردشگری و گونه شناسی آن یکی از مهمترین ابعاد فعالیت های گردشگری است و براساس عوامل زیرطبقه بندی می شوند. -0 دالیل وانگیزه سفر -2 مدت سفر -3 زمان سفر -0 نوع جاذبه های گردشگری .- چگونگی سازماندهی مسافرت می توان گفت که طبقه بندی اشکال و گونه های گردشگری ریشه در تلقی هر جامعه از مفهوم گردشگری دارد، همچنان که هپبرن نشان می دهد، برداشت جوامع غربی و شرقی از واژه گردشگرکامالًمتفاوت است و علّت آن در سبک زندگی و منش اجتماعی این جوامع است. از دیگر جهتباید افزود که غالباً سازمانها و نهادها، انواع اشغال گردشگری را با مالک های اندازه، مقیاس، ظرفیت پذیرش و ماهیت جذابیت های گردشگری طبقه بندی می کنند. 2-1-5 پیامد های گردشگری در شهرهای مذهبی جریان گردشگری در هر مقصد آثار و پیامدهای بسیاری را بر جای می نهد که این آثار و پیامدها می تواند مثبت یا منفی باشد. به عبارت دیگر گاهی گردشگری برای جوامع محلی و ساکنان یک منطقه سودمند است و گاهی به ضرر آنها تمام می شود . عالوه بر آن گردشگری در جهان به عنوان یک فعالیت اقتصادی ، تبلورعینی جریان سرمایه و جابجایی انسان در حجمی بسیار بزرگ محسوب شده که در ده های اخیر رشد بسیار باالیی داشته که خود وابسته به رشد اقتصادی دراز مدت، رشدزمان اوقات فراغت وسطح درآمد همراه با توسعه تکنولوژی بخصوص در زمینه حمل ونقل در طی این سال ها می باشد. این ویژگی ها بیش از همه به گردشگری ماهیتی اقتصادی می دهد و درست آن نیز همین است که نگاه اصلی به گردشگری نگاه اقتصادی است هرچند نمی توان دیگر ابعاد مستتر در جریان گردشگری را در زمینه فرهنگی و اجتماعی نادیده گرفت ولی قبل از هر چیزی گردشگری یک امر اقتصادی است. 43 بطور کلی اگر بخواهیم نتایج و پیامدهای گردشگری را در یک منطقه خاص بررسی نمائیم استفاده از تجزیه و تحلیل هزینه و سود می تواند مفید باشد یعنی اینکه مزیت های بلقوه صنعت جهانگردی را در بخش های مختلف از جمله حوذهای اقتصادی،فرهنگی،اجتماعی و سیاسی و....و هزینه های بلقوه را در این زمینه ها بررسی نمایم.از جمله مزایای بلقوه ای که این فعالیت های اقتصادی می تواندایجاد کند می توان به موارد ذیل اشاره کرد: افزایش درآمد و باال رفتن سطح زندگی در سایر هزینه های که جهانگردان در آن منطقه می کنند افزایش درآمد ارزی توسعه صنایع دستی،بومی و محلی مطرح شدن جامعه در نتیجه ایجاد فرصت های بیشتر برای توسعه و پیشرفت تسریع گردش پول و توزیع عادالنه ثروت و... از پیامد های منفی آن می توان به: افزایش هزینه زندگی ساکنان منطقه اثرات منفی بر آثر فرهنگی و طبیعی افزایش مالیات مردم منطقه یا ناحیه مشاغل فصلی و ... در مجموع بایستی اشاره کرد که نقش صنعت گردشگری در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال نیست این فعالیت اقتصادی می تواند به عوامل محیطی منافع و مزایای مثبت برساند و از سوی دیگر برای حفظ منابع طبیعی و منابع ساخت دست بشر مفید واقع شود همچنین می تواند با شناسای فرهنگ های خاص و ترویج آنها موجب افزایش آگاهی های مردم نسبت به سنت های بومی و محلی شود. طرفداران گردشگری بر این باورند که این فعالیت اقتصادی می تواند تنش های سیاسی را کاهش دهد و برای صلح جهانی عاملی تعدیل کننده بحساب آید.در حالی که مرزهای کشورها کم رنگ می شوددپده ای به نام دهکده جهانی مفهوم و معنا پیدا می کندو بدین گونه دنیا روز به روز کوچکتر و افراد هم به هم نزدیکتر و صمیمی تر می شوند )فرهاد صباغ، .)0313 44 -2-1 مدلی مفهومی از گردشگری مذهبی در ترسیم مدل مقایسه تطبیقی به عنوان هدف اصلی در باالترین سطح قرار می گیرد. همچنین بر اساس این مدل کالن شهرهای مشهد، قم وشیراز و در سطح بعدی محصول گردشگری قرار می گیرد. همچنین بر اساس این مدل شاخص جاذبه، شاخص دسترسی، شاخص اقامت، شاخص حمل ونقل، شاخص خدمات پذیرایی، شاخص خدمات درمانی، شاخص خدمات تفریحی و تجاری،شاخص عناصر نهادی و سازمانی به عنوان معیارهای اصلی در سطح بعد قرار می گیرند. شاخص جاذبه شامل دو معیار فرعی )زیارتی و غیر زیارتی(، شاخص حمل ونقل شامل سه معیار فرعی ) مترو، اتوبوس، تاکسی(، شاخص دسترسی شامل چهار معیار فرعی) هواپیما، اتوبوس، قطار، سواری(، شاخص خدمات اقامتی شامل هفت معیار فرعی)هتل، هتل آپارتمان، مهمان پذیر، کمپ، مدارس، زائرسرا، مسافر خانه(، شاخص خدمات درمانی شامل چهار معیار فرعی ) بیمارستان، درمانگاه، اورژانس،داروخانه(، شاخص خدمات پذیرایی شامل سه معیار فرعی) رستوران، کافی شاپ، ساندویچی(، شاخص خدمات تفریحی و تجاری شامل دو معیار فرعی )مراکز خرید، مراکز تفریحی(، شاخص عناصر نهادی وسازمانی شامل چهار معیار فرعی ) دفاتر خدمات مسافرتی، ابزار تبلیغات، مراکز آموزش گردشگری، مدیریت گردشگری( که در سطح پاین تری نسبت به معیار اصلی قرار می گیرند -3-6 پیشینه تحقیق درکتاب مدیریت گردشگری و وجه ملی در جهوری اسالمی تالیف دکتر نادر جعفری هفت خوانی که در فصل ششم با عنوان "سیاست گذاری و گردشگری، کشورها چگونه گردشگری را در سطح ملیبرنامهریزیمی کنند؟"در مورد مالحظات سیاسی گردشگری و برنامه ریزی ساختاری، اهمیت سیاست گذاری و برنامهریزیگردشگری، مطالعات تطبیقی ملی گردشگری کشورها و جمع بندی و نتیجه گیری از مطالعه تطبیقیبرنامه ریزیگردشگری کشورها بحث شده است. پورمحمود بابلی، علی )03 .1(، در پایانامه خود با عنوان بررسی راهکارهای جلب و جذب سرمایه گذاری خارجی در گردشگری ایران، مزایا و موانع آن را بیان می نماید امروزه گردشگری به عنوان یک فعالیت اقتصادی پر درآمد و اشتغال زا در سطح جهانی به اهمیت زیادی دست پیدا کرده است و این نیز در آینده دو چندان خواهد شد و گردشگری بر طبق آمار جهانی بیش از 00 درصد سهم تولید ناخالص دنیا را از آن خود کرده است و این سهم نیز به طور فزاینده ای در حال افزایش است. محقق می گوید ایران ما با داشتن جاذبه های فراوان گردشگری و تاریخی چند هزار ساله دارای امکانات بسیاری است که می تواند در زمینه گردشگری از دیگران سرآمد باشد. این تحقیق به بررسی عوامل مناسبی در این ارتباط ارائه نموده است و به این منظور از روش سنجش مخاطب استفاده شده است و با توزیع پرسشنامه بین افراد نتایج آن را مورد بررسی قرار داده و در پایان به ذکر موا نع و اهداف و توصیه ها پیرامون موضوع تحقیق پرداخته است. شعرباف جوان، مهدی )0311( در پایانامه خود تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر جذب توریست در شهر مشهد به بررسی و ایجاد توازن میان عرضه و تقاضا گردشگری جهت توسعه پایدار پرداخته و همچنین به بررسی عوامل موثر بر جذب گردشگری و ارتباط بین تبلیغات گردشگری و جذب گردشگر، قیمت و جذب گردشگری، امکانات و جذب گردشگر و .... پرداخته و عوامل تاثیر گذار و تاثیر پذیر بر جذب گردشگر را مورد کنکاش قرار داده است. صباغ، فرهاد ) )0311 در پایانامه خود تحت عنوان بررسی میزان وفاداری جهانگردان خارجی نسبت به مشهد و تعیین عوامل موثر بر آن بدنبال بررسی وضعیت خدمات و محصوالت ارائه شده به گردشگران و میزان رضایت مندی اینها از این خدمات پرداخته بنابراین این تحقیق به دنبال پیدا کرددن این رابطه و نوع آن نیز بوده همچنین نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که رابطه خطی و مستقیمی مابین متغیر های مورد نظر در شهر مشهد وجود دارد بخصوص این مطالعه نشان می دهد که تصویر ذهنی جهانگردان از شهر مشهد مهمترین عامل موثر در میزان وفاداری آنها محسوب می شود. این تصویر ذهنی در مجموع برای شهر مشهد تقریبا مساعد ارزیابی شد. پرنده، یاسمن )0302( ، در پایانامه خود با عنوان بررسی و نقش و جایگاه حمل و نقل هوایی در توسعه گردشگری مذهبی در کالن شهر مشهد مزایا و موانع آن را بیان می نماید و به نقش غیر قابل انکار حمل ونقل هوایی در توسعه گردشگری بین اللملی آن را به یک متغیر تأثیرگذار در توسعه محصول گردشگری در یک مکان بدل نموده در این پژوهش به بررسی عوامل مناسب در رابطه با جایگاه حمل ونقل هوایی در توسعه گردشگری مذهبی در ابعاد خارجی مورد توجه قرار داده و از آنجا که بیش از .. درصد گردشگران خارجی مشهد از طریق حمل ونقل هوایی جابجا می شوند به منظور بررسی از روش سنجش مخاطب استفاده شده است و با توزیع پرسشنامه بین افراد نتایج آن را مورد بررسی قرار داده و به ذکر موانع و اهداف و توصیه ها پیرامون موضوع تحقیق پرداخته است. عزت اهلل مافی،مهدی سقایی))0311در مقاله خود تحت عنوان بررسی گردشگری در کالن شهر مذهبی مشهد پرداخته که در جمع بندی این پژوهش به بررسی چارچوب های شهر زائر و مجاوربا افزایش کیفیت تجربه گردشگری با موازات عدم تداخل توسعه شهری برسی قرار داده اند. ابراهیم زاده عیسی و همکارانش )0300 ( در مقاله خود با عنوان برنامه ریزی استراتژیک توسعه گردشگری، با تاکید برگردشگری مذهبی قم، که به بررسی اولویت استراتژی های برنامه ریزی گردشگری مذهبی قم از طریق تجزیه و تحلیل عوامل خارجی و داخلی موثر بر گردشگری که به بررسی ظرفیت های موجود در گردشگری مذهبی و قابلیت استفاده از جاذبه های مذهبی،تاریخی و فرهنگی درکنار رشد و توسعه اقتصادی نگریسته است. هوشگ زندی مهر )031.( در پروژه خود تحت عنوان بررسی وضعیت موجود صنعت توریسم در شیراز با توجه به نقش شهرداری در آن، تحقیق حاضر با هدف بررسی وضعیت گردشگری در شیراز با توجه به نقش شهرداری در آن به شناخت نقاط ضعف و قوت فرصتها و مشکالت گردشگری پرداخته است. نتایج بدست آمده در جهت توسعه گردشگری ایجاد مدیریت هماهنگ گردشگری، بهره وری از فرصت های موجود شهر شیراز، کسب اعتبارات مالی و با زنده سازی عناصر گردشگری مجهور شیراز به عنوان پیشنهاد به شهرداری شیراز ارائه شده است. منابع: -0 پور محمود بابلی علی).)031 بررسی راه های جلب و جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت توریسم ایران،مزایا و موانع آن،پایانامه کارشناسی ارشد. -2 پاپلی یزدی محمد حسین و مهدی سقایی )031.( گردشگری)ماهیت و مفاهیم(.سمت. -3 پاپلی یزدی، حسین؛ رجبی سناجردی، حسین ( )031. نظریه های شهر و پیرامون تهران، انتشارات سمت، تهران. -0 پاپلی یزدی، محمد حسین و محمد سقایی )0300( گردشگری ماهیت و مفاهیم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها)سمت(. .- پرنده، یاسمن))0300 .مقاله گردشگری مذهبی و تاثیر اقتصادی آن با تاکید بر شهر مقدس مشهد، اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین. .- تیموتی،دالن جی-السن،دانیل اچ )0302(گردشگری دین و سفرهای مذهبی،انتشارات جامعه شناسان،چاپ اول ،تهران. .- صباغ فرهاد )0313( بررسی بررسی میزان وفاداری جهانگردان خارجی نسبت به مشهد و تعیین عوامل موثر بر آن، پایانامه کارشناسی ارشد. -1 حیدری رحیم،صفری میثم و آذری مهدی )0300( برسی و تحلیل الگوی رفتاری گردشگران در دسترسی به جاذبه های شهری با استفاده از GIS ، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال چهارم، شماره دوازدهم، بهار. -0 حیدری چیانه ، رحیم )031 .( مبانی برنامه ریزی صنعت گردشگری / ناشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها )سمت( مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی. -00 جعفری، عباس )03.0( شناسنامه جغرافیای طبیعی، تهران، انتشارات گیتاشناسی. -00 جمالی نژاد،مهدی )0300( گردشگری اسالمی، اصغهان:آرما. -02 خراسانی احمدی ، مهدیار )0311( گردشگری شهر بهشت / نیازمندگاه ملی. -03دکتراسماعیل علی اکبری))0300 جغرافیای گردشگری ایران، مرکز تحقیق علوم انسانی،تهران،سمت،زمستان . -00 دکتر محمود ضیایی، نیلوفر عباسی )0300( ارزیابی کیفیت محصول گردشگری شهری تهران از دیدگاه گردشگران درون مرزی، فصلنامه گردشگری و توسعه. -0. داس ویل، راجر )0310( مدیریت چهانگردی؛ مبانی ، راهبردهاو آثار،ترجمه اعرابی ، سید محمد و ایزدی، داوود، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم. -0. رحیم پور، دکتر علی، سید داوود حسینی )03.0( سیمای جهانگردی اسالمی، محیا، چاپ اول، تهران.. -0. ریچارد شارپلی و دیوید تفلر))0300 برنامه ریزی توسعه گردشگری در کشورهای در حال توسعه،ترجمه دکتر حمید ضرغام بروجنی،تهران،انتشارات مهکامه. -31 ربیع نیا،ابوطالب و صابری، فخرالدین .)0310( راهنمای گردشگری استان قم ، اداره ی کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم، انتشارات اعیالم، چاپ اول. -00 سازمان مدیرت و برنامه ریزی استان قم )0313( گزارش اقتصادی و جتماعی قم طی..0310- 03،سازمان آمار و اطالعات. -20 سید کامران یگانگی و سحر باش افشار))0300 مقاله ارائه مدل مفهومی از گردشگری مذهبی،اولین همایش مدیریت گردشگری و توسعه پایدار. -20 سازمان میراث فرهنگی))0310 صنایع دستی و گردشگری استان فارس -22 سازمان میراث فرهنگی))0302 صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی -23 سازمان میراث فرهنگی))0300 صنایع دستی و گردشگری استان قم -20 شعر باف جوان مهدی )0311( بررسی عوامل موثر بر جذب توریست در شهر مشهد، پایانامه کارشناسی ارشد. -2. شهرداری مشهد،).)0310 ی،بررسی شاخص ها ورود و خروج زائر به شهر مقدس مشهد، معاونت فرهنگی اجتماع. -2. عیسی ابراهیم زاده،شمس اهلل کاظم زاده و حکیمه قنبری )0300( برنامه ریزی استراتژیک با تاکید بر گردشگری مذهبی قم،پژوهش های جغرافیایی انسانی شماره ..0،تابستان. -2. عبدالهی، علمدار ) ) 0311 تبدیل نقش) کارکرد(بافت قدیم شیراز به جاذبه های گردشگری، گذشته،اکنون، آینده، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان. -21 قصابیان ، محمدرضا )0310( راهنمایی جامع شهر مشهد / ناشربنیادپژوهشهای اسالمی. 131 -20 قادری، اسماعیل و دیگران )0311( راهکارهای استفاده از مراسم عاشورا و تاسوعا به عنوان پتانسیل توریسم فرهنگی – مذهبی در محدوده بخش مرکزی تهران، مجله فضایی جغرافیایی، چاپ نهم، شماره .21 -30 قدمی،مصطفی )0300( مقاله ارزیابی و تدوین استراتژی مقصد در چارچوب توسعه پایدار گردشگری مشهد،مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای،سال سوم،شماره نهم،تابستان. -30 گردشگری ضامن توسعه اقتصادی پایدار و ایجاد اشتغال است،ماهنامه بررسی های بازرگانی،شماره 0.0، آذر.0310 -32 گی چاک وای))0312 جهانگردی در چشم انداز جامع،ترجمه علی پارسیان و محمد اعرابی،دفتر پژوهش های فرهنگی ،چاپ دوم تهران. -33 گی، چاک. وای ). )031 جهانگردی در چشم اندازی جامع، ترجمه پارساییان ، علی و اعرابی، محمد، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم. -30 کاظمی،مهدی).)031 مدیریت گردشگری،تهران،انتشارات سمت،چاپ اول تابستان .031. -3. کاظمی، محمد).)031 مدیریت گردشگری، تهران: انتشارات سمت ، چاپ اول. -3. الله نظری ولنی،روشن بابایی همتی،ابوطالب احمدی ارکمی،بیژن عباسی))0300 مقاله ارزیابی جایگاه گردشگری مذهبی در ایران و اسالم با تاکید بر اماکن زیارتی،همایش گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین. -3. مافی،عزت اهلل، و مهدی سقایی،))0311،کاربر مدل MS-SWOT در تحلیل مدیریت گردشگری،مطالعه موردی کالن شهر مشهد، جغرافیا و توسعه، شماره.00 -31 محالتی صالح الدین )0310( درآمدی بر جهانگردی،دانشگاه شهید بهشتی،تهران. -30 منتظرالقائم، اصغر؛ امینی، رقیه ( بهار (0300 تحلیل و بررسی موقعیت مدنی شهر واسط تا قرن سوم هجری، نشریه تاریخ اسالم، شماره .00 -00 منشی زاده، ر. مرادی،الف))0310 تاثیر گردشگران مذهبی بر روی فضاهای کالبدی شهر مشهد. مجله دانشگاه علوم زمین، شماره . 00 -00 مهندسین مشاور پارهاس ) ) 0310 طرح جاذبه ها ی گردشگری شیراز، معاونت معماری و شهرداری شیراز، جلد.0 -02 مرکز آمار ایران، نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار سالهای.0300 – 10 131 -03 نقش زیارت در توسعه گردشگری دینی))0300 مجموعه مقاالت، پارک علم و فناوری خراسان،انتشارات آوند رشد. -00 هادیانی زهره، احدنژاد روشنی محسن، کاظمی زاد شمس اهلل )0310( برسی اثرات اقتصادی گردشگری در شهر های مذهبی)قم(، چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسالم، ایران- زاهدان. 45- Saaty, T.L, 1994, Highlights And Critical Point In Theory And Application of The Analytical Highlights 28.Process, European Journal of Operational Research, vol.74, No.12, PP.426-447. 46-kazemizade, sh, Amani, M, Esamaeilnejad, M, shariyari, M , 2009, Investigation of Religious tourism In Qom City Sustainable Development ,Shirvan azad University. 47- Olsen, D. H., and Timothy, D. J., (2006), Tourism, Religion and Spiritual Journeys, NY : Routledge.27 30.Hepburn،(Sharon J.(2002 ، 48- Touristic Forms of Life In Nepal& Annals of Tourism Research، Vol ،(29 No .3. 611 -630 (625 49-Srinivasan Kannan (2009) // Tourism Marketing Asaerrice Marke ting Perspe Ctive online at http : // Mp RA paper No. 14031، Posted /2 March 2009/ 80; 31. 50-Rinschede,Gisbert,(1992).” Forms of religious tourism and pilgrimage special interest group”. 51-Fatemi, S. M., 2001, Investigation of the Stand of Tourism and its Function in Qom Province Economic, M.Sc. Thesis, Tehran University Qom Branch.page 24 52-Mcintosh, W., Robert, Charles R . Golden, 1995, Tourism Principles, Practices, Philosophies, United States of American, John Wiley & Sons, Inc .page 9 53-Santos, Maria Da GracaMougaPocas, 2004, Fatina: Religioustourism in a Sanctuary-City. 54-Shahandeh, B., 1999, Environmental Managment Organization and Sustainable Development in Qeshm Free Zone, M.Sc. Thesis, Tehran University. 132 https://t.me/tephd 55-Ajit, Kiran, Shinde, 2004, Quest for Good Governance, Contribution Find Potential of Religious Institutions as Stakeholdersh. 56-UNWTO, 2007, Tourism Highlights 2007 Edition, Available in "www.unwto.com". 57- 21.Meyer, G(2004) New Research Network for Islamic Tourism, Islamic Tourism- Issue 11, P. 42, 58-Gartner, William (1996). Tourism Development, principles, Porcesses and politics, von nostrand Reinhold. 59- http//www.chehoteli.com 60-http//www.econews.ir 61- www.aftab.ir 62- www.wikipedia.org 63- http:// WWW.tebyan. Net /index .aspx ? Pid =171284 64-http://www2.irna.ir/fa/news/view/menu-234/8808052491121823.htm 65- www.eshiraz.ir